En toen verloor N-VA haar onschuld

Woensdagavond, 19 uur, het Gentse eetcafé De Abt. De natgeregende N-VA-militanten stommelen binnen voor hun bestuursvergadering. Dit is geen kroeg waar alleen flaminganten samenkomen, ook Open Vld vergadert hier. De waard houdt er veel geheimen uit het politiek bedrijf in bewaring.

Een enkele N-VA'er schudt zijn gele paraplu uit, een overblijfsel van de vorige kiescampagne van Gents boegbeeld Elke Sleurs. De afdeling lijkt een familie die na een tegenslag weer bij elkaar komt. Een psychologe vertelt dat ze op skivakantie bijna een hartverzakking kreeg toen ze hoorde over het ontslag van Bracke. Een militant van Jong N-VA zucht dat het nooit zo heftig was.

Het is Guido Meersschaut die in dit gezelschap de taak van de vrolijke nonkel op zich neemt. 'Vismarchand' Meersschaut is de Gentse reïncarnatie van de zeegod Neptunus. Verweerd gezicht, witte baard en diepe stem. "Woarom mocht ekik giene burgemeester worden?", gooit hij in het gezelschap. "Daar waart ge te oud voor", kaatst een aanwezige terug. "Maar we hebben wel nog een plaatsje bij Telenet. En 't is goed betaald." Vanaf dan gaan de grapjes over en weer. Over steek- en zitpenningen, graaiers en gouden portefeuilles.

1.200 euro per maand

Tegen 20 uur gaat iedereen de trap op. "Ik begrijp dat jullie duizelen van de bedragen die de ronde doen", zegt Siegfried Bracke er in besloten kring. "Ik kan ze zelf niet uitleggen aan jullie." Hij beseft dat er aan tafel militanten zitten die moeten rondkomen met een loon van 1.200 euro per maand. "Het enige wat ik kan doen met mijn riante inkomen", zegt hij, "is jullie straks trakteren". Bij Brackes tournée générale zetten de militanten plots 'Lang zal hij leven' in. Bracke is een dag eerder 64 geworden. Hij heeft zijn verjaardag gevierd op restaurant met zijn vrouw Marina, maar kon er niet van genieten.

De Kamervoorzitter is in anderhalve week van de hemel naar de hel gegaan. Twee weken geleden beschuldigde hij de Gentse socialisten van gegraai naar aanleiding van het Publipart-schandaal. Kritiek die zich tegen hem keert als uitkomt dat hij zelf - als best betaalde politicus van het land - schnabbelt bij Telenet. Uiteindelijk moet hij ontslag nemen als Gents oppositieleider en kandidaat-burgemeester. Staatssecretaris Elke Sleurs volgt hem op.

Bracke weet dat het medeleven van de militanten maar de halve werkelijkheid is. "Uiteraard denken sommigen nu dat ik een mol ben", zegt hij bij een glas witte wijn. "De hele Vlaamse Beweging is doorspekt van de tweespalt tussen de zuiveren en de onzuiveren. Ik weet waarover ik spreek, ik heb er in mijn thesis over geschreven." Sommige militanten zien in Bracke een paard van Troje dat de partij binnen rolde om haar van binnenuit te destabiliseren. Zijn opdracht kreeg hij in de loge. Van de socialisten. Een enkeling denkt zelfs dat de orders van Daniël Termont zelf kwamen. "Hebben we er fout aan gedaan hem in onze armen te sluiten?", vraagt een advocate zich af. "Dat sentiment speelt echt op."

De oude adel

Maar er komt meer naar boven dan alleen zijn socialistisch verleden. Bracke is voor veel N-VA-militanten, in Gent en elders, de verpersoonlijking van een evolutie. Velen van hen hebben N-VA beleefd met één man in het parlement, huidig minister-president Geert Bourgeois. Zij gingen toen mee affiches plakken en organiseerden spaghettifestijnen om de kas te vullen.

Zij zijn de oude adel, die de magere jaren heeft overleefd. Bracke is de nieuwkomer, de parvenu die de codes in hun middens niet kent. Dat hij snel veel meer aanzien en macht kon verwerven dan hen, steekt uiteraard. "Je haalt vreemd volk binnen wanneer je een grote partij wordt", zucht een jarenlange vrijwilliger. "Ik snap al een tijd niet meer waar de N-VA nationaal mee bezig is."

