‘Deze regering heeft zelf de chaos georganiseerd’: grondwetspecialist Hendrik Vuye over de corona-uitspraak

De regering heeft van de Brusselse rechtbank 30 dagen de tijd gekregen om de coronamaatregelen op te heffen. De juridische basis is onvoldoende. ‘Een les in nederigheid voor de regering, die zelf de chaos georganiseerd heeft’, analyseert grondwetspecialist Hendrik Vuye (Université de Namur).

Waarom is de uitspraak van de rechtbank zo belangrijk?

“De kortgedingrechter doet eigenlijk wat de Raad van State al lang had moeten doen: onderzoeken of de coronamaatregelen een degelijke juridische basis hebben. Dat blijkt niet het geval te zijn – zoals veel juristen al heel lang zeggen. Daardoor ligt het hele pakket maatregelen aan diggelen. De regering had werk moeten maken van een solide pandemiewet.”

Was dit te voorzien?

“Ik denk in ieder geval dat de rechtbank niets anders kon beslissen. Het is een les in nederigheid voor de regering, die zichzelf in nesten gewerkt heeft en zelf de juridische chaos georganiseerd heeft.

“De coronamaatregelen zijn gestoeld op de wet op de civiele veiligheid uit 2007. Die wet is bedoeld om kort in te grijpen bij plotse rampen, zoals een chemische fabriek die ontploft of een trein die ontspoort. Iedereen ziet toch dat die wet niet dient voor een situatie zoals vandaag, waarbij mensenrechten langdurig en diepgaand beperkt worden.”

Die wet had nooit ingeroepen mogen worden voor het bestieren van de crisis?

“Niemand zal betwisten dat die wet in maart vorig jaar van pas kwam. Maar na enige tijd moest er wel een betere wettelijke basis komen. Dat is ook allemaal niet zo ingewikkeld, hoor. Neem desnoods maatregelen die daarna door het parlement bevestigd moeten worden, zoals bij de avondklok in Nederland gebeurd is.

“Bij ons staat het parlement volledig buitenspel. Alles wordt beslist in de besloten kring van het Overlegcomité. En formeel-juridisch is het zelfs enkel de verantwoordelijkheid van de minister van Binnenlandse Zaken, Annelies Verlinden (CD&V).”

Vandaag wordt in de Kamer wel de pandemiewet van minister Verlinden besproken. Biedt die beterschap?

“Helaas is die wet niet meer dan knoeiwerk. Ze is door alle specialisten met de grond gelijkgemaakt. Ook door zowat alle constitutionalisten – en dat gebeurt niet vaak. Als grondwetspecialisten het eens zijn, zal er wel iets van waar zijn.

“Voor mij mag die pandemiewet volledig herwerkt worden – ik heb liever geen wet dan de tekst die nu op tafel ligt. De pandemiewet van Verlinden trekt gewoon de machtsgreep van de uitvoerende macht door die al in maart vorig jaar begonnen is. Het parlement wordt volledig buitenspel gezet. In feite zijn de parlementairen al even technisch werkloos, alleen hebben ze die conclusie zelf nog niet getrokken.”

Hoe groot is de kans dat we over 30 dagen geen coronamaatregelen meer hebben?

“Dat zal niet gebeuren. De regering zal in beroep gaan, en in de tussentijd de bestaande maatregelen eventueel laten bekrachtigen door het parlement. En aangezien de meerderheid in het parlement toch gewoon stemt wat een minister vraagt, zal dat maar een formaliteit zijn.

“Maar de goedkeuring door het parlement is maar één controlemoment in de democratie – en in een particratie is dat een erg zwakke controle.

“In de praktijk is de individuele rechtsbescherming van de burger veel belangrijker: kan de burger zich verzetten tegen slechte wetgeving? De Raad van State heeft tot nog toe weinig controle uitgeoefend, vaak omdat zogezegd geen hoogdringendheid kon worden aangetoond. De rechter heeft die controle vandaag wel gedaan.

“In die zin is het vandaag een hoogdag voor de democratie. Terwijl de dag dat Verlinden haar pandemiewet onderhandelde veeleer een rouwdag was.”

Wat met alle mensen die de voorbije maanden hun winkel moesten sluiten of boetes kregen? De juridische basis daarvoor ontbreekt nu helemaal.

“Het is nog vroeg om dat in te schatten – alweer omdat nog beroep mogelijk is. Maar het zou natuurlijk kunnen dat de uitspraak van de Brusselse rechtbank bevestigd wordt, en dat er ook effectief schadeclaims komen van mensen die vinden dat hun winkel op onrechtmatige wijze gesloten moest worden. Dan kan de overheid aansprakelijk gesteld worden. Ik sluit dat niet uit, maar het is wel nog te vroeg voor zulke gevolgen.”