Een bevordering in ruil voor een vertrek

In de media is hij een graag geziene gast. Specialist in tal van vakgebieden, allround deskundige: professor Herman Matthijs van de Universiteit Gent en de VUB. Brandt het in de Amerikaanse politiek? Matthijs. Is er discussie over de dotaties van het koningshuis? Onduidelijkheid over de werking van de veiligheidsdiensten? Gerommel in de openbare financiën? Matthijs. Altijd bereid tot een verhelderend citaat.

Maar nu loopt er dus een klacht voor wetenschapsfraude tegen hem. De klager is een oude bekende: communicatiewetenschapper Frank Thevissen, die in 2008 aan de VUB werd ontslagen. "Het gevolg van twee negatieve evaluaties", zegt rector Paul De Knop. "Het gevolg van partijpolitieke inmenging", zegt Thevissen, die al vijf jaar lang een juridische oorlog met zijn voormalige werkgever voert.

In de oorlog van Thevissen met de VUB is Herman Matthijs collateral damage. Toen de vicerector van de KU Leuven in het voorjaar opriep wetenschapsfraude te melden, aarzelde Thevissen niet. Hij diende bij de Universiteit Gent de klacht in die hij al in 2007 bij de VUB had ingediend. "Die is toen verworpen", zegt Matthijs. "Verworpen?", vraagt Thevissen. "Die is niet behandeld." De toenmalige rector van de VUB, Benjamin Van Camp, zegt zich geen klacht van wetenschapsfraude te herinneren. De Universiteit Gent heeft de klacht ontvankelijk verklaard en zal zich binnenkort uitspreken.

De Stemmenkampioen

Tien jaar geleden hebben de toenmalige VUB-professoren Frank Thevissen, Herman Matthijs en Jef Vuchelen het concept van 'De Stemmenkampioen' bedacht: een internetpeiling die de motieven van de onbesliste kiezer in de aanloop naar de verkiezingen in kaart bracht. Een te hoog gegrepen doel: ook 'De Stemmenkampioen' werd algauw een instrument om verkiezingsprognoses te maken en de populariteit van individuele politici te voorspellen. Het was een samenwerking tussen de drie wetenschappers en Het Laatste Nieuws - dat de resultaten op geregelde tijdstippen publiceerde.

'De Stemmenkampioen' lag van meet af aan onder vuur in de media, politiek en academische wereld. De methode was niet transparant, of onbetrouwbaar. "De resultaten waren in eerste instantie niet slecht", zegt Paul Daenen, toenmalig hoofdredacteur van Het Laatste Nieuws. "De prognose voor de Vlaamse verkiezingen van 2004 was zelfs beter dan de meeste andere peilingen." Met de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 ging het mis. Met name de prognose voor Antwerpen, waar de tweestrijd Patrick Janssens - Filip Dewinter woedde, was een afknapper. "Ook andere peilingen hadden zich verkeken op de populariteit van Janssens", zegt Thevissen te zijner verdediging.

"De methode deugde niet", zegt Matthijs. "Vuchelen en ik hebben Thevissen een verklaring gevraagd. Die gaf hij niet. Sindsdien is het ruzie tussen ons."

Thevissen beweert, in zijn klacht aan de Universiteit Gent, dat Matthijs hem in de aanloop naar de verkiezingen van 2006 heeft gevraagd de gegevens enigszins om te buigen in het voordeel van, onder andere, de toenmalige VLD. "Matthijs vroeg om 'een diplomatieke peiling'. Dat heb ik geweigerd: ik heb de juiste gegevens aan de krant overgemaakt."

Later, toen Thevissen naar eigen zeggen van 'De Stemmenkampioen' was afgehaald, heeft Het Laatste Nieuws volgens hem gemanipuleerde cijfers gepubliceerd. Eind januari 2007, begin februari 2007 verkleinde premier Guy Verhofstadt volgens de peiling zijn achterstand op uitdager Yves Leterme, en was de val van de VLD gebroken.

Thevissen: "Ik heb die manipulatie aan Paul Daenen gemeld, bewijzen in de hand, en hij heeft 'De Stemmenkampioen' meteen stopgezet." Daenen: "Wij hebben 'De Stemmenkampioen' stopgezet omdat wij dreigden meegesleurd te worden in de oorlog tussen Thevissen en Matthijs. De imagoschade voor de krant zou veel te groot zijn, daarom heb ik ingegrepen. Ik heb van Thevissen geen bewijzen van manipulatie gezien."

