Een gloedwolk gaat zo snel, vluchten kan niet meer

Terwijl apocalyptische aswolken in een razend tempo dichterbij komen, blijven bewoners van de Volcán de Fuego stilstaan om het natuurgeweld te filmen met hun telefoon. Niet iedereen kan de uitbarsting navertellen, zo blijkt uit andere beelden. In de dikke aslaag die de beruchte vulkaan zondag over zijn hellingen uitstortte, zijn silhouetten van lichamen te zien.

Het dodental is intussen opgelopen tot 75, honderden mensen raakten gewond. Ook uit Hawaï kwamen begin vorige maand dramatische beelden. De gloeiende lavastromen van de Kilauea dwongen daar duizenden mensen hun huizen te ontvluchten. In Indonesië is de Merapi sinds half mei aan het uitbarsten. De beruchte vulkaan op Java spuit zijn as kilometers hoog de lucht in.

Een verband tussen de uitbarstingen is er niet. Er bestaat niet zoiets als een 'vulkaanseizoen', zegt vulkanoloog Elske de Zeeuw-van Dalfsen van het Nederlandse weerinstituut KNMI. "Op elk moment zijn er in de wereld wel tien tot vijftien vulkanen aan het uitbarsten." De meeste halen het nieuws niet. Zo zijn er op dit moment ook erupties in het Russische Kamtsjatka en op Réunion, een eilandje ten oosten van Madagaskar.

Wat de meeste uitbarstingen wel gemeen hebben, is dat ze op de 'Ring of Fire' liggen. Deze hoefijzervormige boog van ongeveer 40.000 kilometer lang omcirkelt grotendeels de Stille Oceaan en loopt van Nieuw-Zeeland over Indonesië en Japan tot aan de westkust van Canada, de Verenigde Staten en Zuid-Amerika. Negentig procent van alle aardbevingen vindt ook plaats op deze Ring van Vuur.

De vulkaanuitbarstingen en aardbevingen worden veroorzaakt omdat er in dit gebied verschillende streken zijn waar oceanische aardplaten onder een continentale of een andere oceanische aardplaat schuiven, of waar platen net uit elkaar schuiven. De Volcán de Fuego ligt in een gebied waar de Cocosplaat onder de Caribische plaat schuift. Daarbij smelt de korst en ontstaat er vulkanische activiteit.

Dat er bij een uitbarsting zo veel slachtoffers vallen als dit weekend in Guatemala is uitzonderlijk. De Volcán de Fuego is al sinds 2000 behoorlijk actief. Sinds juli vorig jaar is hij acht keer uitgebarsten. Dat verklaart waarschijnlijk ook waarom niet iedereen op de vlucht sloeg, zegt De Zeeuw-Van Dalfsen. "Mensen die een vulkaan in hun achtertuin hebben, geraken daaraan gewend. Vulkanen trekken mensen aan vanwege hun vruchtbare grond. Een uitbarsting kan een paar dagen of weken duren, maar ook jaren."

"Daarbij stroomt de gloedwolk van lava, gas, rotsen en as in de regel volgens dezelfde geulen en rivierbeddingen omlaag. Kennelijk heeft de stroom nu een ander pad gekozen – misschien doordat de geulen door eerdere uitbarstingen vol zijn geraakt – en zijn mensen daardoor overvallen."

Modderstromen

Als een gloedwolk op je afkomt, is het al te laat om te vluchten. Voor een stroom lava, zoals bij de Kilauea op Hawaï, kun je nog wegrennen. Lava is stroperig en baant zich relatief traag een weg door het terrein. Een gloedwolk kan een snelheid hebben van meer dan 100 kilometer per uur en een temperatuur van meer dan 700 graden. Zo ging het in Guatemala, maar ook bij de historische uitbarsting van de Vesuvius, die in het jaar 79 Pompeii verwoestte.

Gloedwolken komen alleen voor bij vulkanen op plekken waar de ene aardplaat onder de andere schuift. De vulkanen van Hawaï, maar ook die op IJsland, zijn van een ander type. Op deze 'hotspots' komt magma van duizenden kilometers diepte uit het binnenste van de aarde omhoog.

Behalve lava kunnen ook as en modderstromen grote schade aanrichten. Om die reden is het vliegveld van Guatemala-Stad, dat ruim 40 kilometer van de vulkaan ligt, gesloten. De autoriteiten hebben de bevolking gewaarschuwd voor modderstromen. De Zeeuw-van Dalfsen: "Er is regen voorspeld. Op de hellingen ligt nu een dikke laag as, die nog niet is vastgeplakt. Als die zich mengt met regen en gaat schuiven, kunnen huizen en bruggen worden meegesleept."