Die nieuwelingen doen de oude idealen - de Vlaamse onafhankelijkheid, de ontzuiling - vertroebelen. Het DNA raakt bezoedeld. Kamerlid Peter Dedecker (N-VA) zegt het met deze boutade: "Socialisten zijn kwetsbaar wanneer het over geld gaat. Christendemocraten wanneer er vrouwen in het spel zijn. Wij, Vlaams-nationalisten, wanneer het verschil met een traditionele partij vervaagt. Onze ethische standaard is ons hoogste goed." Een oude militant: "Voor het eerst zijn we onze maagdelijkheid en eerlijkheid echt kwijt."

Let op de woorden 'voor het eerst' en 'echt'. Bij sommigen vallen de schellen van de ogen.

Mede hierom mag Sleurs de Gentse troon bestijgen. Zij is de wiedergutmachung voor deze diehards. Sleurs is alles wat Bracke niet is. Voor oude N-VA'ers bewijst alleen al haar stamboom dat ze deugdelijk is. Haar nonkel, Lode Sleurs, is een icoon in de Vlaamse Beweging: hij werd gefusilleerd tijdens de repressie. De rest van haar populariteit dankt ze aan haar oprechtheid en inzet voor de partij. In De Abt straalt ze harder dan alle lusters bij elkaar.

De vierde traditionele partij

Daar is het ettelijke uren later wanneer Bracke toegeeft dat hij de storm van die dag ternauwernood heeft overleefd. Op de middag had RTBF het foutieve bericht de wereld ingestuurd dat Bracke een mandaat had bij de Luikse holding Tecteo. Het onjuiste nieuws verovert het internet en raakt maar heel moeilijk bedwongen. "Sommigen, en niet van de minsten, wilden mij al verbannen", zegt hij. Vishandelaar Meersschaut komt Bracke nog groeten. "Ons Kati kan het niet aanhoren wat ze allemaal over u zeggen op de tv," blaft hij. Bracke krimpt ineen. "Geef ze een bees van mij", antwoordt hij. "Ge moogt kiezen waar."

Maar de schade blijft niet beperkt tot de Arteveldestad. Dat blijkt een week voor de Gentse bestuursvergadering al in het federaal parlement. Tijdens het vragenuurtje draaien N-VA-parlementsleden Zuhal Demir en Sarah Smeyers zich om. De twee dames proberen de backbenchers van hun partij in te tomen. "Ssstt. Rustig blijven, rustig blijven", sussen ze hun collega's. Ze beseffen: nu mogen ze zich niet kwaad maken. Want Hendrik Vuye staat aan de pupiter in het halfrond, en geeft zijn analyse van de zaak-Bracke.

De professor staatsrecht is jarenlang een prominent lid van de partij geweest. Sinds kort zetelt hij als onafhankelijke. "De laatste dagen heb ik geleerd dat een nettoloon van duizenden euro's normaal is", fulmineert hij. "Dat bewijst dat N-VA een traditionele partij is zoals CD&V, Open Vld en sp.a." Drie keer herhaalt hij die zin. Doelbewust. Vuye duwt waar het pijn doet. Wat iedereen intern aanvoelt, zegt een ex-medestander nu openlijk: N-VA is in de perceptie een establishmentpartij geworden. Meer dan een decennium kon ze in de Vlaamse regering zetelen en toch doen alsof ze tot het anti-establishment behoorde; die (communicatie)strategie lijkt nu uitgewerkt.

Boze partijgenoten

Cumulards zoals Bracke, maar evengoed Antwerps N-VA-schepen Koen Kennis of parlementslid Andries Gryffroy, zijn het meest zichtbare effect van de vervelling tot zo'n establishmentpartij. Kennis bezit zeventien bezoldigde mandaten bij intercommunales. Hij verdient 7.200 euro netto per maand en heeft naar eigen zeggen een onbetaalde rekening van 30.000 euro "niet gemist". Gryffroy heeft zeven mandaten, en is als energiespecialist nauw betrokken bij de Gentse watermaatschappij Farys en gastransportbedrijf Fluxys.

