Eén unie, één leger

'Never waste a good crisis', dacht Federica Mogherini na de brexit. Het was geen toeval dat de ambitieuze Italiaanse buitenland- en defensiegezante van de EU al enkele dagen na de Leave-stem in het Britse referendum een blauwdruk publiceerde van haar visie op een eengemaakte EU-defensie. "Als Europeanen moeten we grotere verantwoordelijkheid nemen voor onze veiligheid", zei ze. "We moeten middelen hebben om af te schrikken, reageren en ons beschermen tegen externe dreigingen."

Volgende vrijdag concretiseert Mogherini haar voorstellen in een 'roadmap' op de EU-top in Bratislava, de eerste Raad zonder de Britten. Een prioriteit zal uitgaan naar het operationaliseren van de EU-Gevechtsgroepen (Battlegroups) - snelle, multinationale, reactie-eenheden van 1.500 militairen van wie er voortdurend twee gevechtsklaar staan. Zij oefenen al samen sinds 2007, maar kwamen nog nooit in actie. "We kunnen en moeten beslissen om ze in te zetten als we een snelle Europese interventie nodig hebben", zei Mogherini aan La Repubblica.

EU-lidstaten werken nu al samen in zes militaire missies, waaronder Mali. Maar overal opereren ze nog onder nationale vlag en commando. Een schizofrene situatie. Mogherini wil er komaf mee maken door de EU-Gevechtsgroepen een eigen hoofdkwartier te geven in Brussel. Rond deze kern kan dan op termijn een gemeenschappelijke Europese defensiestructuur worden gebouwd.

Mogherini wil er geen gras over laten groeien. Om haar plan kracht bij te zetten organiseert de External Action Service vanaf nu maandag tot 20 oktober de pan-Europese crisisbeheersingsoefening 'ML16'. Daar worden de Gevechtsgroepen bij betrokken.

Belgisch defensieminister Steven Vandeput (N-VA) wil nog niet vooruitlopen op Mogherini's plan, "omdat de regering nog moet overleggen". Maar onder zijn academische adviseurs wordt alvast enthousiast gereageerd. "Het moment is aangebroken om door te duwen naar een echte defensie-integratie", zegt defensie-expert Sven Biscop (Egmont). "De lidstaten moeten nu bewijzen dat ze dit echt willen. Niemand kan zich nog verstoppen achter de Britse tegenstand. Europa moet gaan beslissen wat we alleen doen, want de VS blijft niet langer onze problemen oplossen."

De geografische reikwijdte van Europese Gevechtsgroepen is in theorie onbeperkt. In de praktijk zullen ze zich prioritair moeten richten op de bescherming van onze buitengrenzen, maar ook klaarstaan voor vredeshandhavingsoperaties in het Midden-Oosten en Afrika. Ook wordt een uitbreiding verwacht van de marinecomponent. Biscop denkt ook aan een maritieme EU-ontplooiing in Azië, waar het neutrale Europa de spanningen tussen de VS en China kan helpen ontzenuwen.

Struikelblok

Naast de nationale trots van sommige generale staven wordt financiering het grootste struikelblok. Mogherini erkende eerder de nood aan "gigantische investeringen" in de defensiesector. Volgens Biscop zal die weg lopen via de Europese Commissie, die in de begroting 2021-'27 minstens een half miljard euro voorziet voor 'defensie-onderzoek'. Een centrale rol wordt weggelegd voor het Europees defensie-agentschap (EDA), dat ervoor moet zorgen dat de lidstaten in ruil voor hun begrotingsbijdragen een return on investment krijgen via hun eigen defensie-industrie en gezamenlijke wapenaankopen. Biscop: "De industrie moet zo de lidstaten en legers dienen, en niet omgekeerd."

Biscop verwacht geen tegenstand van de VS . Lange tijd koele minnaar van een concurrerende EU-defensie is nu ook het Pentagon voorstander, omdat ze het beu zijn dubbel zoveel te investeren als alle andere NAVO-leden samen. Een eengemaakt EU-commando in het nieuwe NAVO-hoofdkwartier in Evere zou op termijn de zelfstandige Europese poot kunnen worden van de alliantie, met als motto 'samen als het moet, apart als het kan'.