‘Dit leek me nooit erg realistisch’: wekenlang beheerste ‘needlespiking’ het nieuws. Was dat terecht?

Plots leek het overal, nu kraait geen haan er nog naar: needlespiking, of iemand ongemerkt drogeren met een injectienaald. Wat weten we vandaag over het fenomeen dat in het voorjaar wekenlang het nieuws beheerste?

“Ik had nog nooit iets van drugs genomen, en toch hadden zowel ik als mijn vriendin een nare trip”, zegt Demi (26) over haar avond op het Gentse technofeest Modulaire. “Ik weet nog dat ik op een bepaald moment tegen mijn vriendin zei: ‘Zitten hier soms muggen, of zo?’ Ik had een branderig gevoel aan mijn arm, waar ik steeds meer op gefocust raakte. Niet lang daarna raakten we allebei in een roes. We waren echt even van de wereld. Meer dan een uur duurde dat niet. Daarna werden we beiden futloos en zelfs misselijk, en zijn we maar naar huis gegaan. Zoiets was me eigenlijk nog nooit overkomen. En ik had amper gedronken die avond.”

Pas de volgende dag zou ze de link leggen met het branderig gevoel in haar arm dat ze eerder op de avond gevoeld had. “Ik had in het nieuws de voorbije weken geregeld needlespiking voorbij zien komen. ‘Zou dat het geweest zijn?’, zei ik tegen mijn vriendin. Het leek me zo absurd, maar een andere verklaring vonden we ook niet.”

De voorbije maanden hoorde je er vrijwel niks meer over, maar in het voorjaar van 2022 beheerste needlespiking lange tijd het nieuws. Van het Verenigd Koninkrijk tot Nederland, Frankrijk en België: overal ontstond een gelijkaardige fascinatie voor het fenomeen, waarbij mensen in het uitgaansleven ongemerkt gedrogeerd leken te worden met een injectienaald.

Halfweg mei duikt het eerste verhaal in ons land op. In de Waalse provincie Luxemburg dienen elf jonge vrouwen een klacht in omdat ze tijdens een fuif in Dampicourt naar eigen zeggen geprikt werden met een injectienaald en zich daarna onwel voelden. Niet lang daarna komen ook in Gent en op de Belgian Pride in Brussel meldingen over needlespiking.

De bal gaat helemaal aan het rollen als er eind mei in een voetbalwedstrijd tussen KV Mechelen en Racing Genk veertien supporters, onder wie enkele minderjarigen, onwel worden. “Niet ver van mij zakte een meisje plots in mekaar”, vertelt een ooggetuige in Het Nieuwsblad. “Ze kreeg vrij snel hulp en werd afgevoerd. Op dat ogenblik was niemand zich van enig kwaad bewust en dacht iedereen dat het om een medisch probleem ging. Maar korte tijd later viel er nog een meisje flauw, en wat verder nog één.”

Van de veertien slachtoffers moesten er acht naar het ziekenhuis voor verzorging en controle. Dat incident katapulteerde needlespiking ineens tot een onderwerp waar geen krant of journaal nog omheen kon. Diverse media brengen getuigenissen van de voetbalwedstrijd en verwijzen ook naar het Verenigd Koninkrijk. Daar waren tussen september 2021 en januari 2022 meer dan 1.382 meldingen over needlespiking bij de politie binnengekomen. Toch werd er nog nooit toxicologisch bewijs voor gevonden.

Toch werpt het incident in Mechelen nieuwe vragen op. Waar spiken in het uitgaansleven vaak gebeurt om (seksueel) misbruik te plegen, is het al helemaal onduidelijk met welk motief iemand mensen in een volgepakt voetbalstadion lam zou willen leggen. Toxicologen en drugsexperts uiten scepsis, maar houden tegelijk een slag om de arm. “Je moet nu eenmaal het voorzorgsprincipe hanteren”, zegt Tom Evenepoel, coördinator van De DrugLijn, daar vandaag over. “Zolang het onderzoek niet afgerond is en alles nog onduidelijk is, kun je moeilijk verkondigen dat het louter paniek is. Als mensen bezorgd zijn, moet je dat serieus nemen.”

‘Praktisch onhaalbaar’

De onrust over het fenomeen neemt in de loop van mei toe en krijgt steeds grotere gevolgen. Op het tienerfestival We R Young worden tijdens een optreden van de Nederlandse artiest Joost verschillende aanwezigen onwel.

