En plots lijkt de Cubacrisis van 1962 een modern staartje te krijgen

Rusland voert de druk op de VS verder op door met Cuba en Venezuela te praten over versterkte militaire samenwerking. Het overleg lijkt bedoeld als een nieuwe methode om de VS te overhalen hun militairen en wapens weg te halen uit Oost-Europa en de garantie te geven dat Oekraïne nooit lid zal worden van de NAVO.

De Venezolaanse president Nicolás Maduro had eind vorige week telefonisch overleg met de Russische president Poetin over strategische samenwerking ‘op het hoogste niveau’. Eerder had de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov al gezinspeeld op de mogelijkheid dat Rusland militair materieel zal sturen naar Cuba of Venezuela. Russische defensie-experts speculeerden dat het mogelijk om kernwapens of hypersonische wapens zou gaan.

Defensie-expert Dick Zandee van Instituut Clingendael heeft moeite de Russische dreigementen ‘serieus te nemen’. Met het plaatsen van dergelijke wapens zou Moskou volgens hem een nieuwe Cubacrisis uitlokken.

Zandee: “Lavrov gebruikt wel vaker verbaal geweld. De Russische diplomatie heeft eigenlijk maar twee middelen ter beschikking: gas en wapens. Economische macht hebben ze niet. Dus ze moeten wel met deze middelen dreigen om hun stem in de wereld te laten horen.”

Toch is het volgens hem “niet alleen verbaal geweld en tromgeroffel”. “Rond Oekraïne is er duidelijk sprake van een enorme militaire opbouw. De afgelopen dagen is er ook sprake van troepenbewegingen in Wit-Rusland, waarlangs de Russische troepen Oekraïne vanuit het noorden zouden kunnen aanvallen. Dus het is niet alleen op papier.”

Het verschepen van kernwapens of conventionele kruisraketten naar Venezuela of Cuba lijkt hem nu niet het meest waarschijnlijke scenario. Dat zou volgens hem veel verder gaan dan militaire actie ondernemen tegen Oekraïne. In dat geval moet het Kremlin rekenen op zware economische sancties. “Misschien zullen de VS Oekraïne meer gaan steunen en meer strijdkrachten op de been brengen in de Baltische landen, Polen, Roemenië en Bulgarije. Veel verder zal het niet gaan: Oekraïne is geen NAVO-lid, dus als het erop aan komt zal het niet worden verdedigd door de NAVO”, zegt hij.

“Maar het dreigen met Cuba en Venezuela is een scenario waarbij je rechtstreeks aan de voordeur, of als je wil de achterdeur, van de VS militair gaat opbouwen. Dat zou een rechtstreekse confrontatie betekenen, met ook voor Rusland enorme risico’s. Zeker als het om kernwapens gaat.”

In dat geval zullen de VS zich volgens hem gedwongen voelen om tegenmaatregelen te nemen, bijvoorbeeld een nieuwe maritieme blokkade zoals ze bij de Cubacrisis in 1962 deden, toen de Sovjet-Unie bezig was kernraketten op Cuba te installeren. Die crisis bracht de wereld op de rand van een nucleair conflict. “Wat ze precies zullen doen is niet te voorspellen, maar in ieder geval krijg je dan een gigantische escalatiespiraal. Dat is onvermijdelijk.”

Poetin moet volgens hem “zo’n beetje gek zijn geworden” als hij voor zo’n riskant scenario kiest. “Terwijl alles er tot nog toe op wijst dat Poetin juist heel berekenend is. Hij is steeds heel druk aan het calculeren waar ze iets van de westerse invloed kunnen afknabbelen, zonder dat het hun structureel schade toebrengt.”

Sommige experts opperen dat Moskou uit zou zijn op een deal, zoals bij de Cubacrisis. Washington beloofde Moskou in het geheim dat het zijn kernraketten uit Turkije zou weghalen in ruil voor het terugtrekken van de Sovjetraketten.

“Het is nooit keihard bewezen dat de VS die concessie hebben gedaan, maar hoe dan ook, wat dat betreft valt er nu weinig te halen”, zegt Zandee. “Er liggen nu maar heel weinig Amerikaanse kernwapens in Europa. Dat was ten tijde van de Cubacrisis heel anders, toen stonden er gigantisch veel kernwapens op Europees grondgebied. Dat is niet te vergelijken met nu. In Europa hebben de Amerikanen bijna niks van dat soort wapens, terwijl de Russen honderden korteafstandssystemen hebben staan.”

Rusland loopt dan volgens hem juist het risico dat de Amerikanen ook dat soort systemen in Europa kunnen gaan zetten. “Dan kom je terecht in een oud Koude Oorlog-patroon. Daarmee zouden de Russen zichzelf in hun vlees snijden, want het laatste wat ze willen is dat de VS Europa gaan herbewapenen, zeker niet met kernwapens.”

Venezuela: de Russen zijn er al jaren aanwezig

Het Russische dreigement deed het nodige stof opwaaien in Venezuela. De oppositie, zelfverklaard interim-president Juan Guaidó voorop, sprak schande van de suggestie van een ‘militaire invasie’ door Rusland. Venezuela is een ‘soeverein land’ en Rusland heeft er niks te zoeken, stelde de oppositieleider.

