Droog, droger, droogst. Voor de vijfde keer in zes jaar komen we in de problemen. Wat kunnen we daaraan doen?

Sinds maart viel er amper regen in ons land. Voor de vijfde keer in zes jaar kunnen we zeggen dat het echt droog is. Hoe erg is het gesteld en wat kunnen we daaraan doen?

1. Hoe droog is het juist?

Op de eerste weken van april na is het al sinds maart droog in Vlaanderen. Er viel de voorbije drie maanden gemiddeld 103 millimeter regen, ver onder het gemiddelde van 171 millimeter in Ukkel in een normaal jaar. Daarnaast zorgt het warme en zonnige weer voor veel verdamping.

Het is dys droog, vooral in het westen van Vlaanderen. Daarom schakelde de droogtecommissie vorige week over op code geel. Waterbeheerders nemen nu al enkele preventieve maatregelen.

Voor alle duidelijkheid: de situatie is nu (nog) niet extreem. Wel zakt het grondwater in de bovenste lagen van de grond – onze natuurlijke buffer tegen droogte – steeds verder. Nochtans bouwden we door de vele regen vorig jaar een stevige buffer op in het najaar. Daar zitten we bijna door. Vorige week stond het ondiepe grondwater op 67 procent van de meetpunten laag tot zeer laag.

Veel beterschap is er niet in aantocht: er wordt binnenkort geen regen verwacht en het grondwaterpeil zal enkel nog zakken. Binnenkort wordt het volgens de Vlaamse Milieumaatschappij “nagenoeg overal in Vlaanderen op korte termijn extreem droog”.

“Het is de vijfde keer in zes jaar tijd dat we deze toestand meemaken”, zegt hydroloog Patrick Willems (KU Leuven). “Dit is een duidelijk bewijs dat alle klimaatprognoses die we de voorbije vijftien jaar maakten, nu uitkomen. We zullen langere, drogere periodes afwisselen met heel intense regenval.”

2. Wat kan u doen tegen de droogte?

Simpel: zoveel mogelijk regenwater opvangen. “De meest effectieve manier waarop je dat kan doen als burger, is door een regenwaterput te laten installeren”, zegt hydroloog Marijke Huysmans (VUB). “Liefst eentje groter dan 5.000 liter. Je kan natuurlijk ook minder douchen, maar de impact daarvan is niet gigantisch.”

Algemeen wordt aangenomen dat de gemiddelde Vlaming zo’n honderd liter drinkwater per dag gebruikt. Ongeveer de helft daarvan gaat naar zaken waar we regenwater voor zouden kunnen gebruiken, zoals het toilet doorspoelen, de wasmachine opzetten of planten water geven. “Als iedereen voor deze zaken regenwater zou gebruiken, zou je theoretisch het leidingwaterverbruik in heel Vlaanderen halveren”, zegt Willems. “Dat maakt dat drinkwaterbedrijven minder moeten produceren, minder snel in de problemen komen in periodes van droogte en minder water moeten zuiveren.”

Een tweede tip: leg geen tegels in uw (voor)tuin. Vlaanderen bestaat voor 12 procent uit (voor)tuinen. “Wandel eens rond en je ziet: Vlamingen houden van een betegelde en onderhoudsvriendelijke tuin”, zegt Huysmans. “Daar kunnen we echt nog een verschil maken.”

3. Wat doet de overheid?

Bijna twee jaar geleden riep Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) haar zogenaamde Blue Deal in het leven. Dat is een lijst van zeventig projecten om waterschaarste en droogte structureel aan te pakken. Vriend en vijand erkennen het belang van de Blue Deal: het is de eerste keer dat er überhaupt een plan van aanpak is.

Volgens het kabinet-Demir is intussen 90 procent van die acties opgestart, iets waar ook de natuurbeweging complimenten voor heeft. “We werken al op 110 plaatsen in Vlaanderen aan meer klimaatrobuuste watersystemen, zodat ze meer water kunnen opnemen en vasthouden. Ook startten we met de realisatie van meer dan 1.600 hectare extra natte natuur”, klinkt het bij het kabinet.m

Kortom, veel projecten staan in de steigers. Dat zo’n grootschalig plan uitrollen even tijd kost, beseft iedereen. Toch vindt zowel Huysmans als Willems dat de acties opgeschaald mogen worden. “Ook steden en gemeenten kunnen veel doen”, zegt die laatste. “Laat hen bijvoorbeeld bij de aanleg van elke nieuwe wijk berekenen hoeveel regenwater wegloopt en ervoor zorgen dat dat niet gebeurt.”

Ook Natuurpunt vraagt meer actie. “Er gaapt is nu nog een grote kloof tussen de uitgewerkte visie en de uitwerking op het terrein”, zegt Robin Verachtert, beleidsmedewerker droogte bij Natuurpunt. “De Blue Deal zit vol erg goede projecten, maar het is allemaal nog veel te vrijblijvend. Vaak komen de projecten in conflict met de individuele vrijheden van burgers. Als we in Vlaanderen grootschalige vernattingsprojecten willen uitbouwen, dan kan één grondeigenaar dat tegenhouden, ondanks het grote algemene belang van zulke projecten. Dat is typisch Vlaams.”

4. Kunnen we het tij keren?

Ja en neen. Door bovenstaande maatregelen te nemen, kunnen we een deel van de impact terugdringen. Maar uiteindelijk wordt de droogte in Vlaanderen vooral door de klimaatopwarming voortgestuwd. Daar is weinig reden tot berusting.

Maandag liet de Wereld Meteorologische Organisatie weten dat er bijna 50 procent kans is dat de temperatuur voor 2027 een jaar lang 1,5 graden Celsius hoger zal liggen dan voor het industriële tijdperk. De voorgaande vijf jaar was die kans nog 10 procent.

“Het weer wordt sowieso extremer”, zegt Willems. “Dan hebben we het over langere droge periodes afgewisseld met intensere regenval. Hoe intens weten we niet. Het zogenaamde hoog-impact-scenario stelt dat we tegen het einde van de eeuw een halvering van de totale hoeveelheid regen zouden zien. Maar als het regent, kan de intensiteit daarvan toenemen met 40 tot 45 procent. De uiteindelijke uitkomst zal liggen tussen wat we nu meemaken en dat hoge scenario.”