Eliane Rodrigues en Nina Smeets: ‘Dankzij Mozart is mijn dochter nog in leven’

De oudste is pianiste, componiste en ­dirigente, en werd in 1983 vijfde in de ­Koningin Elisabethwedstrijd. De jongste speelt ook ­piano, is lerares en componeerde het album Project Reborn. Achter die titel schuilt het onwezenlijke verhaal van Eliane Rodrigues en dochter Nina Smeets.

Eliane

“De geboortedatum van mijn dochter, 25 juli, is ook de sterfdatum van mijn broer. Nina is geboren in Wilrijk, José is gestorven in Rio de Janeiro, waar ik ben opgegroeid. Mijn broer en ik gingen naar dezelfde pianolerares. Hij was toen elf, terwijl ik als vierjarige ook al met de tut in de mond piano speelde. Mijn broer had best veel talent, maar een auto­accident besliste anders over zijn toekomst. Veertien jaar was hij bij zijn dood.

“Als achttienjarige ben ik in België beland, nadat ik doorbrak op het Van Cliburn-piano­concours in Texas. In Europa zou ik me verder ontwikkelen. Aangekomen in Brussel had ik maar 14 euro op zak. Dat is geen grap. Een gastgezin dat deelnemers aan de Koningin Elisabeth­wedstrijd onderdak gaf, nam mij onder zijn hoede. Vijf jaar later, na oneindig veel training, waagde ik het en nam ik deel aan de wedstrijd. Ik werd vijfde, de Fransman Pierre-Alain Volondat won toen.

“De piano beheerste mijn leven, ook nu nog. In 1987 was ik zeven maanden zwanger en gaf met Nina in de buik een laatste optreden voor ik zou bevallen. Ik voelde me misselijk, gaf over, maar zette door: het twaalfde piano­concerto van Mozart was een ontzettend intens optreden. Daar zijn nog opnames van, die later van goudwaarde bleken.

“Twee februari, dat is die bewuste dag in 1989. Het was koud. Nina speelde in de tuin. Ze droeg een dikke jas. Mijn moeder, die inwoonde bij ons, was aan het strijken in de bijkeuken terwijl mijn man en ik om boodschappen gingen. Bij terugkomst was mijn moeder wat in paniek: ‘Ik vind Nina niet meer’, zei ze.

“Ik vermoedde dat ze door het hekje de straat was opgelopen. Mijn man en mijn oudste zoon gingen haar zoeken. En toen, het is niet anders, riep mijn zoon: ‘Nina is dood!’ Ze lag bewusteloos in de vijver. Mijn man haalde haar uit het water. Nina was onderkoeld. Ik blies warme lucht in haar mond terwijl mijn man naar het ziekenhuis reed. Daar diende een arts elektroshocks toe. Nina werd getroffen door vijf hartstilstanden en belandde in een diepe coma voor meer dan twee maanden. Het allerzwaarste was toen de arts mijn dochter hersendood verklaarde en ons vroeg om na te denken over het loskoppelen van de machine. Al die tijd zat ik bij haar in de kamer. Zelfs al werd ze ooit wakker, dan nog zou mijn dochter als een plant verder moeten. Dat werd me gezegd. Maar nooit, nooit, nooit heb ik ook maar één seconde getwijfeld om door te gaan. En het wonder geschiedde. Weken later werd er plots hersenactiviteit geregistreerd. Die werd steeds intenser, waarna de diepe coma in een subcoma overging en Nina nog een tijd later ontwaakte. En hier zitten we nu: moeder en dochter. Ik kan het zelf amper geloven.”

Nina

“De opnames van Mozarts twaalfde pianoconcerto, het laatste concert dat mijn moeder speelde voor ik werd geboren, hebben ze 24 uur afgespeeld in mijn ziekenkamer. Ik weet daar helemaal niks meer van. Niks van het ongeval, niks van de maanden in het ziekenhuis. Maar ik heb het blijkbaar gehaald en hoorde jaren later pas wat me is overkomen.

“Het precieze moment waarop ik het verhaal voor het eerst hoorde, weet ik niet meer, maar ik herinner me wel de zwaarte en droefenis die ermee gepaard gingen. Iedereen uit mijn omgeving had ontzettend afgezien van het ongeval en de coma, terwijl die zwaarte mij vreemd was. Ik kan hier makkelijk over praten, net omdat ik er geen herinneringen aan heb. Dat zwarte gat stelt me in staat dit verhaal ook in positiviteit om te zetten, om de waarde van het leven naar voor te schuiven. Het kan mensen die zich verliezen in de enorme drang naar materialiteit en naar een succesvolle carrière wakker schudden. Vergeet de illusie waarin je leeft en word eens wakker.

“De band met mijn moeder is ontzettend sterk, want dankzij haar ben ik hier nog. De schuldvraag heeft me nooit beziggehouden, het is niemands schuld. Niet van de tuinman die een hek om het grootste deel van de vijver had gebouwd. Niet van mijn grootmoeder die aan het strijken was. Niet van mijn ouders die me buiten lieten spelen. Ik ben nooit kwaad geweest op mijn moeder, integendeel: zij is voor me blijven strijden. Zij weigerde de stekker eruit te trekken. Zij heeft haar dochter nooit opgegeven. Dat vergeet ik nooit. Voor haar gaat er niks boven familie, en dat heeft mijn leven gered.

“Twee jaar geleden hebben we dat concerto van Mozart voor het eerst samen gespeeld. De maanden daaraan voorafgaand waren ontzettend intens. Hoewel mijn moeder en ik elkaar als pianistes blindelings aanvoelen, en een klein knikje al voldoende is, voelde je de emotie tijdens het concert. Het verleden speelde duidelijk op. Het heeft ons allebei deugd gedaan. Een jaar later speelden we opnieuw samen, en ook dat vergeet ik nooit meer, want ik was toen zelf zwanger van mijn zoontje Matteu.

“Kort voordien had mijn man Gabriel me geholpen om de energie en de emotie van dit hele verhaal om te zetten in een album. Project Reborn gaf me de kans om die positiviteit uit te dragen. Een aantal nummers heeft religieuze verwijzingen naar ‘Genesis’ uit de Bijbel, want het christelijk geloof speelt een rol in ons leven. Zelf geloof ik in de heilige drie-eenheid: God, Jezus en de Heilige Geest, en mijn mama gelooft sinds mijn genezing dat ze bij God in het krijt staat. Daarom dat ze mijn positiviteit deelt en op een zeer open en warme manier in het leven staat.

“Nog altijd is mama heel moeilijk te temmen, zeker aan de piano. (lacht) Als ik het filmpje van de Koningin Elisabeth­wedstrijd van 1983 nog eens bekijk, zie ik de enorme klasse, maar ook de furie die mijn mama kan zijn. Het is ongelooflijk hoe getalenteerd ze is. Alsof je er een muntje ingooit en er een concerto uitkomt. Maar na al wat er gebeurd is nemen we het leven in ons op en genieten we van elkaars aanwezigheid. Want daar draait het om. En om niets anders.”

Eliane en Nina spelen mee in The Bernstein & Gershwin Connection en toeren de ­komende maanden in Vlaanderen.