Eén lockdown te veel: expats verlaten Shanghai. ‘Je kunt hier geen normaal leven meer leiden’

Door de pandemie was de expatgemeenschap in China al uitgedund, maar de lockdown van Shanghai heeft een nieuwe leegloop in gang gezet. Die exodus zal de kosmopolitische stad veranderen: China verliest een belangrijke connectie met het buitenland.

Het was om 3 uur ’s nachts dat Ralph Koppitz besefte dat het misschien tijd was om uit China te vertrekken. Shanghai was in lockdown, Koppitz en zijn gezin zaten net een week opgesloten in hun appartement, toen midden in de nacht drie mannen in witte pakken voor hun voordeur stonden. De hond begonnen te blaffen, Koppitz’ 13-jarige dochter werd wakker, ze wisten niet wat hun overkwam.

‘We waren geschokt, we dachten dat er iets gebeurd was en dat ze ons wilden meenemen naar een centrale quarantainepost’, zegt Koppitz aan de telefoon vanuit Shanghai. ‘Maar ze hadden gewoon instructies van het lokale buurtcomité gekregen dat we een antigeentest moesten doen. Dat moest nu, dat kon niet wachten tot 7 uur ’s ochtends. We dachten er al langer over om weg te gaan, door alle reisrestricties, maar dit was voor ons het kantelpunt.’

Koppitz, een Duitse advocaat die al 25 jaar in China woont, is een van de vele expats die de komende tijd uit Shanghai en uit China vertrekken. Koppitz en zijn gezin houden hun opties open: ze verhuizen naar Berlijn, maar houden hun huis in Shanghai aan, al treffen ze voorbereidingen voor een definitief vertrek. ‘Als er een grote verschuiving in het Chinese beleid zou zijn, en normaal reizen weer mogelijk zou worden, zullen we overwegen terug te komen.’

Nog steeds strenge maatregelen

Was de expatgemeenschap in China door de covidpandemie en reisrestricties al flink uitgedund, de lockdown in Shanghai heeft een nieuwe leegloop op gang gebracht. De Europese Kamer van Koophandel schat dat het aantal buitenlanders in China sinds het begin van covid al gehalveerd is en dat het deze zomer nog eens zou kunnen halveren. Shanghai was dit voorjaar ruim twee maanden in lockdown en blijft onderhevig aan strenge maatregelen, waardoor de vrees voor nieuwe lockdowns voortleeft.

Het is een exodus die het kosmopolitische Shanghai ingrijpend zal veranderen en mogelijk de huidige geopolitieke ontwikkelingen zal versterken. China sluit zich steeds meer af voor de buitenwereld en raakt steeds meer gebrouilleerd met het Westen. Met het vertrek van grote aantallen expats – vaak mensen met jarenlange China-ervaring – verdwijnt een belangrijke connectie tussen China en het buitenland.

‘Wij waren goede ambassadeurs voor China’, zegt Koppitz. ‘Als je hier zo lang bent, zie je de dingen genuanceerder. Wij zagen veel positieve dingen en tijdens de eerste anderhalf jaar van covid waren we heel blij met het Chinese beleid. We zagen de lockdowns in Europa, terwijl wij in Shanghai een heerlijk leven leidden. Maar het wordt moeilijker nu China zich niet aanpast aan het nieuwe normaal. De hele wereld gaat open, maar wij zitten nog steeds met reisrestricties en lockdowns.’

Tweede vertrekgolf

Het liefst zou Koppitz niet vertrekken. Zijn gezin heeft een eigen bedrijf in China, zijn echtgenote is Chinees, zijn drie kinderen zijn er geboren. Door de reisrestricties sinds covid en de extreem dure vluchten twijfelde het gezin al langer. Koppitz heeft zijn twee oudere kinderen, die aan een universiteit in Duitsland studeren, al zo’n twee jaar niet gezien. Maar het waren pas de lockdown en het gevoel van angst, die de doorslag gaven.

Het is een houding die bij veel expats in de huidige vertrekgolf is te zien. In de eerste maanden van covid gingen vooral buitenlanders weg met minder hechte banden met China. Studenten en leerkrachten Engels, werknemers met korte contracten, avonturiers. Maar in deze tweede golf vertrekken veel buitenlanders met tientallen jaren ervaring en een uitgebreid netwerk in China: ondernemers met een eigen bedrijf, gemengde gezinnen met Chinese familieleden.

Land van mogelijkheden

Neem Olivier Vermast, een Belgische manager van een Chinees roboticabedrijf, die sinds 2008 in Shanghai woont. Deze maand verhuist hij met zijn gezin naar Madrid. ‘Toen wij hier aankwamen, was China een magische plaats, het land van de mogelijkheden’, zegt hij. ‘China was open en nieuwsgierig naar buitenlanders. Nu zie je de focus naar binnen verschuiven. Er is een China-firstretoriek ontstaan.’

Net als veel expats die nu weggaan, was Vermast al langer aan het nadenken over een mogelijk vertrek. De economische kansen in China werden minder en de houding tegenover buitenlanders negatiever. Dat laatste werd nog versterkt door covid en de neiging van de Chinese overheid om elke uitbraak in de schoenen van buitenlanders te schuiven. Anderzijds had China voor een gezin met twee kleine kinderen ook voordelen, dankzij relatief goedkope huishoudelijke hulp.

Vermast en zijn Australische echtgenote overwogen pas in 2023 te vertrekken, als hun jongste dochter 1 jaar zou zijn. Maar de lockdown bracht alles in een versnelling. ‘Sinds midden maart kun je hier geen normaal leven meer leiden en je loopt het risico weer in een lockdown of een quarantainecentrum terecht te komen’, zegt Vermast. ‘Het heeft weinig toegevoegde waarde hier te blijven. Bovendien, de meeste van onze vrienden zijn al weg.’

Halfslachtige handreikingen

Voor expats die in Shanghai blijven, dreigt de stad minder aantrekkelijk te worden. Internationale scholen verliezen leerlingen en leerkrachten, westerse restaurants sluiten de deuren en in winkels neemt het aanbod aan importproducten af. De Chinese overheid heeft aangekondigd het makkelijker te maken voor leerkrachten om naar China te reizen en heeft de hotelquarantaine voor inkomende reizigers ingekort. Maar de handreikingen zijn zo halfslachtig dat ze weinig indruk maken.

‘Het aantal buitenlanders zal blijven dalen en de sfeer van Shanghai zal veranderen’, zegt Koppitz. Hij vertrekt met gemengde gevoelens, maar kijkt er tegelijk naar uit om in Duitsland te zijn. Eindelijk zal hij zijn kinderen terugzien, zal hij kunnen reizen, zal hij geen stress voelen omdat zijn wijk zomaar in lockdown kan gaan. ‘Vrienden die al terug zijn in Europa zeggen dat het ongelofelijk is: mensen dragen geen maskers en zijn ontspannen. Het is een gewicht dat van je schouders valt.’