Daar gaat het dus om in de klacht die nu wordt onderzocht door de Commissie voor Wetenschappelijke Integriteit in Gent: kun je bewijzen dat er bij 'De Stemmenkampioen' wetenschapsfraude gepleegd is? Een andere pertinente vraag zou kunnen luiden: is er bij 'De Stemmenkampioen' wel wetenschap bedreven? Heel wat politicologen zijn daar namelijk niet van overtuigd. De methode was niet transparant. Thevissen, Vuchelen en Matthijs zijn geen erkende specialisten inzake electorale prognoses. Er is ook geen enkele wetenschappelijke publicatie uit voortgekomen.

Diepblauwe liberalen

Je kunt 'De Stemmenkampioen' een privé-initiatief van drie professoren noemen die buiten de uren bijklusten. Maar de samenwerking met De Persgroep is wel ondertekend door toenmalig rector, Benjamin Van Camp, namens de VUB. "Dus de universiteit is erbij betrokken", zegt Thevissen. Matthijs maakt zich weinig zorgen. De klacht rammelt aan alle kanten: "Hij voldoet ook niet aan de nodige vormvereisten: hij is niet ondertekend."

Ooit waren Thevissen en Matthijs gezworen kameraden. De een werkte voor de faculteit Letteren en Wijsbegeerte van de VUB, de ander voor de faculteit Economische, Sociale en Politieke Wetenschappen, maar ze vonden elkaar als bondgenoten in de strijd tegen de groep- Deschouwer. VUB-politicoloog Kris Deschouwer is voor hen een socialistisch geïnspireerd wetenschapper, Thevissen en Matthijs staan te boek als liberalen. Diepblauwe liberalen. In 2006 probeerde Matthijs voorzitter van de vakgroep politieke wetenschappen te worden. De poging mislukte: Deschouwer haalde het met groot overwicht.

Er waren wel meer dingen die Matthijs niet kon verwezenlijken. Meer dan tien jaar lang heeft hij geijverd om van hoogleraar bevorderd te worden tot gewoon hoogleraar. Het is hem telkens geweigerd: zijn wetenschappelijke dossier woog niet zwaar genoeg. Maar elk jaar opnieuw barstte een juridische strijd los, waarbij Matthijs op zoek ging naar procedurefouten om de bevordering alsnog langs juridische weg af te dwingen. "Het is", zegt VUB-rector Paul De Knop, "een lang dispuut geweest."

"Wie zegt dat mijn dossier niet zwaar genoeg weegt?" vraagt Herman Matthijs. "Ik heb 25 boeken geschreven, het merendeel bij de wetenschappelijke uitgeverij Die Keure, vijftig artikels ook van hoog niveau."

Een collega van Matthijs, die niet met zijn naam in de krant wil: "In ons vak word je beoordeeld op je wetenschappelijke publicaties, het aantrekken van onderzoeksprojecten, het begeleiden van jonge onderzoekers. Daar kwam bij Matthijs niks van terecht. Hij heeft, als promotor, nog geen enkel doctoraat tot het einde begeleid."

Paul De Knop somt de drie criteria voor bevordering op: onderzoek, onderwijs, maatschappelijke dienstverlening. Op grond daarvan worden jaarlijks ongeveer zestig kandidaten gewogen voor twaalf promoties. "Uiteraard is dat een harde strijd: de universiteit is een piramidaal systeem."

In november 2011 was De Knop explicieter in een interview met studentenblad De Moeial: de sfeer was verziekt tussen de faculteit en Matthijs vanwege het aanslepende dispuut over zijn bevordering, vertelde De Knop. Citaat: "Herman Matthijs beantwoordt niet aan de criteria ter zake en staat niet hoog genoeg in de pikorde om kans te maken op zijn begeerde hoogleraarschap." Door dat aanslepende conflict, zei De Knop, werd Matthijs gedetacheerd naar Gent (hij doceert nog enkele uren in Brussel).

