Dubbelspionage: hoe twaalf paar kousen de Tweede Wereldoorlog hielpen beëindigen

Juan Pujol Garcia, alias Agent Garbo, staat op de website van de Britse veiligheidsdienst MI5 beschreven als "de grootste dubbelagent van de Tweede Wereldoorlog". Spaanse documentairemakers noemden hem 'Garbo, the man who saved the world' (de man die de wereld redde).

Garcia, de zoon van een industrieel uit Barcelona, had de Duitsers op eigen initiatief wijsgemaakt dat hij voor hen wou spioneren. Daarna trok hij naar Engeland, waar hij met de MI5 een heel netwerk uitbouwde van denkbeeldige spionnen. Zo slaagde hij erin de Duitsers steeds van misleidende informatie te voorzien, iets wat uiteindelijk leidde tot het grote succes van de landing in Normandië. Agent Garbo had de Duitsers er immers van weten te overtuigen dat de grootste invasie zou plaatsvinden in Calais.

Maar wat nu bekend staat als misschien wel de grootste operatie in de Britse spionagegeschiedenis, was bijna in het water gevallen door Garcia's echtgenote, haar heimwee naar haar thuisland en haar afkeer van de Britse oorlogskost.

Geheime documenten

De National Archives hebben vandaag 137 tot nu toe geclassificeerde documenten van de MI5 vrijgegeven, die dateren van het Interbellum tot midden de jaren 60. Daarbij zitten enkele uitvoerig gedocumenteerde nota's over 'mevrouw Garbo', de 23-jarige Araceli Gonzalez de Pujol, die nooit één voet buiten Spanje had gezet voordat ze in de lente van 1942 met haar man in Londen arriveerde.

Ze sprak geen Engels, kon de Britse oorlogse maaltijden niet smaken, miste haar moeder en werd verteerd door heimwee. Haar wanhoop over "te veel macaroni, te veel aardappelen en te weinig vis" werd bijzonder nauwkeurig beschreven door de MI5. Net als de vrees dat ze, gedreven door het verlangen om naar huis terug te keren, de Spaanse ambassade in Londen zou opzoeken en de geheimen van wat de meest succesvolle operatie van de Tweede Wereldoorlog aan het worden was, zou onthullen.

En zo kwam het dat de Britse veiligheidsdiensten alles in het werk stelden om het mevrouw Garbo naar de zin te maken in haar huis in Harrow, in het noorden van Londen, terwijl haar echtgenoot hele dagen bezig was met de oorlog te winnen. Op 22 februari 1943 reisde Agent Harvey van MI5 naar het neutrale Portugal met een geheime missie: 12 paar zijden kousen aankopen voor mevrouw Garbo.

Er bestond geen twijfel over het belang van de missie. In die tijd was er een tekort aan zijde in Groot-Brittannië, waar het niet gebruikt werd voor kousen, maar wel voor parachutes. Bovendien waren de kousen aan mevrouw Garbo beloofd, en was een eerdere missie naar Portugal door een MI6-agent mislukt. Ditmaal werd de kousenmissie wel succesvol afgerond. Het bewijs daarvan is nu opgeslagen voor het nageslacht in de National Archives, onder de titel 'To SIS re Mrs Garbo's stockings'.

Crisis

Het bleef niet bij kousen. Omdat er zoveel op het spel stond, werden er zelfs toegevingen gedaan rond het Britse eten. Maar uit de documenten blijkt dat het voor de stiff upper lips van de MI5 niet gemakkelijk was om een minder gereserveerde Spaanse vrouw van dienst te zijn. "Haar wens om naar haar thuisland terug te keren en haar moeder te zien, dreef haar soms tot onevenwichtig gedrag", schreef Agent Harris. "In een zaak zo ingewikkeld als deze, de omgang met temperamentvolle mensen, kan je niet verwachten te ontsnappen aan de verwikkelingen die onvermijdelijk ontstaan."

Ondanks alle inspanningen ontaardde de hele operatie bijna in een ramp. In de nacht van 21 juni 1943 werd de Britse geheime dienst ingelicht over een echtelijke ruzie bij de Garbo's. Het document 'Report of a hysterical evening with Mrs Garbo' beschrijft hoe ze naar Agent Harris belde. "Ze mogen me morgen doden, maar ik wil niet één dag langer in Engeland blijven. Ik wil niet één dag langer met mijn man leven." De dag nadien zou ze naar de Spaanse ambassade gaan. Een zet die de hele operatie verknald zou hebben, omdat de Spaansen de informatie vrijwel zeker gedeeld zouden hebben met hun collega's-fascisten in Duitsland.

In deze crisis kwam Agent Garbo met een drastisch plan. Hij stelde voor dat men mevrouw Garbo zou zeggen dat hij uit de operatie was gezet, en daarop zo gewelddadig reageerde dat hij gearresteerd was.

Daarna ging hij zo nauwgezet verder met het bedriegen van de Duitsers, dat die twee maanden na D-Day nog steeds twee gewapende divisies en 19 infanteriedivisies op wacht hadden staan in Calais, voor een invasie die er nooit zou komen. Hadden de Duitsers beseft dat ze in de maling genomen werden, dan zou de invasie in Normandië wellicht heel anders zijn afgelopen. In de plaats daarvan kreeg Garbo op 29 juli 1944 het nieuws dat Adolf Hitler zelf hem beloonde met een IJzeren Kruis voor zijn "buitengewone diensten".

Garbo mag dan de wereld gered hebben, zijn huwelijk kon hij uiteindelijk niet redden. Na de oorlog, en nadat hij zijn dood in scene had gezet om represailles van overlevende Nazi's te voorkomen, scheidde hij van 'mevrouw Garbo'. Hij hertrouwde en overleed in 1988, op 76-jarige leeftijd, in de Venezolaanse hoofdstad Caracas.