Dat stuit ook partijgenoten tegen de borst. Met alle mandaten die de partij te geef heeft, komen de constante gevechten om de macht. Want wie verdient een hoge plek op de lijst of een zetel in een raad van bestuur: de stille dossiervreters of de communicatietovenaars? De anciens - vaak gewezen VU'ers - of de reeks nieuwkomers? De Sleursen of de Brackes van deze wereld? Politiek is bovendien geen stiel voor onderontwikkelde ego's. Een partijbron: "Voor elke plek krijgen we sollicitaties binnen van mensen die totaal niet in aanmerking komen. Wij beseffen dat, maar die mensen zelf niet. En dan zijn ze natuurlijk boos."

Dat bijvoorbeeld de voormalige spoorbaas Marc Descheemaecker na zijn tegenvallend resultaat bij de Europese verkiezingen een reeks betaalde mandaten kreeg, stoort een heleboel N-VA'ers. "Het lijkt soms beter om niet verkozen te zijn. Dan krijg je meer", is een verwijt dat geregeld valt. Descheemaecker is onder meer voorzitter van Brussels Airport, bestuurslid bij de NMBS, voorzitter van De Lijn en bestuurslid bij de Europese Investeringsbank.

De komst van een Descheemaeker zet tegelijk de inhoudelijke discussie op scherp. Want wat is nu eigenlijk het standpunt van de N-VA over geld? Pleit de partij voor opgelegde soberheid of laat ze de vrije markt ongestoord werken? "Veel militanten zijn bang dat ze nu toch behoren tot een 'B-partij'", zegt een zwaargewicht binnen de Vlaamse Beweging. "Dat begrip dekt een dubbele lading. Enerzijds gaat het om een 'beleidspartij'. N-VA lijkt steeds meer een partij die wil besturen om te besturen. Die de macht, de postjes, het geld wil. Anderzijds is ze steeds meer een 'Belgische partij'. De radicale verandering van het Belgisch bestel, waar is die gebleven? Als Bart De Wever zo verder doet, schiet hij net op het toppunt van zijn macht het doel volledig voorbij."

De redding uit Antwerpen

De Wever dus. De stilaan eeuwige voorzitter moet de oplossing brengen. Maar kan de reus zijn eigen voeten nog zien? Heeft hij nog voldoende controle over de koers van zijn project? N-VA is geen eenmanspartij meer, maar dat heeft ook gevolgen. De verbindingslijnen worden langer, tussen de voorzitter in Antwerpen en zijn troepen in Brussel. Zijn werk als burgemeester van A, de grootste stad van Vlaanderen, houdt hem vaak weg uit de hoofdstad. In het parlement is hij niet meer dan een spook. Hij sluipt donderdagavond binnen om te stemmen en als de bliksem weer te verdwijnen. Als hij te vroeg is, tokkelt hij op zijn iPhone.

Treffend voorbeeld van die - feitelijke - afwezigheid van De Wever: een halfjaar geleden stapt hij op een dag zijn kantoor binnen in het hoofdkwartier in de Koningsstraat in Brussel. Daar moet hij vaststellen dat hij geen bureau meer heeft. De uitleg: dat bureau staat nu bij de baas van de studiedienst, De Wever gebruikt het toch niet. Een ander voorbeeld: hij drukt Koen Kennis op het hart om vooral niet te zeggen dat hij die onbetaalde factuur van 30.000 euro niet gemist heeft, om daarna lijdzaam toe te zien dat hij het toch doet. "Koen is een techneut", brengt De Wever achteraf als verdediging.

Misschien was de heisa rond Bracke en Kennis onvermijdelijk, maar de indruk blijft dat De Wever in het verleden een manier zou gevonden hebben om de controverse sneller in te dammen. Ditmaal had hij in het begin niet eens een overzicht van de mandaten van zijn dichtste secondanten. Hij heeft ze zelf moeten opzoeken via het internet. Uiteindelijk duurt het twee volle weken voordat hij de zaak-Bracke afgesloten krijgt.

