Elon Musk is nu de rijkste persoon op de planeet, maar critici stellen zich vragen bij zijn beleid

Een lucratieve deal - autoverhuurbedrijf Hertz bestelde 100.000 Tesla’s - zorgde er deze week voor dat het fortuin van ondernemer Elon Musk tot 240 miljard euro aandikte. De man achter SpaceX en Tesla is nu de rijkste persoon op de planeet, maar critici stellen zich vragen bij zijn impulsieve beleid. Hoelang kan Musk de wereld nog betoveren?

“Alsof je geblinddoekt voor het vuurpeloton gaat staan.”

Wanneer Elon Musk in het najaar van 2008 de topbestuurders van Tesla voor een belangrijke vergadering bijeenroept, is hij bloednerveus. Het bedrijf sleutelt al jaren aan een eigen elektrische wagen, maar het ontwikkelingsproces kent verschillende tegenslagen. De voorschotten die klanten al betaalden om de afgewerkte auto te kopen, zijn daardoor bijna opgebruikt en ondertussen zet ook de bankencrisis het wereldwijde financiële systeem onder druk. Musk kan niet anders dan aan de alarmbel trekken. Tijdens de vergadering met de bestuurders vertelt hij dat het bedrijf met de beschikbare middelen nog drie weken kan draaien. Daarna is een faillissement onvermijdelijk.

De financiële crisis zorgt voor een eerste grote tegenslag in de professionele carrière van Musk, die eerder van het ene grote succes in het andere leek te belanden. Als zoon van een Canadees model en een Zuid-Afrikaans elektromechanisch ingenieur ontwikkelt hij tijdens zijn jeugd in Pretoria al vroeg een interesse voor wetenschap en technologie. Het zijn onderwerpen waarin hij zich verdiept tijdens studies aan prestigieuze universiteiten in Canada en de Verenigde Staten, al zorgt Musks dadendrang ervoor dat hij moeilijk in het academische milieu kan aarden.

Amper twee dagen na de start van een studie in de natuurkunde waarmee hij in 1995 aan Stanford wil promoveren, trekt hij zich terug. Het internet ontwikkelt zich in een hoog tempo en Musk raakt geprikkeld. Samen met zijn broer richt hij Zip2 op, een bedrijf dat software voor online stads­gidsen aanlevert. Dat idee klinkt vandaag misschien obscuur, maar een computerbedrijf betaalt in 1999 bijna 265 miljoen euro om de firma over te nemen.

Musks gok draait in zijn voordeel uit: hij heeft kapitaal om nieuwe ideeën uit te werken. In de jaren na de verkoop van Zip2 toont Elon Musk dat zijn eerste professionele succes geen toevalstreffer is. Hij investeert in een bedrijf dat uitgroeit tot het razend populaire onlinebetaalsysteem PayPal en verbaast vriend en vijand met SpaceX, de firma die inzet op commerciële ruimtevaart.

Persoonlijk risico

Het initiële succes ligt telkens in de manier waarop Elon Musk erin slaagt om potentieel te zien in fenomenen die vele anderen links laten liggen. Zo onderneemt hij bij Tesla sinds 2004 pogingen om elektrische wagens mainstream te maken. Niet eenvoudig, gezien de auto-industrie al decennia onlosmakelijk verbonden is met klassieke brandstoffen en de ontwikkeling van batterijen bijzonder veel geld en vakkennis kost.

Naast de pioniersrol die Musk vaak inneemt, ligt de tweede belangrijke verklaring voor zijn succes in de manier waarop hij anderen kan overhalen om zich achter zijn ideeën te scharen. Na de desastreuze vergadering over een mogelijk faillissement van Tesla in 2008, slaagt hij erin om zijn investeerders te overtuigen om nog meer geld op tafel te leggen. Hij spreekt een groot deel van zijn middelen uit eerdere bedrijfssuccessen aan en kan door dat persoonlijke risico anderen aansporen om zijn voorbeeld te volgen. “Zijn hele fortuin stond op het spel”, schreef journalist Tim Higgins over de zet in Power Play, het boek dat hij over Tesla schreef.

Na 2008 groeide Tesla in enkele jaren tijd uit tot een van de meest succesvolle bedrijven ter wereld. Afgelopen week zorgde een bestelling van autoverhuurder Hertz voor 100.000 ­wagens er zelfs voor dat de beurswaarde van de firma tot 1.000 miljard dollar steeg. Tesla is zo meer waard dan de negen grootste autoconcerns samen en heeft fabrieken in de Verenigde Staten, China en Duitsland.

