Een prik tegen corona in ruil voor melk, olie of gratis tickets voor een pretpark? In China kan het

Meer dan een jaar lang weigerde meneer Jin (68), een gepensioneerd verkoper uit Peking, om zich tegen covid te laten vaccineren. Hij vertrouwde het vaccin niet, en het leek hem nutteloos: tegen de tijd dat hij ingeënt was, was dat virus toch weer veranderd. Maar vandaag is hij alsnog zijn eerste prik komen halen. De reden: zijn zoon zag een advertentie waarin zestigplussers in ruil voor vaccinatie twee gratis kaartjes voor het pretpark Universal Studios werd beloofd.

“Mijn zoon belde me en vroeg me te komen”, zegt Jin voor de poort van het vaccinatiecentrum, waar posters met veel uitroeptekens de actie aankondigen. Naast twee kaartjes, samen 150 euro waard, kunnen vaccinatiebereide zestigers ook kiezen voor een pakket met melk, olie en 60 euro aan kortingsbonnen en voedingsmiddelen. Jin blijft er laconiek onder. “Als mijn zoon niet had aangedrongen, had ik het niet gedaan.”

Doos eieren

Jin heeft zijn prikplek goed uitgekozen. In heel China zijn acties begonnen om ouderen aan te zetten zich te laten vaccineren, maar weinigen kunnen tippen aan de dure pretparkkaartjes. Sommige vaccinatiecentra beloven een doos eieren, een vijfliterfles olie of een kip in ruil voor een eerste prik of booster, andere loven geldbedragen (van 7 tot 43 euro) of kortingsbonnen (tot 115 euro) uit. En hier en daar duiken de eerste berichten op over gedwongen vaccinaties.

Prikken is prioriteit, nu China met een grote omikronuitbraak kampt en tal van steden gebukt gaan onder zware restricties. In Shanghai is de lockdown zo rigide dat veel inwoners met moeite aan voedsel raken, en de economie tot stilstand is gekomen. Op sociale media wordt geprotesteerd, maar de Chinese overheid houdt vast aan het zerocovidbeleid. De vaccinatiegraad onder ouderen in China is zo laag, dat Peking vreest dat ook omikron tot grote sterfte kan leiden.

De algemene vaccinatiegraad in China is best hoog – 88 procent is dubbel ingeënt – maar daalt naarmate de leeftijd toeneemt. Van de tachtigplussers is 55 procent volledig gevaccineerd, en 20 procent kreeg een booster. Gevolg: terwijl zerocovidlanden als Australië, Nieuw-Zeeland en Singapore de regels versoepelen, zit China vast in zijn strikte beleid. Waar de Chinese bevolking lang de voordelen zag – weinig zieken, amper doden, redelijke economische groei – klinkt nu steeds meer onbegrip.

Prikangst

De prikangst onder Chinese ouderen ontstond aan het begin van de vaccinatiecampagne, toen zestigplussers van inenting werden uitgesloten. Peking wilde eerst de werkende bevolking immuniseren, want die zou het meest risico lopen op besmetting. Dat leidde tot veel wantrouwen onder ouderen. “Eerst zeiden ze dat het vaccin niet voor mensen boven de zestig was, nu vragen ze iedereen boven de zestig om zich wel te vaccineren’, zegt Jin. ‘Vanwaar die verandering?”

De onzekerheid werd ook veroorzaakt door het gebrek aan transparantie rond de Chinese vaccins, die nauwelijks getest leken op ouderen. Westerse vaccins zijn in China niet toegelaten. Zestigplussers met onderliggende aandoeningen kregen in China van hun artsen en buurtcomités (die verantwoordelijk zijn voor de vaccinaties) te horen dat ze maar beter konden passen voor het vaccin. Waarom het risico op bijwerkingen nemen als de kans op covid in China toch verwaarloosbaar was?

“In onze wijk zijn er twee ouderen met hartproblemen en hoge bloeddruk”, zegt Lan (62), een buurvrouw van het vaccinatiecentrum waar Jin net is geprikt. Zelf is ze vorig jaar al ingeënt. “Die twee zijn verschillende keren naar het buurtcomité gegaan om zich te laten vaccineren, maar de dokter liet het niet toe. Ik zeg het je: 90 procent van de ouderen die zich niet laat vaccineren, doet dat omwille van onderliggende ziektes. Die zullen niet komen omwille van een beloning.”

Onderzoek

Uit recent onderzoek blijkt dat de Chinese vaccins beter presteren dan aanvankelijk gedacht. Sinovac bleek bij zestigplussers in Hongkong 77 procent effectief tegen overlijden na twee doses (lager dan Pfizer-BioNTech), en 98 procent na een booster (vergelijkbaar). Sinopharm bleek bij zestigplussers in Argentinië 84 procent effectief tegen overlijden na twee doses, maar die getallen dateren uit de tijd van delta. Het aantal bijwerkingen is beperkt.

“De praktijkresultaten van Sinovac zijn beter dan verwacht”, zegt Jin Dongyan, viroloog aan de Universiteit van Hongkong. “Maar door de beslissing in het begin om ouderen te passeren, is veel onzekerheid en twijfel ontstaan. Het is moeilijk om dat beeld nu te keren, en de overheid doet weinig om het goed uit te leggen.” Het gebrek aan transparantie van de Chinese overheid wreekt zich nu: zelfs als de resultaten van de vaccins goed zijn, durven velen ze niet te geloven.

Propagandacampagne

Voorlopig lijken de beloningen weinig ouderen over de streep te trekken. Journalisten mogen niet binnen in het vaccinatiecentrum van de pretparkkaartjes, maar volgens Jin zat er maar een handvol ouderen. En dus is een propagandacampagne begonnen: staatsmedia prijzen de veiligheid van het vaccin, spandoeken roepen op tot burgerzin, en artsen bevelen het vaccin nu met gerust gemoed aan. Als het toch fout gaat, ligt de verantwoordelijkheid niet bij hen, maar bij de overheid.

Als dat niet werkt, zijn er nog tal van manieren om ouderen tot vaccinatie te dwingen. Hier en daar duiken daarvan al voorbeelden op. In Puning, een stad in Guangdong, hebben leerkrachten opdracht gekregen om elk twee zestigplussers aan te dragen voor vaccinatie. Scholen die hun quota niet halen, worden op hun middelen gekort. In het dorp Huangpo, ook in Guangdong, krijgen ongevaccineerde inwoners geen overheidsvergunningen meer. In een wijk in Fujian mogen ze hun huis niet meer in.

Het is repressie op zijn Chinees: indirect en gemaskeerd, opgelegd via procedures en quota, en uitbesteed aan het lokale niveau, zodat de nationale overheid in Peking buiten schot blijft en de kans op verzet klein blijft. Ook Jin ziet de bui al hangen. “Tot nu toe is het vrijwillig, maar ik heb gehoord dat het op andere plaatsen verplicht is”, zegt hij. “Ik heb enkele vrienden in Xinjiang. Die waren verbaasd toen ze hoorden dat ik nog niet gevaccineerd was. Bij hen is dat niet toegestaan.”