Minister van Defensie Vladimir Padrino López reageerde via Twitter met een sneer richting de ‘antipatriotten’ die plots de mond vol hadden van de Venezolaanse soevereiniteit, terwijl zij zelf volgens hem zo vaak hadden gevraagd om (Amerikaanse) militaire interventie. Rusland bood slechts aan om ‘reeds bestaande’ militaire samenwerking te verdiepen, stelde de minister.

Padrino López heeft in zekere zin gelijk, de Russen zijn al jaren aanwezig in het Zuid-Amerikaanse land. De socialistische Hugo Chávez, president van 1999 tot aan zijn dood in 2013, kocht al militair materieel van de Russen, zegt de Argentijnse analist Andrei Serbin Pont, directeur van de Latijns-Amerikaanse denktank Cries, via de telefoon. Wat begon als de aanschaf van militaire voertuigen en wapens die het socialistische land niet elders kon kopen, leidde later tot de aanwezigheid van Russische militaire experts voor ‘technische ondersteuning’.

Toch heeft ook de oppositie een punt, stelt Serbin Pont, want het dreigement heeft alles weg van een unilaterale actie. “Het zegt veel over hoe Rusland naar Venezuela kijkt, toch met een wat koloniale blik.” De Russische opmerking was gericht aan de Amerikanen, het was geen uitnodiging aan Venezuela, zoals de Venezolaanse minister in zijn tweet doet voorkomen. “Wat wil Rusland?”, vroeg oppositieleider Guaidó zich hardop af in een interview. “Ons onderdeel maken van een conflict dat niet Latijns-Amerikaans is?”

De staat is in elk geval bereid (nog meer) Russische militairen te ontvangen, zo blijkt uit een telefoongesprek dat president Maduro donderdag had met zijn Russische collega Poetin over ‘strategische samenwerking op het hoogste niveau’. Venezuela kan een speelbal worden in een geopolitiek spel, vreest Serbin Pont. Want zoals de Russen het Venezolaanse leger ondersteunen, zo staan de Amerikanen Colombia al jaren militair bij. De buurlanden verkeren op gespannen voet met elkaar, met verhoogde militaire aanwezigheid langs de grens. De Russen en de Amerikanen zouden extra olie op dat vuur kunnen gooien.

Cuba: de stilte van de staat is veelzeggend

2022 is net begonnen, het jaar dat zes decennia markeert na een van de meest dreigende momenten uit de Koude Oorlog, en plots lijkt de Cubacrisis van 1962 een modern staartje te krijgen. Toch loopt de vergelijking mank, zegt Serbin Pont. Rusland heeft Cuba feitelijk niet nodig als uitvalsbasis om met een kernaanval te dreigen. “Rusland en de VS beschikken tegenwoordig over raketten die elke plek op aarde kunnen bereiken.”

Terwijl Venezuela wel reageerde op de Russische provocatie, hield de Cubaanse staat zich tot nog toe stil. Dat zal zo blijven, stelt de Cubaanse oud-diplomaat Carlos Alzugaray tegenover persbureau AP. “De vraag is wat Cuba hiervan denkt, maar ik vermoed dat men blijft zwijgen.” Er gaat voor Cuba geen enkele dreiging uit van de Russische woorden, zegt hij, ze zijn enkel bedoeld voor Amerikaanse consumptie.

De uitgesproken kritische Cubaans-Amerikaanse historicus Lillian Guerra, verbonden aan de Universiteit van Florida, ziet de Cubaanse stilte als teken van zwakte. Volgens haar waarschuwt de Cubaanse regering voortdurend voor Amerikaanse inmenging in Cubaanse zaken, maar zwijgt ze wanneer de Russen dreigen troepen naar Cuba te sturen.

Zoals de Venezolaanse oppositie met afschuw reageerde, zo klinkt onder Cubaanse critici van de regering verbijstering over de Russische provocatie. De staat had, net als Venezuela, kunnen stellen dat er niks bijzonders aan de hand is: er bestaat al militaire samenwerking met Rusland. Raúl Castro, nog steeds machtig achter de schermen, was de drijvende kracht achter de nauwe relatie met de Sovjet-Unie en haalde ook de banden aan met het Rusland van Poetin. Cuba’s autoritaire overheid leunt zwaar op Russische militaire expertise op het gebied van veiligheid, training en surveillance, stelt Guerra.

Toch is de Cubaanse stilte ook op een andere manier veelzeggend: het Cuba van 2022 houdt zich op de vlakte wanneer Rusland zich roert. Het land wil niet terug naar 1962. Toen Joe Biden in 2019 de verkiezingen won, leefde ook in de Cubaanse Communistische Partij de hoop op. Misschien, dacht men, zou Biden wel een beetje lijken op zijn voormalige baas Obama, die voor het eerst in een halve eeuw een Amerikaanse hand had uitgestoken naar Cuba.