Donderdagavond, 23 uur, het conferentiecentrum Business Faculty onder het viaduct van Vilvoorde. "Het is gebakken!" In een hoek van de lobby zitten de chauffeurs van de N-VA-ministers samengetroept voor een tv-scherm. Twee uur zijn ze aan het wachten, maar deze keer vindt niemand dat erg: AA Gent speelt op Wembley tegen Tottenham. Dan gaat de tijd snel. Als de gelijkmaker valt - "Ik heb het toch altijd gezegd: Perbet in de spits, hè!" - is er nog goed nieuws.

De partijraad, de partijleiding plus tweehonderd mandatarissen, heeft net Zuhal Demir verkozen als opvolgster van Sleurs als staatssecretaris voor onder meer Gelijke kansen en Armoedebestrijding. Als vervanger van Bracke wil Sleurs zich volledig toeleggen op Gent en daarom komt er een plaatsje vrij in de regering. De partijleiding is niet zo rouwig om haar beslissing. Ze liet een slappe indruk als staatssecretaris. Demir zal het zeker communicatief niet minder doen. Tijdens de persconferentie kan ze haar tranen amper bedwingen. "Ik wil mijn papa en mama bedanken. Voor de kansen die ze mij hebben gegeven. Ik toon nu dat als je die kansen grijpt in Vlaanderen, je ver kunt raken."

Damagecontrol

Ondanks een degelijk parcours viel Demir na de verkiezingen van 2014 naast de prijzen. "Sindsdien was ze toch wat veranderd", zegt een collega. "Ze begon meer en meer voor eigen rekening te rijden. Om zichzelf in de aandacht te houden." Er volgt een pikante fotoshoot voor P-magazine in de Kamer en een deelname aan het tv-programma Terug naar eigen land op VIER. Het wordt haar niet in dank afgenomen door de andere parlementsleden. Zij moeten invallen voor Demir, terwijl zij grote sier maakt. Maar vanavond lijkt dit allemaal vergeten. Iedereen is blij dat N-VA positief in de schijnwerpers staat. Een van de woordvoerders lacht: "Als het moest, hielden we de partijraad hier tot 4 uur."

Ook De Wever wil achteraf duidelijk nog iets kwijt. "Kiezen is altijd verliezen. Er waren meerdere goede kandidaten: ook Sarah Smeyers, Valerie Van Peel en Inez De Coninck waren goede opties. We geloven in hen allemaal. Ik kan begrijpen dat ze misschien teleurgesteld zijn, maar we hebben voor de juiste vrouw op de juiste plaats gekozen", onderstreept hij voor de aangerukte journalisten. Damagecontrol heet zoiets. De verliezers dicht tegen de borst drukken, om te vermijden dat ze hun ontgoocheling gaan uiten.

Als een halfuur later de geïmproviseerde perszaal leegstroomt, komt De Wever terug op de moeilijke weken voor zijn partij. "Als je integriteit onterecht wordt aangevallen, is dat lastig. Zoiets blijft plakken. Het doet pijn. Zeker als de gretigheid, bij tegenstanders en de media, zo groot is."

Is N-VA dan geen traditionele machtspartij geworden? "Dat is flauwekul. Ben je traditioneel omdat je in een regering zetelt? Dan zijn alle partijen dat, buiten de extremen. Het gaat om de sociologie van een partij. Ben je afhankelijk van een zuil, van een vakbond? Dat is N-VA niet." Maar er wordt wel gegraaid? "Helemaal niet. We zijn nog altijd een heel bescheiden partij. En als er zaken zijn die niet kunnen, gaan we die aanpakken. Maar dit is een probleem van de hele politiek. Daar moet nu heel snel iets aan veranderen."

Bij elke nieuwe vraag windt De Wever zich wat meer op. "De kranten spreken van een graaicultuur. Als er mensen bij betrokken zijn, worden er soms fouten gemaakt." Nu tegen het kookpunt aan: "N-VA heeft geen cultuur van geldgraaien."

Ligt het dan zo gevoelig? "Dit raakt mij diep." En weg is hij: voor een weekje krokusvakantie in Oostenrijk. Even zonder 4G, op een hoge Alpentop, weg van de intriges.