Iran
Dit voormalig lid van de “commissie des doods” is mogelijk Irans volgende Opperste Leider
Iran-watchers zijn er niet helemaal uit: is Ebrahim Raisi nog altijd de gedoodverfde kandidaat om ayatollah Ali Khamenei op te volgen als Opperste Leider van de Islamitische Republiek? Zijn benoeming vrijdag door Khamenei tot hoofd van de rechterlijke macht van Iran kan daartoe een aanwijzing zijn. Hoe dan ook zien mensenrechtenverdedigers de promotie met afgrijzen aan: Raisi heeft bloed aan zijn handen.
De 80-jarige Khamenei heeft een broze gezondheid. Al jaren wordt gespeculeerd over zijn opvolging, die hij ongetwijfeld zelf wil regisseren. In 2016 kwam plotseling Ebrahim Raisi in beeld, toen hij door de Opperste Leider werd benoemd als hoeder van Astan-e Quds Razavi, een liefdadigheidsinstelling met enorme reserves. Ook werd hij daarmee beheerder van het heiligdom Imam Reza, een zeer populair pelgrimsoord in de stad Mashhad, geboorteplaats van zowel Raisi als Khamenei.
In één keer schoot de toen 55-jarige Raisi daarmee naar de topplaats op de kandidatenlijstjes voor het hoogste ambt in Iran. De Opperste Leider leek zijn voorkeur kenbaar te hebben gemaakt.
In de politiek noch in de geestelijkheid had de religieus geschoolde jurist tot dan een rol van betekenis gespeeld. Wel maakte hij na de revolutie van 1979, die hij als student meemaakte, snel ambtelijk carrière. Van aanklager in Iran klom hij op tot ‘s lands procureur-generaal.
Commissie des doods
Toen hij opeens in de schijnwerpers kwam, werd ook een zwarte bladzijde uit zijn verleden opgerakeld. In 1988 was hij lid geweest van de vier leden tellende “commissie des doods” die naar schatting 5.000 politieke gevangenen had laten executeren, veelal linkse tegenstanders van het regime. De lichamen werden gedumpt in massagraven.
Raisi liet zich er niet door afremmen. In het voorjaar van 2017 deed hij mee aan de presidentsverkiezingen, waarin hij zich ontpopte als de belangrijkste conservatieve tegenkandidaat van de zittende president Hassan Rohani. Met zijn zwarte tulband profileerde hij zich als syed, een afstammeling van de profeet.
De Opperste Leider sprak zich echter niet duidelijk voor een van beiden uit en de weinig charismatische Raisi delfde het onderspit. Hij kreeg 38 procent van de stemmen, tegenover 57 procent voor Rohani.
Daarmee leken zijn kansen voor de opvolging van Khamenei flink gedaald. Sommige analisten zijn die mening nog altijd toegedaan. Saeid Golkar van de Chicago Council on Global Affairs echter meent dat Raisi zich heeft gerevancheerd door Rohani hard te kritiseren.
Economische sancties
De president heeft het moeilijk, vooral nu economisch herstel uitblijft doordat de VS zich uit het nucleair akkoord hebben teruggetrokken en nieuwe sancties hebben ingesteld. Ook Rohani werd (of wordt) genoemd als mogelijke opvolger van de Opperste Leider, maar het zijn juist zijn kansen die zijn gekelderd. “Ondertussen stijgt de populariteit van Raisi”, schrijft Golkar op de website van Al Jazeera. Zijn benoeming tot hoofd van de rechterlijke macht stelt hem nog beter in staat zand in de machine van de president te strooien.
Volgens Jeyman Pafari, Irandeskundige van de Universiteit van Amsterdam, ziet de Opperste Leider Raisi nog altijd als een geschikte kandidaat. “Zijn verkiezingsnederlaag was niet groot genoeg om hem helemaal uit te schakelen - hij had alsnog ruim een derde van de stemmen. Bovendien is hij zich blijven profileren tegenover Rohani, die hij verweet niets te doen aan de armoede.” De sociale protesten die een jaar geleden begonnen in Mashhad en zich uitbreidden tot tientallen steden, werden aangewakkerd door Raisis aanhangers.
Zijn recente promotie vergroot Raisis kansen als opvolger van Khamenei, meent Jafari. “Maar het is geen uitgemaakte zaak.” Bovendien heeft de Opperste Leider uiteraard geen greep op de zaken indien hij plotseling overlijdt. Het selectieproces kan dan een onverwachte dynamiek krijgen.
Slecht nieuws voor de mensenrechten
Mocht het voormalige lid van de commissie des doods inderdaad het hoogste ambt veroveren, dan staat Iran er wereldwijd gekleurd op. Mensenrechtenorganisaties spreken nu al schande van zijn benoeming tot hoofd van de rechterlijke macht. “De boodschap is: de rechtsstaat betekent niets in Iran, en wie deelneemt aan massamoord wordt beloond”, aldus Hadi Ghaemi van het in de VS gevestigde Center for Human Rights in Iran.
Human Rights Watch noemt de benoeming “slecht nieuws” voor de mensenrechten. “Het is verontrustend en zelfs angstwekkend dat Ebrahim Raisi voortaan over de rechtspraak in Iran gaat”, zegt Sarah Leah Whitson, directeur Midden-Oosten van HRW. “Raisi zou vervolgd moeten worden voor ernstige misdrijven, in plaats van dat hij ze moet onderzoeken.”
