InterviewJoris Everaert
Eén dode lepelaar en een windmolen ligt vier maanden stil: ‘Je zit snel aan twintig slachtoffers per turbine’
Twee gloednieuwe windturbines langs de Schelde liggen al vier maanden stil nadat een lepelaar, een beschermde vogelsoort, door een wiek werd neergemaaid. ‘Het ene slachtoffer is het andere niet’, zegt Joris Everaert, onderzoeker aan het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO).
Wat weten we over de vogelsterfte door windturbines?
“Een aantal jaar geleden deed ik onderzoek in een aantal Vlaamse windmolenparken. Gemiddeld zit je jaarlijks toch snel aan een twintig slachtoffers per turbine, afhankelijk van de inplanting kan dat tot vijftig of meer oplopen. Die wieken lijken misschien niet zo snel te draaien, maar aan de uiteinden van zo’n grote turbine loopt de snelheid op tot wel 200 kilometer per uur.
“Ik vond er vaak gehalveerde of onthoofde vogels. Kleinere zangvogels of vleermuizen spatten bijna letterlijk uit elkaar. Die omstandigheden maken het sowieso moeilijk om een concreet getal op die problematiek te plakken. En het ene slachtoffer is het andere niet.”
In dit geval legt één dode lepelaar op de terreinen van DEME twee windmolens stil. Gebeurt dat vaak?
“Dit is toch uitzonderlijk. De lepelaar is een zeldzame soort waar één slachtoffer al een impact kan hebben op populatieniveau. In dit geval bleek zo’n botsing zelfs als vergunningsvoorwaarde opgenomen. Daardoor liggen de turbines tijdens de broedperiode, van midden juni tot midden oktober, overdag stil. Er is nu volop monitoring bezig om te kijken of een aanpassing mogelijk is.
“Voor elke populatie is die impact anders. Aan de Oostkustpolder of in het havengebied van Antwerpen zijn er soms wel 20.000 meeuwen aan het overwinteren. Eén slachtoffer weegt dan minder door, maar ook bij die soorten kan er een drempel overschreden worden. Die grens wordt vaak op 1 procent extra sterfte gelegd, maar recent Nederlands onderzoek toont dat dat voor sommige soortgroepen wellicht niet streng genoeg is.”
Welke aanpassingen zijn er mogelijk?
“Op sommige locaties worden windmolens nu al heel gericht stilgelegd, bijvoorbeeld bij soorten die vooral ’s morgens en ’s avonds trekbewegingen vertonen. Een andere piste is een camerasysteem. Er zijn technologieën op de markt die via een camera in de buurt van een windmolen binnen de minuut een noodstop kunnen inzetten als er een soortgroep de turbine nadert.
“Alleen staan die systemen vaak nog niet ver genoeg om het onderscheid te maken tussen een meeuw en een zeldzame vogel zoals een lepelaar of een bruine kiekendief. En zo’n duur systeem kun je niet in elk park verantwoorden.”
Volgens Noors onderzoek zou één zwarte wiek per windmolen de sterfte sterk verlagen.
“Dat lijkt een mooie oplossing omdat de turbines bij die maatregel niet stilgelegd moeten worden, maar het ging in dat onderzoek enkel over zeearenden. Of elke soort er baat bij heeft, moet verder onderzocht worden.
“Sowieso is dit best een complex verhaal. Watervogels tonen bijvoorbeeld een groter uitwijkgedrag dan meeuwen. Roofvogels zijn dan weer kwetsbaar als ze aan het jagen zijn en gefixeerd zijn op hun prooi. En bij vleermuizen zien we zelfs dat een windmolen een magneet kan zijn, als verblijfplaats.”
Het toont alleszins hoe twee uitdagingen, de energietransitie en biodiversiteit, kunnen botsen. Hoe ervaart u dat?
“Uiteraard is zoiets een moeilijke afweging. Bij dreigende productieverliezen proberen we met leveranciers of bedrijven naar oplossingen te zoeken. Vaak kunnen de productieverliezen beperkt worden tot 1 procent of soms iets meer. Maar we moeten ook vermijden dat inspanningen in het klimaatverhaal een negatieve impact op de natuur hebben.
“Een goede locatiekeuze, waarbij je trekpleisters van vogels mijdt, blijft de beste preventie, en daar streeft men ook naar. Alleen: ruimtelijk gezien ligt dat in Vlaanderen soms bijzonder ingewikkeld.”