Toeschouwers zien hoe enkele jonge meisjes ineenstuiken en op een brancard aan de medische post gelegd worden. Het gerucht dat er ‘needlespikers’ aanwezig zijn doet snel de ronde en bereikt ook de zanger Joost, die het publiek meegeeft dat ze zich moeten laten controleren als ze een prik voelen. In een mum van tijd ontstaat paniek en rond 18 uur wordt het festival stilgelegd. In totaal meldden 24 jongeren zich bij de medische post op de festivalweide, tien van hen werden naar het ziekenhuis gestuurd voor verder onderzoek.

“Dat was een hectisch moment”, herinnert hoofdarts Jos Vandekerkhof van het nabijgelegen Jessaziekenhuis in Hasselt zich. “Er zijn natuurlijk niet alleen de jongeren, je hebt ook de ouders die ongerust zijn, en politie en deskundigen die erbij zijn voor onderzoek. Op die manier raakt een spoeddienst snel overbelast.”

De chaos op We R Young hield een waarschuwing in voor andere festivalorganisatoren, vond Vandekerkhof. “Dit ging nu over een aantal mensen op pakweg 3.500 aanwezigen”, zei hij toen in Het Laatste Nieuws. “Beeld je in dat je dit soort hysterie ervaart bij massa-evenementen met tien keer zoveel bezoekers.”

Zo zat de ziekenhuisdirectie en het team urgentieartsen in de weken daarna samen met de organisatie van Pukkelpop. “We hebben de raad gegeven om zoveel mogelijk mensen op de weide te behandelen als er iets zou mislopen. Daarnaast moest er te allen tijde tot kalmte aangemaand worden, want een hele festivalweide in paniek: dat is pas gevaarlijk.”

Zover zou het gelukkig nooit komen. Noch op Pukkelpop, noch op de andere grote zomerfestivals, kwamen er meldingen over needlespiking. In de festivalzomer die de schade van de gemiste coronajaren moest inhalen, verdween de angst voor needlespiking weer even snel als hij gekomen was.

De verschillende onderzoeken die in ons land gestart waren, waren inmiddels op niks uitgedraaid. Het parket van Aarlen had het onderzoek naar mogelijke needlespiking op de fuif in Dampicourt gestaakt omdat er geen bewijzen of mogelijke verdachten gevonden werden. Het parket van Antwerpen besloot na uitgebreid onderzoek van wetsdokters en toxicologen en het herbekijken van het beeldmateriaal dat er ‘geen objectieve elementen’ konden worden aangebracht die kunnen wijzen op needlespiking. “Sommige vaststellingen van priksporen konden ook een andere oorzaak hebben, bijvoorbeeld een insectenbeet”, meldde het parket. En ook in het ziekenhuis van Hasselt bleken er geen sporen van drugs of prikwonden bij de festivalgangers van We R Young te vinden.

Ondanks tal van meldingen is er tot op heden dus geen enkel gedocumenteerd geval van needlespiking, net zoals in onze buurlanden of het Verenigd Koninkrijk. Volgens toxicoloog Christophe Stove (UGent) is needlespiking nu eenmaal praktisch onhaalbaar. “Het is natuurlijk wel mogelijk dat er prikincidenten hebben plaatsgevonden. Maar mensen in het feestgewoel op een gecontroleerde manier ongemerkt bedwelmen met een injectienaald, dat leek me nooit erg realistisch. Je kunt niet zomaar iemand op goed geluk gaan prikken. Er is een reden waarom een anesthesist jaren opleiding volgt om iemand vakkundig te kunnen verdoven.”

Aanvankelijk werd her en der de vergelijking gemaakt met het toedienen van een vaccin. Daar merken heel wat mensen ook amper iets van. Maar die vergelijking gaat volgens Stove niet op. Waar bij een vaccin de reactie van het lichaam even op zich laat wachten, moet een drug om iemand te bedwelmen meteen werken. “De dosis moet dus voldoende groot zijn. Maar ook niet te groot, anders riskeert het slachtoffer een overdosis te krijgen. Hoe zou je zoiets gepast moeten doseren op een fuif of festival?”

Bovendien moet je bij drugs als GHB al een vrij groot volume toedienen en kun je het niet injecteren met een dunne naald. Aanvankelijk werd dan ook gesteld dat het eerder om ketamine of afgeleiden van de pijnstiller fentanyl zou gaan, die wel met een dunnere naald te injecteren zijn. Alleen kunnen die afgeleiden van fentanyl tot wel duizend keer sterker zijn dan morfine. “Als daarmee op zoveel plekken gedrogeerd werd, dan zouden er sowieso al dodelijke slachtoffers gevallen zijn”, zegt Stove.