De Knop noemt het toeval dat de verhuizing van Matthijs op hetzelfde moment plaatsvond als de verhuizing van de omstreden Gentse professor Internationaal Recht Marc Cogen naar Brussel - naar het Vesalius College. Cogen was al in 2010 geschorst in Gent, vanwege controversiële uitspraken over de oorlog in Irak en uitgesproken standpunten pro-Israël.

De rector van Gent, Paul Van Cauwenberge, laat wél een ruilovereenkomst vermoeden. "We zijn geallieerde universiteiten: we helpen elkaar als dat nuttig is." Van Cauwenberge: "De vraag ging uit van de VUB. Ze hadden een probleem met professor Matthijs over zijn niet-bevordering. Ze wilden dat oplossen door hem voor het grootste deel van de tijd in Gent te laten doceren. Hij is nu wel gewoon hoogleraar."

Kleingepeste rectoren

Een bron aan de VUB: "De rectoren hadden een deal om lastige mensen uit te wisselen. Herman Matthijs koppelde daar wel de voorwaarde aan dat hij eerst bevorderd zou worden. Matthijs heeft de rectoren kleingepest."

Matthijs geeft toe dat hij zijn bevordering heeft afgedwongen. "De kwestie is voor de rechtbank gekomen. Daar hebben we elkaar gevonden. Maar het was geregeld voor het vertrek naar Gent. Aan de faculteit economie hebben ze me gekozen als specialist bestuurskunde." De vraag blijft: wanneer is die bevordering precies geregeld? Navraag leert dat in juni 2011 een facultaire commissie voor het laatst vergaderde over een verzoek tot bevordering. Matthijs' verzoek werd toen afgewezen. In september 2011 werd de detachering naar Gent geregeld. In november 2011 noemt De Knop Matthijs ongeschikt voor bevordering in De Moeial. De bevordering kan dus niet geregeld zijn voor de detachering.

VUB-bron: "De bevordering is buiten de faculteit om geregeld, door de centrale universitaire overheid." Rector Paul De Knop ontkent, maar geeft geen details. "Matthijs is bevorderd op grond van de maatschappelijke valorisatie van zijn baan." In mensentaal: zijn optredens in de media. VUB-bron: "Het is een politieke kwestie."

'Love for two'

Het was overigens niet de eerste keer dat Herman Matthijs een universiteit in een gespannen sfeer verliet. Aan het eind van de jaren '90 moest hij bij de toenmalige Antwerpse universiteit UIA vertrekken nadat hij een vrouwelijke collega met een brievencampagne had belaagd: Matthijs had een foto van haar en een andere mannelijke collega uit een universitair tijdschrift gekopieerd, er een hartje op getekend met de toevoeging 'love with two', en het resultaat rondgestuurd naar gezins- en familieleden, collega's en vrienden van de twee profs.

De vrouwelijke en mannelijke prof in kwestie bevestigen het verhaal: "We hebben er een grafoloog bijgehaald die het sollicitatieformulier van Herman Matthijs vergeleek met het geschrift op de rondgestuurde enveloppes: het was zijn werk." In een brief van 25 juni 1998 schrijft het duo aan de rector: "Wij voelen ons, geachte heer rector, ten zeerste geschokt door deze handelwijze van een 'collega'. (...) Deze beledigende, anonieme campagne kan bezwaarlijk worden aangezien als een kwalijke grap."

Voormalig rector Josse Van Steenberge: "Ik herinner me iets van een grafoloog, ja. Meer niet." Herman Matthijs: "Die mevrouw maakt van een muis een olifant. Als het zo erg was, waarom is ze dan 20 jaar geleden niet naar het parket gelopen?" De mannelijke prof: "Matthijs kreeg van de rector de keuze: zelf vertrekken of een strafklacht." Matthijs: "Ik ben zélf vertrokken omdat ik nog maar één cursus mocht doceren. Daarmee kon ik mijn naft niet betalen."

Matthijs zucht diep. Hij vraagt of er nog andere bezwarende elementen aan zijn dossier toe te voegen zijn. En waar die smerige lastercampagne nu ineens vandaan komt. "Ik heb de laatste jaren grotendeels alleen gewerkt. Dat verkleint de kans op conflicten aanzienlijk, zou je denken. Maar ik zal te veel op de tv gekomen zijn, zeker?"