Een onverhoopt akkoord: hoe Duitsland maar bleef dwarsliggen over de energiedeal

De EU-leiders hebben dan toch een akkoord bereikt over een prijsplafondvoor gas. Zwaargewicht Duitsland bleef lang dwarsliggen, maar ging uiteindelijk toch akkoord met een prijscorridor. ‘Angela Merkel speelde Europees, haar opvolger Olaf Scholz rijdt voor Duitsland.’

Een tijdelijke Europese limiet op de gasprijzen is op de tweedaagse top van Europese leiders een van de hete hangijzers. Door de aankoopprijs van gas maximaal een jaar te plafonneren wilden minstens 15 van de 27 lidstaten burgers en bedrijven ontzien.

De commissie kwam begin deze week alvast met voorstellen waaronder gezamenlijk gas aankopen en ‘ingrepen om de gasprijzen onder controle te houden’. Uiteindelijk beslisten de Europese leiders tot een ‘gasslang’: een corridor die de prijzen beperkt maar wel nog meebeweegt met de internationale gasmarkten.

Of zo’n ingreep in de gasmarkt er komt, bleef lang onzeker En dat kwam vooral door verzet van Duitsland. Berlijn hield zoals steeds de sleutels voor een compromis in handen maar bondskanselier Olaf Scholz verklaarde in de Bondsdag dat een limiet op de aankoopprijs van gas “het risico inhoudt dat producenten hun gas elders verkopen en wij Europeanen minder in plaats van meer gas krijgen”.

Duitsland staat nochtans bekend als dé grote Europese gangmaker.

Maar het verzet nu kwam er door economische noodzaak: als grootste Europese industrieland heeft Duitsland erg veel stroom en verwarming nodig en wil het nu zo veel mogelijk gasreserves verzilveren. Voor de winter 2023-2024 vrezen industriegiganten nu al tekorten.

Risico’s

Scholz wil zijn economie, die voor een groot deel draaide op Russisch gas en die niet meer kan rekenen op de Nord Stream-pijpleidingen vanuit Rusland, dan ook niet nog meer blootstellen aan risico’s zoals een hard prijsplafond. Dat kan leveranciers wegjagen en prijzen doen stijgen omdat mensen weer meer gaan verbruiken.

Dan kiest de bondskanselier liever voor een stevig steunpakket in eigen land: met 200 miljard euro zal zijn regering de energiefacturen van Duitse burgers en bedrijven verlichten.

Alleen, dat doet andere lidstaten knarsetanden. Die vinden dat Scholz ‘Germany First’-politiek bedrijft. Net van Duitsland is iedereen gewoon dat het, samen met Frankrijk, altijd weer de Europese kaart trekt.

Maar ook die Duits-Franse samenwerking, die essentieel is voor vlot Europees overleg, is getroebleerd. “Niet alleen zit Frankrijk in de club van 15 landen die een prijsplafond willen, het botert al langer niet zo goed tussen Berlijn en Parijs”, zegt Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut in Amsterdam. “Duitsland is gepikeerd omdat Frankrijk een gaspijpleiding vanuit Algerije naar Spanje niet doortrekt. Zeker nu Nord Stream niet doorgaat zou Duitsland dat erg goed kunnen gebruiken. Ook strijden de landen om een geprivilegieerd partnerschap met de VS.”

Fragmenteren

Dat Emmanuel Macron nu zelfs een geplande Frans-Duitse ministerraad volgende week heeft verzet naar januari, illustreert die spanningen. Maar ook andere EU-leiders vinden dat Scholz te weinig inzet op Europa en te veel met Duitsland bezig is.

In een opiniestuk in Irish Times schrijven EU-commissarissen Thierry Berton en Paolo Gentiloni zo dat het Duitse steunpakket “vraagtekens plaatst bij het principe van Europese solidariteit waar het Europese project op steunt en de interne markt dreigt te fragmenteren”. Want wanneer Duitsland de eigen bedrijven met miljarden steunt is dat ten nadele van bedrijven elders in de EU.

Nieuwe gasvelden

De Slowaakse minister van Economie Karel Hirman stelde in Financial Times daarom dat Duitsland “onze gemeenschappelijke markt vernietigt”. Claude Turmes, de Luxemburgse minister van Energie, roept de Europese Commissie op haar regels voor staatssteun aan te passen om een einde te maken aan “deze krankzinnige wedloop van regeringen om andere regeringen te overtroeven op zo’n moeilijk moment”.

“Scholz stelt nu inderdaad door omstandigheden de nationale belangen voorop”, zegt Jürgens. “In de pandemie pleitte Merkel voor een Europees herstelfonds, in de energiecrisis gaat Duitsland voor zijn eigen herstelfonds. Toch is dat niet onlogisch. Duitsland loopt dit keer extra zware risico’s door de grote energievraag van zijn industrie”, zegt hij. “De nationale belangen staan nu veel meer op het spel.”

Dat blijkt ook uit het feit dat het land gascontracten met Aziatische landen beoogt en dat het, volgens een gelekt document waarover Süddeutsche Zeitung bericht, een lans zou breken om nieuwe gasvelden te ontginnen in de EU.

2 procent

Duits minister van Economie en Energie Robert Habeck pareert de kritiek door te wijzen naar steunbudgetten in andere lidstaten. “En Scholz benadrukt dat die 200 miljard euro 2 procent is van het Duitse bnp en dus niet zo verschilt van de steunpakketten in andere lidstaten”, zegt Wiebke Pittlik van het Duitsland Instituut. “Trouwens, Merkel stelde ook geregeld eerst Duitse belangen veilig.”

Habeck benadrukt verder dat alle lidstaten er belang bij hebben dat de Duitse economie overeind blijft. “Dat klopt,” zegt Jürgens, “al heeft Duitsland er ook alle belang bij dat er nu een sterk Europees compromis komt.”

Het kabinet van energieminister Tinne Van der Straeten (Groen) meldt alvast dat beide ‘kampen’ dankzij bilateraal overleg toenadering vinden. “Iedereen wil minder extreme prijzen”, zegt woordvoerder Jonas Dutordoir. “Door de gesprekken met Duitsland zien wij nu ook iets in een corridor die mee-evolueert met de markt. Al blijft het door de positie van Duitsland spannend en zal veel afhangen van de technische details.”