Nocebo

Volgens experts is de meer voor de hand liggende verklaring dan ook in de sociale psychologie te zoeken. “Met wat we nu weten, lijkt het inderdaad eerder om een angstbesmetting te gaan”, zegt Bram Vervliet, hoofddocent psychologie aan de KU Leuven en auteur van het boek Waarom we bang zijn. Die besmetting neemt twee vormen aan. Enerzijds kan het beeld van iemand onwel zien worden op een feest ertoe leiden dat we zelf fysieke prikkels anders gaan interpreteren. “Het is bekend dat als één kind in de auto wagenziek wordt, de anderen in de auto dat ook sneller gaan voelen. Zo kan het ook gaan op een feest waar je iemand naast je onwel ziet worden. Dan ga je zelf ook bewuster worden van hoe jij je voelt, en dingen misschien anders interpreteren dan je anders zou doen.”

Ook op maatschappelijk niveau vindt er besmetting plaats. Als we getuigenissen lezen van mensen die aangeven met naalden op feestjes gedrogeerd te worden, kan dat ertoe leiden dat we op feestjes vanzelf waakzamer worden voor dat potentiële gevaar. “Als iemand een jaar geleden tegen je duwde op een feest, zou je je daar wellicht weinig van aangetrokken hebben”, zegt Vervliet. “Maar eenmaal je denkt dat iets als needlespiking de ronde doet, kun je zo’n duw heel anders gaan interpreteren. En ja, dan kun je je ook misselijk gaan voelen.”

Dat wordt ook wel het nocebo-effect, of het minder bekende broertje van het placebo-effect genoemd. Zo is het bekend dat alleen al lezen over mogelijke bijwerkingen bij vaccinaties of geneesmiddelen voldoende kan zijn om die symptomen te ontwikkelen. In de geschiedenis zijn tal van voorbeelden terug te vinden waar mensen elkaar met ziektesymptomen besmetten zonder duidelijke medische oorzaak.

In het boek A Colorful History of Popular Delusions staat bijvoorbeeld beschreven hoe in Iran verschillende kinderen in een klas ziek werden van een vermeende slechte lading tetanusvaccins, nadat één klasgenootje een paar dagen na de inenting ziek was geworden. Later bleek met de vaccins niks mis te zijn.

In eigen land ontstond er in 1999 hysterie over Coca-Cola, toen een dertigtal kinderen van een school in Bornem zich ziek voelden nadat ze cola hadden gedronken. Toen de media het verhaal oppikten, kwamen er honderden gelijkaardige meldingen van andere mensen die ziek werden. Een tijd lang werd Coca-Cola uit de winkelrekken gehaald, tot een analyse aantoonde dat er met de cola niks mis was. Niet toevallig ontstond het incident tijdens de dioxinecrisis, toen er al heel wat wantrouwen heerste over voeding.

“Dit soort verhalen vertrekt natuurlijk altijd van een reële angst”, zegt wetenschapsfilosoof Johan Braeckman (UGent), gespecialiseerd in kritisch denken. “Zo is het ook bij needlespiking. Het is bekend dat er soms mensen met slechte bedoelingen rondgaan in het nachtleven, en dat spiking via drankjes wel degelijk plaatsvindt. Van daaruit is het maar een kleine stap om te denken: waarom zou men dat niet via een inspuiting kunnen doen?”

Mysterie

Hoewel voorbeelden van massahysterie dus van alle tijden zijn, krijgen dergelijke verhalen vandaag via (sociale) media wel sneller een groot bereik. Een fenomeen waar in het Verenigd Koninkrijk over gesproken wordt, belandt binnen de kortste keren ook bij ons. Volgens Braeckman moeten media dan ook voorzichtig zijn in hoe ze dergelijke verhalen brengen.

“Ik heb toch heel wat artikels gelezen waarin getuigen aan het woord werden gelaten zonder veel objectieve kanttekeningen erbij te geven. Zo versterk je het fenomeen natuurlijk. Want als er dagelijks tienduizenden mensen naar concerten of feestjes gaan, zullen er altijd wel een paar zijn die zich in zo’n verhaal herkennen en iets vreemds gewaar worden.”

Vandaag lijkt alle aandacht voor needlespiking dan wel weer verdwenen, toch is de kans volgens Braeckman groot dat het fenomeen vroeg of laat weer een opleving kent. “Eens de geest uit de fles is, krijg je die er moeilijk weer in.” Dat is ook het lastige: er is dan wel geen bewijs dat er needlespiking heeft plaatsgevonden, het valt ook moeilijk te bewijzen dat het níét heeft plaatsgevonden.

Daardoor blijven ook de gebeurtenissen op technofeest Modulaire voor Demi een mysterie. “Uiteraard kan het dat ik me dat branderig gevoel aan mijn arm heb ingebeeld. Maar het blijft vreemd dat zowel ik als mijn vriendin ons urenlang zo naar gevoeld hadden. Ik ga nooit weten wat het precies was, maar er is zeker íéts gebeurd die avond.”