Einde van plasticsoep in oceanen in zicht: VN sluiten historisch akkoord tegen plasticvervuiling

Plasticvervuiling is een van de ernstigste milieuproblemen. Plastic afval vervuilt alle ecosystemen, van de hoogste bergen en het poolijs tot de diepten van de oceanen, en dringt als schadelijk microplastic door tot elke schakel van de voedselketens in de natuur. Volgens onderzoek zal de ‘plasticsoep’ in de oceanen in 2050 zijn verviervoudigd als niet snel actie wordt ondernomen.

De woensdag door de UN Environmental Assembly (UNEA) vastgestelde blauwdruk moet binnen twee jaar leiden tot een bindend verdrag, het eerste in zijn soort, dat zowel ontwerp, productie, gebruik en afvalverwerking van plastic zal bestrijken. Het gaat vooral om wegwerpplastic (zoals draagtasjes, bestek en verpakkingen), dat volgens een studie uit 2017 meer dan 40 procent van de totale productie uitmaakt.

Volgens directeur Inger Andersen van VN-milieubureau UNEP, dat de onderhandelingen in Nairobi regisseerde, is het ontwerpbesluit “historisch”. Later volgt nog een officiële resolutie met de hoofdlijnen voor het uiteindelijke verdrag. Andersen waarschuwde wel dat de nog relatief algemene overeenkomst alleen zoden aan de dijk zet “als de bepalingen wettelijk bindend zijn”.

Unaniem

De lidstaten namen het besluit na meer dan een week onderhandelen unaniem aan, maar dat was vanwege de Russische inval in Oekraïne lang onzeker. Oekraïne maakte vorige week bezwaar tegen de deelname van de Russische delegatie en weigerde te stemmen over een deelvoorstel dat Rusland had ingediend. Gevreesd werd dat de oorlog een unaniem besluit in de weg zou staan.

Het grootste strijdpunt tijdens de onderhandelingen in Nairobi was de mate van ambitie, met name de vraag of een verdrag vrijwillig of bindend moest zijn en de kwestie van de reikwijdte van de afspraken: alleen afvalverwerking en recyclage of de hele levenscyclus van plastic, van ontwerp tot recyclage. In beide gevallen werd de meest vergaande optie gekozen. Gekozen werd bovendien voor een voorstel, ingediend door Peru en Rwanda, waarin aandacht is voor vervuiling zowel te land als ter zee.

Belangrijk is in elk geval dat het een bindend verdrag wordt met harde, meetbare en controleerbare doelen. “Vrijwillige pogingen zijn allemaal spectaculair mislukt”, zei de Nieuw-Zeelandse plasticonderzoeker Trisia Farrelly van Massey University onlangs tegen Reuters. “We hebben dus meetbare doelstellingen met deadlines nodig.”

Het principebesluit is een tegenslag voor de plasticproducerende petrochemische industrie, bedrijven als ExxonMobil, Shell en Dow, en belangenclubs als de American Chemistry Council en Plastics Europe, die driftig gelobbyd hadden om een plasticverdrag te beperken tot afvalverwerking en recyclage, analoog aan de manier waarop ze in de aanloop naar ‘Parijs’ probeerden bindende klimaatafspraken te torpederen.

De tijdgeest lijkt zich echter te laten gelden. Een deel van het bedrijfsleven heeft het licht gezien. Bedrijven als Coca-Cola en PepsiCo spraken zich recent uit voor een verreikend verdrag, en een internationale Ipsos-peiling liet zien dat meer dan 70 procent van de mensen een verbod wil op wegwerpplastic.

Milieuorganisaties zijn opgetogen. Het Wereld Natuur Fonds (WWF) spreekt van een “historisch besluit”. “Dit is het meest ambitieuze besluit van de UNEA sinds het internationale verdrag uit 1989 om de ozonlaag te beschermen”, aldus het WWF. De hoop is dat de VN-lidstaten het definitieve verdrag in 2024 kunnen ratificeren. Een intergouvernementele commissie gaat nu de details uitwerken.