ProfielTerreur Wenen
Dit is de schutter van Wenen: op de radar van de veiligheidsdiensten en toch sloeg hij toe
De Oostenrijkse veiligheidsdiensten staan voor een raadsel: hoe kan het dat een man die veroordeeld is voor terrorisme, onder voorwaarden vervroegd vrijkomt, een deradicaliseringsproces volgt en toch nog aan vuurwapens geraakt en toeslaat? ‘We zijn allemaal bedrogen.’
Voor hij vertrok op zijn dodelijke raid door het hart van Wenen, plaatste hij op Instagram zijn ‘baya’: een eed van trouw aan Abu Ibrahim al-Hashimi, de opvolger van de gedode IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi. Hij poseert met een kalasjnikov, een handpistool en een machete, de wapens die hij ook hanteerde tijdens de aanslag.
Daarbij vielen 22 gewonden. Vier slachtoffers overleefden de aanslag niet, net als de dader, maar hij bleek een bekende voor de Oostenrijkse veiligheidsdiensten. De 20-jarige Kujtim Fejzulai stond al meerdere jaren op de radar. In 2018 probeert hij meermaals af te reizen tot bij Islamitische Staat.
Samen met een handlanger, Burak K., koopt hij vliegtickets naar Afghanistan. Ze zouden in Kaboel een IS-contact ontmoeten, tot bleek dat ze daar een visum voor nodig hebben. Fejzulai slaagt er in september 2018 in toch tot een safehouse in Turkije te geraken, om van daaruit naar Syrië te gaan.
De Turkse politie kan hem arresteren en in april 2019 veroordeelt een Oostenrijkse rechtbank hem tot een celstraf van 22 maanden voor het lidmaatschap van een terreurorganisatie. Doordat hij jonger is dan 21 jaar, valt hij in Oostenrijk onder het jeugdrecht met minder strenge straffen. December dat jaar komt hij vrij onder voorwaarden voorwaarden.
“Hij gedroeg zich goed in de gevangenis”, zegt zijn advocaat Nikolaus Rast aan de telefoon. Rast was de ochtend na de aanslag ‘geschokt’ dat zijn cliënt de dader bleek. “Een van de vrijlatingsvoorwaarden was een deradicaliseringstraject. Ik heb van justitie nooit het signaal gekregen dat hij niet opdaagde. Hij blijkt een erg succesvol spel te hebben gespeeld met de rechtbank, de gevangenis, de deradicaliseringsdienst en ons allemaal. We zijn allemaal bedrogen.”
Bijna 24 uur na de aanslag verspreidde IS op haar sociale mediakanalen een opeisingsbericht waarin het Fejzulai met zijn alias noemde: Abu Dujana al-Albani. Fejzulai is geboren in Mödling bij Wenen, maar zijn ouders zijn Albanezen uit een dorpje in Noord-Macedonië.
Oostenrijkse jihadscene
Zoals in België en Frankrijk een aanzienlijk deel van de jihadisten Marokkaanse roots heeft, bestaat het jihadmilieu in Oostenrijk vooral uit daders uit de Balkan en Tsjetsjenië.
Dat komt door de nabijheid, waardoor Oostenrijk tijdens de burgeroorlog in Joegoeslavië veel vluchtelingen ontving, maar ook met homogene jihadinetwerken rond bepaalde leiders. Bij het begin van de burgeroorlog in Syrië trokken ze massaal naar het front. Oostenrijk telt ongeveer 300 foreign terrorist fighters, 130 minder dan België – ons land is koploper in Europa.
“Ze sloten zich aan bij Junud al-Sham of Jaish al-Muhajireen wal-Ansar, groepen geleid door Tsetsjenen en die zich later aansloten bij IS”, zegt Johannes Saal, die aan de universiteit van Luzern Duitse, Zwitserse en Oostenrijkse jihadinetwerken onderzoekt.
Ronselaar
“De stroom aan Oostenrijkse vertrekkers vertraagde aanzienlijk na de arrestatie van ronselaar Mirsad Omerovic in 2014, die voor 20 jaar cel werd veroordeeld.”
Het lijkt er steeds meer op dat Fejzulai de avond zelf in zijn eentje toesloeg, maar in zijn voorbereiding niet alleen handelde. De politie heeft meer dan veertien arrestaties verricht, onder wie Burak K., die eerder met hem terechtstond. De gearresteerden hebben hoofdzakelijk wortels in Oost-Europa.
Het onderzoek waaiert nu al uit tot in het buitenland. Er gebeurden twee arrestaties in het Zwitserse Winterthur en volgens verschillende media was Fejzulai in juli in Slovakije voor de aankoop van munitie. Er lopen ook linken naar Duitsland, waar hij bekend is bij de inlichtingendiensten.
“De autoriteiten moeten zich afvragen of deze man gemonitord werd en als dat zo was, hoe kon hij dan een wapen kopen?”, zegt Saal. “Ter verdediging van de veiligheidsdiensten: geen enkele inlichtingendienst in Europa heeft voldoende middelen om alle verdachten 24/7 te volgen. Dat is onhaalbaar.”
Deradicalisering
Het doet denken aan Benjamin Herman. Die had op het moment van de aanslag in Luik de gevangenis verlaten voor penitentiair verlof, terwijl de inlichtingendiensten signalen van radicalisering hadden. Of Usman Khan, die na terreurveroordelingen in Britse gevangenissen het volledige deradicaliseringstraject had doorlopen en een “waar succesverhaal” werd genoemd, maar vorig jaar plots met een mes toesloeg op London Bridge.
“Toch zijn het uitzonderingen”, zegt terreurexpert Thomas Renard (Egmont-Koninklijk Instituut). Renard publiceerde dit voorjaar onderzoek waaruit blijkt dat terreurveroordeelden in België 4,8 procent kans hebben om te hervallen in terreurgerelateerde feiten. Dat is volgens hem in lijn met internationaal onderzoek.
“Dat is significant lager dan bij andere misdrijven, waarvoor er bijna een kans op de twee is dat een ex-gedetineerde hervalt.”
Uit OCAD-cijfers zou blijken dat mislukte afreizigers het moeilijker hebben om te deradicaliseren dan terugkeerders. “Voor redelijk wat terugkeerders is de droom van een het leven in een kalifaat uiteengespat. Mislukte afreizigers hebben die desillusie niet.” Zoals de dader die maandag het prachtige Wenen in een nachtmerrie deed belanden.
