Egyptische vrouwen in de gevangenis door schulden

Toen Heba Abdallah ging trouwen, had ze niet verwacht dat ze het eerste jaar van haar huwelijk zou doorbrengen in een cel. Ze groeide op in de armere buurt Boulaq, waar de nauwe straten vol staan met marktkramen en tuktuks je van de sokken rijden. Zoals veel jonge koppels met een klein budget, kocht ze voor haar nieuwe appartement spullen die ze in termijnen kon afbetalen.

Maar toen het paar de termijnen niet snel genoeg betaalde, stapte haar schuldeiser naar de politie. Heba’s naam stond op het contact en zo kwam ze in een kleine cel terecht met tien andere vrouwen, allen schuldenaars. De meesten zaten vast voor kleine bedragen. Zo was Heba 5.000 Egyptische pond verschuldigd, omgerekend 280 euro.

“Maar mijn situatie was nog niet eens het ergste daar”, zegt de nu dertigjarige Heba. “Sommige vrouwen zitten vijftien, soms wel vijfentwintig jaar vast vanwege schulden.”

Oud probleem

Het is een oud probleem in Egypte, dat toeneemt door de stijgende armoede. Maar liefst een derde van de meer dan honderdduizend gevangenen in het land zou vastzitten omdat ze schulden niet op tijd aflosten. Zo probeert de overheid schuldeisers te helpen hun geld terug te krijgen, in een land waar maar een klein deel van de bevolking een bankrekening heeft en de bureaucratie niet toereikend genoeg is om schuldeisers bij te staan.

Maar in dat systeem vallen Egyptenaren met financiële problemen vaak ten prooi aan criminele schuldeisers. Nog steeds zijn veel mensen in het land analfabeet en kunnen de contracten niet lezen die zij ondertekenen. Zo tekenen zij vaak voor hogere bedragen dan zij eigenlijk verschuldigd zijn. Ook gaan velen uit nood een lening aan, bijvoorbeeld voor een spoedoperatie, ook al weten zij dat zij die niet kunnen afbetalen.

Volgens de wet in Egypte kan een debiteur tot maximaal drie jaar cel worden veroordeeld voor een schuld. Maar wie meerdere schulden heeft, kan voor elke schuld apart veroordeeld worden. Zo kwam een man uit op een gevangenisstraf van 98 jaar voor schulden van in totaal 2.800 Egyptische pond (160 euro). Hij werd na vijftien jaar cel door een ngo vrijgekocht.

Religieuze feestdagen

Hoewel president Abdel Fattah al-Sisi vaker heeft gezegd dat hij het probleem van de schuldenaren wil oplossen, doet het regime niet meer dan enkele gevangen schuldenaars vrijlaten tijdens religieuze feestdagen. Zo werden afgelopen ramadan 139 gevangenen met schulden vrijgelaten. De media in Egypte prijzen op zulke dagen president Sisi voor wat zij een humaan gebaar noemen en tonen de opgeluchte gevangenen op televisie.

Een andere hoop voor gevangenen zijn verschillende Egyptische ngo’s die hun schulden afbetalen. Als een schuld is afbetaald, wordt namelijk de resterende gevangenistijd kwijtgescholden. In 2016 verklaarde de ngo Misr el-Kheir dat het op die manier in zeven jaar tijd 50.000 gevangenen had vrijgekocht.

Na dertig jaar lang vrouwen met schulden te hebben bijgestaan, hoopte Nawal Mostafa dat onder president Sisi iets zou veranderen. Het lukte haar ngo twee jaar geleden om 64 parlementsleden te overtuigen een wetsvoorstel te ondertekenen, dat ervoor moet zorgen dat schuldenaars een taakstraf krijgen in plaats van een celstraf. “Maar we wachten nog steeds op resultaat”, vertelt ze. “Het is zo simpel, maar ze stellen niet de juiste prioriteiten.”

Opleidingen

Als jonge journalist bezocht Mostafa een gevangenis en was gechoqueerd door de omstandigheden waar vrouwen en hun jonge kinderen in leven. Ze richtte haar ‘Vereniging voor kinderen van vrouwelijke gevangenen’ op en deelde voedsel, kleding en medicijnen uit. Later kocht ze ook gevangenen vrij.

Maar dezelfde vrouwen kwamen steeds weer in de cel terecht door schulden. “De economische situatie is slecht, veel vrouwen zijn wanhopig”, zegt Mostafa. “Als ze uit de cel komen zijn die omstandigheden nog steeds hetzelfde.” In Egypte zijn veel vrouwen door scheiding of ziekte van de man kostwinner van het gezin, maar zij zijn vaak laag of helemaal niet opgeleid. Daarom besloot zij voor vrouwen in de gevangenis kleermakersopleidingen te organiseren. Als een vrouw vrijkomt, kan ze in een van de ateliers van haar organisatie werken.

De 51-jarige Samiya Musa werkt sinds twee jaar in zo’n atelier van Mostafa. Het is geen vetpot, maar het helpt haar het hoofd boven water te houden. “Ik werkte als vader en moeder voor mijn zes kinderen de afgelopen twintig jaar. Mijn man was ziek, hij had een hartprobleem en is overleden”, zegt ze terwijl ze steeds diep adem haalt. Ook Samiya heeft hartproblemen.

Schaamte

Ze verkocht jarenlang zelfgebakken brood om als kostwinner voor haar gezin te zorgen. Tot haar man een openhartoperatie onderging en ook zijn beide benen moesten worden afgezet. Die kosten kon zij zich niet veroorloven en ze ging leningen aan, waardoor ze in de gevangenis belandde.

Uiteindelijk werd ze geholpen door de organisatie van Mostafa. Maar ondanks de steun van de organisatie zijn haar zorgen niet over. Voordat haar man overleed lag hij twee maanden in de intensive care. Samiya sliep op de grond, omdat ze zich geen bed kon veroorloven. “Ik ben door die zorg weer in de schulden, maar ik durf het de organisatie niet te vertellen”, fluistert ze beschaamd.