‘Elke 0,1 graad is het waard om voor te vechten’: hoe kijkt de klimaatbeweging naar de eigen toekomst?

Klimaatactivisten lopen zich warm voor de klimaatmars zondag. Hoe kijkt de klimaatbeweging na de blokkade van TotalEnergies en de soepstunt naar de staat van het klimaat en de eigen toekomst? ‘Ik denk dat veel meer mensen naar burgerlijke ongehoorzaamheid zullen grijpen.’

“Martin Luther King werd destijds door veel mensen ook niet gezien als de held die hij vandaag is.” Volgens architecte Jolien Paeleman (38), lid van klimaatactiegroep Extinction Rebellion, is het normaal dat acties zoals die van Just Stop Oil, waarbij jongeren soep gooiden op Van Goghs Zonnebloemen, veel weerstand oproepen. Ook Extinction Rebellion kiest voor burgerlijke ongehoorzaamheid. “De geschiedenis zal over die acties oordelen”, denkt Paeleman. “Maar bij zowat elke sociale strijd is burgerlijke ongehoorzaamheid een effectief middel gebleken. Er stond nooit zoveel op het spel als vandaag, dus moeten we het nu ook proberen.”

Eerder deze maand blokkeerden klimaatactivisten sites van TotalEnergies in Feluy en Luik om een einde aan het gebruik van fossiele brandstoffen te eisen. De actie was een initiatief van Code Rood, een nieuw consortium van milieu- en sociale bewegingen. “Dat sommigen kiezen voor burgerlijke ongehoorzaamheid is een duidelijk signaal”, vindt Koen Platevoet (69) van Grootouders voor het klimaat, een van de organisaties die deel uitmaken van de coalitie. “Het illustreert het ongeduld en de teleurstelling in de te kleine klimaatambitie.”

Zondag zullen activisten en bezorgde burgers opnieuw van het Brusselse Noordstation naar het Jubelpark stappen. An Lescrauwaet (58) zal er net als vorige edities bij zijn met haar percussiegroep Famba. “Het blijft belangrijk om je stem te laten horen”, vindt Lescrauwaet. “Door niet deel te nemen bereik je zeker niets.” Ze ziet zichzelf niet meteen vastgeketend aan een olieraffinaderij, maar keurt de acties niet af. “Het is goed dat sommigen wat radicaler zijn en dat mensen op verschillende manier actievoeren.”

Erger voorkomen

De toestand is zeer ernstig maar niet hopeloos. “Het is te vroeg om te zeggen dat het te laat is”, is de boodschap van de Klimaatcoalitie, het consortium achter de klimaatmars. “Het is nog steeds mogelijk de opwarming te beperken tot anderhalve graad.”

Het klimaat is vandaag al ruim een graad opgewarmd in vergelijking met het tijdperk voor de industriële revolutie. Met het beperken van de opwarming tot anderhalve graad is het een beetje zoals met de plaatsing van Anderlecht voor de volgende ronde van de Conference League: mathematisch kan het nog. “Dat venster sluit zich wel extreem snel”, zegt klimaatwetenschapper Wim Thiery (VUB). “We zouden dan tegen 2050 naar een netto-nuluitstoot moeten evolueren, wat betekent dat we wat we dan nog uitstoten aan broeikasgassen opnieuw uit de atmosfeer moeten halen. Onze uitstoot zou met meer dan 8 procent per jaar moeten dalen. In realiteit stijgt hij nog steeds.”

Warmt het klimaat toch meer dan anderhalve of twee graden op, dan betekent dat niet dat het allemaal ‘naar de wuppe’ is. Het loont dan nog steeds de moeite om erger te voorkomen. De gevolgen van de opwarming nemen namelijk disproportioneel toe, stipt Thiery aan. “Elk beetje opwarming heeft grotere gevolgen dan het voorgaande omdat effecten zich opstapelen en elkaar versterken.”

Volgens Climate Action Tracker, een onderzoeksconsortium dat wereldwijd uitstoot en klimaatbeleid monitort, stevenen we met het huidige beleid tegen 2100 af op een opwarming met 2 à 3,6 graden Celsius, met 2,7 graden als beste schatting. Komt elk land zijn tot dusver gemaakte maar nog niet in beleid omgezette beloftes na, dan wordt dat 1,7 tot 2,6 graden Celsius.

Een optimist zou kunnen stellen dat we weliswaar lang niet genoeg doen om de klimaatdoelen uit het akkoord van Parijs te halen, maar wel de allerergste doemscenario’s minder waarschijnlijk hebben gemaakt. Maar wat ons te wachten staat bij ‘slechts’ 2 à 3 graden opwarming is al erg genoeg, merken klimaatwetenschappers op.

Een Europese 18-jarige zal volgens de door Thiery en zijn collega’s ontwikkelde website Myclimatefuture.info bij een opwarming met 2,4 graden Celsius zes keer meer droogteperiodes en bijna twintig keer meer hittegolven voor de kiezen krijgen dan in een wereld zonder opwarming het geval was geweest.

Daarbij komt dat de mate waarin we nu al de gevolgen van de opwarming aan den lijve ondervinden zelfs klimaatwetenschappers verbaast. “De toekomst doet vroeger zijn intrede dan wetenschappers hadden gevreesd”, klonk het in een artikel in Nature over de hittegolven van de voorbije zomer. “We zien bepaalde fenomenen, zoals de extreme droogte in Europa, die we bij de huidige opwarming nog niet hadden verwacht”, aldus Thiery.