Het verhaal van Musk klinkt als een sprookje met een gelukkige afloop, maar dat is niet helemaal waar. Zijn megalomane plannen worden vaak met argusogen bekeken en dat heeft een stevige invloed op zijn mentale gezondheid. Bovendien zorgt zijn impulsieve en excentrieke gedrag ervoor dat beursexperts hem weleens wegzetten als een fantast die lucht verkoopt. In 2020 rolden er immers nauwelijks 500.000 Tesla’s van de band.

Een miljoen mensen op mars

Het gedrag van Musk is soms ook schadelijk voor het bedrijf. In 2018 laat hij via zijn Twitter-account plots weten dat hij overweegt om Tesla van de beurs te halen. Hij zou de financiering rond hebben om 420 dollar per aandeel te bieden, een getal dat internationaal bekendstaat als een verwijzing naar cannabis.

De concrete aanleiding daarvoor ligt bij de persoonlijke stress die grotendeels veroorzaakt wordt door zogenoemde shortsellers, mensen die ­speculeren dat de beurswaarde van zijn bedrijf zal dalen. “Ze brengen een narratief naar voren dat mogelijk tot de ondergang van Tesla kan leiden”, vertelt hij later aan The New York ­Times.

De andere bestuurders van het bedrijf reageren gepikeerd omdat ze niet op de hoogte waren van Musks plannen en ook de Amerikaanse beurswaakhond tikt hem op de vingers. Omdat hij beleggers op het verkeerde been heeft gezet, moet hij opstappen als voorzitter van de raad van bestuur. Ook wordt hem een miljoenenboete opgelegd.

Musk zou na zijn straf geen boterham minder eten, maar de hetze rond de beursgang van Tesla is interessant omdat ze tegelijkertijd een belangrijke verklaring voor zijn succes én zijn achilleshiel toont. Hij wordt gelauwerd om zijn technologische vooruitstrevendheid en aan elk van zijn uitspraken wordt waarde gehecht, maar anderzijds kan hij het niet laten om voortdurend tweets de wereld in te sturen die schijnbaar waanzinnig zijn.

Met zijn steun voor de campagne waarmee rapper Kanye West een gooi naar het presidentschap doet en de uitspraak dat hij en Bill Gates niet op elkaar verliefd zijn, lijkt hij op een charmante manier de spot te drijven met de wereld die hem zo ernstig neemt. Dat hij zijn account ook gebruikt om een onbekende Britse duiker tijdens een reddingsactie als een pedofiel te omschrijven en om regelmatig onwaarheden over het coronavirus de wereld in te sturen, is minder sympathiek. Ze zijn ook de reden waarom een van zijn investeerders hem onlangs aanklaagde: Elon Musk zou zijn bedrijven blootstellen aan juridische risico’s en miljardenverliezen.

Het lijkt alsof het grillige karakter van Musk maakt dat hij ook in zijn persoonlijk leven moeilijk rust kan vinden. Zo heeft hij drie huwelijken achter de rug en werd hij al zeven keer vader. Trots op dat hobbelige amoureuze parcours is hij niet, maar volgens hem is het haast onmogelijk om een leven als topondernemer met zinvolle gezinsrelaties te combineren. In een interview met The New York Times uit 2018 vertelde hij zo dat hij sinds 2001 nooit langer dan een week vakantie nam en dat hij regelmatig 120 uur per week werkt. “Soms bleef ik drie of vier dagen lang in de fabriek. Dat ging ten koste van het contact met mijn kinderen of vrienden.”

Het is niet zeker dat zijn arbeidsethos ermee te maken heeft, maar vorige maand gingen hij en muzikante Grimes, de moeder van zijn zoon X Æ A-Xii, na drie jaar uit elkaar.

Veel tijd om over de gebroken relatie te rouwen, heeft Musk niet. Hij is alweer druk in de weer met een nieuw plan dat uitblinkt in schijnbare grootheidswaanzin. Zo wil hij er voor zijn dood voor zorgen dat de mensheid op meerdere planeten kan leven en hoopt hij dat er in 2050 één miljoen mensen op Mars leven.

Terwijl Elon Musk de mensheid naar andere planeten wil brengen, hopen verschillende instanties zijn fortuin aan te spreken om de aarde te redden. De Amerikaanse president Joe Biden wil met een belastingplan geld bij hem losmaken om ecologische programma’s te financieren, het Wereldvoedselprogramma laat dan weer weten dat twee procent van Musks vermogen genoeg is om wereldwijd alle hongersnood op te lossen.

Musk heeft nog niet op die voorstellen gereageerd, maar zijn verleden leert dat hij een ambitieuze missie nooit afslaat.

Wordt vervolgd, op Twitter.