Alsof het allemaal nog niet erg genoeg is, grossieren sommige activisten in overdrijvingen. Zo zullen volgens Extinction Rebellion-oprichter Roger Hallam nog deze eeuw zes miljard mensen sterven door hitte, honger en ander onheil, en stevenen jongeren af op ‘verschrikkelijk lijden en een vroege dood’. Een mens zou voor minder een beetje moedeloos worden, of in een ‘klimaatdepressie’ sukkelen. “Ik merk veel gelatenheid onder mijn leerlingen”, zegt Johanna Vandenbussche (49) van Teachers for Climate en Extinction Rebellion, die in het beroepsonderwijs onder meer aardrijkskunde doceert. “‘Mevrouw, het is toch te laat’, zeggen ze mij wanneer we het over het klimaat hebben.”

“Veel jongeren maken zich zorgen om de toekomst en voelen onmacht”, weet ook Simon Sterck (17) van Youth for Climate, de jeugdige klimaatbeweging geïnspireerd door Greta Thunberg. “Maar het is belangrijk niet in je-m’en-foutisme te vervallen. Elk tiende van een graad opwarming dat we kunnen vermijden is het waard om voor te vechten.”

Vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans liet optekenen dat jongeren de klimaatcrisis hoog op de agenda houden en aan de basis liggen van de Europese Green Deal. Dat stimuleert de klimaatjongeren om door te zetten. “We blijven op straat komen om politici het signaal te geven dat we hen niet uit het oog verliezen en dat ze hun beloftes in daden moeten omzetten”, zegt Sterck.

Ook het actievoeren zelf geeft de activisten hoop. “Het schenkt voldoening om als burger meer te doen dan om de vier jaar een bolletje te kleuren”, zegt Paeleman. “Het besef dat je meer macht hebt dan je dacht is een prima recept tegen pessimisme.”

Wat is geweldloos?

Stapt de klimaatbeweging stilaan een nieuw tijdperk van radicalere actie binnen? Het ligt eraan wat je radicaal vindt. Volgens de Zweedse historicus en klimaatactivist Andreas Malm (Universiteit van Lund), auteur van het boek How to blow up a pipeline, mag het protest nog een tikje brutaler. Een wat gewelddadiger vleugel van de klimaatbeweging - die haar geweld voor alle duidelijkheid richt op vervuilende infrastructuur - zou volgens Malm voor een ‘positief flankeffect’ kunnen zorgen. Zo was het succes van Martin Luther King volgens Malm niet mogelijk geweest zonder de extra druk op de ketel door Malcolm X.

Een negatief effect is echter niet uitgesloten, waarbij de klimaatbeweging door radicalere actie in diskrediet wordt gebracht en legitimiteit verliest. De actie van Just Stop Oil deed volgens sommigen meer kwaad dan goed, omdat ze veel ergernis opwekte en er meer over de actie zelf werd gepraat dan over het probleem dat de activisten ermee wouden aankaarten. “Kunst op die manier viseren vinden wij als Klimaatcoalitie discutabel”, zegt Zanna Vanrenterghem (Greenpeace), woordvoerder van de Klimaatcoalitie.

Klimaatactivisten hamerden tot dusver op het belang van geweldloosheid. Maar dat betekent niet voor iedereen hetzelfde. “Wij hebben onderling over de soepactie gediscussieerd en daaruit bleek dat verschillende mensen binnen Extinction Rebellion een schilderij bekladden niet geweldloos vinden”, zegt Paeleman. “Voor anderen betekent geweldloosheid dat er geen levens in gevaar worden gebracht.”

“Ik pleit niet voor radicalere actie”, zegt Vanrenterghem. “Maar ik denk dat steeds meer mensen naar burgerlijke ongehoorzaamheid zullen grijpen. Dat we voor Code Rood zo snel duizend mensen bereid hebben gevonden, toont aan dat veel mensen vinden dat het zo niet langer kan doorgaan.”

Vandenbussche nam deel aan de Code Rood-actie en sliep een nachtje op de treinsporen om transport van en naar de TotalEnergies-site te blokkeren. “Het was ontroerend om dat samen te doen met mensen die nog nooit eerder zoiets hadden gedaan”, zegt Vandenbussche, die er zelf ook niet helemaal gerust in was. “Ik had geen zin in een pak slaag, maar het is allemaal heel vreedzaam verlopen. Ik heb alleen kou gehad (lacht)”.

Het smaakt wat de Gentse lerares betreft naar meer. Dat is ook de bedoeling van Code Rood, dat de mosterd haalt bij het Duitse Ende Gelände, een initiatief waarbij activisten al sinds 2015 koolmijnen blokkeren. Installaties van de fossiele industrie zijn een beter doelwit dan kunstwerken, die geen directe link met de problematiek hebben, vindt Vandenbussche. “Het klopt toch niet dat de mensen die zich zorgen maken om het klimaat worden opgepakt, terwijl de bedrijven die voor de opwarming verantwoordelijk zijn rustig verder mogen doen? De tijd van alleen maar vriendelijk vragen is voorbij.”