Deze negen grafieken vertellen het verhaal van het klimaat het best, met de VN-top in Glasgow voor de deur

Op de klimaattop in Glasgow eind deze maand zal het draaien om: redden wat er te redden valt. Hoe hard het gaat met de opwarming, maken deze negen grafieken in één keer duidelijk.

Als de wereldleiders uit alle windstreken op 31 oktober samenkomen in de futuristisch vormgegeven gebouwen van evenementencentrum SEC in Glasgow, is er één werkelijkheid die weinigen hardop zullen benoemen: de klimaattop is in feite al mislukt voordat hij is begonnen.

Op de top, de belangrijkste sinds die van Parijs (2015), moet de internationale gemeenschap de belofte bezegelen om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad Celsius ten opzichte van het eind van de 19de eeuw. De berekeningen laten zien dat dit doel in feite nu al onhaalbaar is. We zitten al boven de 1 graad Celsius, en met de huidige beloften meegerekend is een opwarming tussen de 1,6 en de 2,7 graden nu al onvermijdelijk: de zesde grafiek (zie later) geeft de stand van zaken aardig weer.

En zelfs dat is alleen als iedereen zich ook echt aan zijn klimaatbeloften houdt én daar nog een schepje bovenop doet ook. Bij ongewijzigd beleid koersen we af op een opwarming van rond de 3 graden, dik boven de grens van 2 graden die de VN-lidstaten hebben bestempeld als ‘gevaarlijk’. Het gevaar op onomkeerbare smelt van de grote ijsmassa’s van Groenland en West-Antarctica, goed voor misschien wel tientallen meters zeespiegelstijging over enkele eeuwen, wordt daarboven wel erg groot: zie de achtste grafiek, over de ‘ontwakende reuzen’.

In Glasgow zal het spel dan ook vooral zijn: redden wat er te redden valt. Nieuwe akkoorden worden er niet getekend; alles draait om de vraag in hoeverre men de klimaatbeloften van ‘Parijs’ nog enigszins kan nakomen. De verwachting is dat diverse landen hun doelstellingen zullen aanscherpen door meer kolencentrales te sluiten, deadlines voor allerlei klimaatdoelen te vervroegen, hun methaanuitstoot aan banden te leggen en meer geld uit te trekken voor de klimaatcompensatie in arme landen.

Daardoorheen speelt de vraag wie er precies komen – belangrijk voor het gewicht dat de beloften krijgen. Zo is nog onzeker of China, broeikasgasland nummer 2 van de wereld, zijn hoogste baas Xi Jinping zal sturen, en wat precies de plannen zijn van India, Australië en Indonesië, stuk voor stuk CO2-landen van formaat.

1| Onze opwarmende aarde

Ach, klimaatverandering. Het klimaat verandert toch altijd? Deze grafiek, opgesteld door wetenschappers van de Universiteit van Oxford, vertelt een ander verhaal. De blauwe lijn is wat we waarschijnlijk zouden zien als alleen de natuur haar gang ging: de activiteit van de zon, de rook van vulkanen. In werkelijkheid volgt de wereldtemperatuur de zwarte lijn: een reeks die steeds verder los is komen te staan van de natuur.

De reden? De oranje lijn, oftewel de verwachte invloed door broeikasgassen. Die sleurt de temperatuur omhoog. In één klap zie je: het is echt de mens die de aarde met broeikasgassen opwarmt.

2| De hap die broeikasgassen nemen

Als de aarde een enorme zwarte bol was geweest die slechts werd opgewarmd door de zon, zou de rode lijn het lichtspectrum zijn dat hij uitzond, mooi gelijkmatig. In werkelijkheid zien satellieten het blauwe berglandschap, met allemaal happen eruit. Dat is wat de aarde aan energie achteroverdrukt, doordat broeikasgassen in de dampkring energie absorberen.

Elk broeikasgas doet dat op zijn eigen stukje golflengte. Zo wordt veel uitstraling tegengehouden door H2O, waterdamp. Maar let op die grote hap (bijna recht onder de top), die vooral het broeikasgas CO2 uit het energiespectrum van de aarde neemt, in het infrarood. Het is een hap die satellieten steeds dieper zien worden.

Geen makkelijke grafiek. Toch toont de grafiek het meest directe, meetbare bewijs voor het ‘versterkte’ broeikaseffect. CO2 (en andere broeikasgassen, zoals methaan, CH4) duwen een steeds diepere put in de energie die anders zou wegstralen van de aarde. En wat niet wegstraalt, blijft hangen – en warmt de aarde op.

3| De CO2-piek waarin we leven

Dat CO2 is trouwens wel een dingetje. U ziet hier de geschiedenis van de mensheid in een notendop, van de eerste landbouw, zo’n 10.000 jaar geleden, tot nu. Altijd bleef de CO2-concentratie ruim onder de 300 ‘deeltjes per miljoen’. Totdat in de 19de eeuw de grootschalige verbranding van steenkool, olie en gas begon: die rare piek omhoog, helemaal rechts. Momenteel staat de teller op 413 deeltjes per miljoen.

4| Hoe CO2 de boel opstookt

Talloos zijn de manieren om te zien dat CO2 achter de opwarming van de aarde zit. Voor de twijfelaars maakte KNMI-wetenschapper Geert Jan van Oldenborgh deze grafiek. Horizontaal zien we de hoeveelheid CO2 in de dampkring, verticaal de temperatuur van het jaar in kwestie. Voor fijnproevers: beide correleren met een ‘r-waarde’ van 0,939, een haast perfect verband. “Ik ken in het klimaat niets maar dan ook niets dat zo’n sterke correlatie vertoont”, zei Van Oldenborgh destijds tegen de Volkskrant.

5| We zijn verslaafd aan fossiel

Enfin, we verduurzamen in hoog tempo. Toch? Helaas. Deze grafiek, gebaseerd op cijfers van oliemaatschappij BP, toont hoe de verhoudingen werkelijk liggen. Van alle energie die we wereldwijd verbruiken, komt een derde in de vorm van olie, een kwart uit steenkool en nog eens een kwart uit gas. Hernieuwbare energie is goed voor een procent of 10, en dat komt dan nog vooral door stuwdammen. Van alle opgewekte energie ter wereld komt slechts 1 procent uit zonnepanelen, en 2 procent uit wind.

6| Waarom het matigen maar niet lukt

In september presenteerden de Verenigde Naties deze voortgangsgrafiek van waar de uitstoot van de wereld staat. Nu ja, ‘voortgang’.

In rood de klimaatvoornemens die de landen die in 2015 het klimaatakkoord van Parijs ondertekenden sindsdien hebben ingediend. In blauw en groen wat er nodig is om de opwarming van de aarde onder de 2, dan wel onder de 1,5 graad Celsius te houden. Momenteel ligt de uitstoot op koers met de gele lijn. Een uitstoot die zich naar verwachting zal vertalen naar zo’n 2,7 graden opwarming eind deze eeuw.

7| We zakken door het ijs

U ziet hier hoe het ijs van de Noordpool groeit en krimpt, groeit en krimpt, ieder jaar weer. Groeiend in de winter, slinkend in de zomer. Tot het september is, en het ijs weer aangroeit.

De laatste jaren komen de lijntjes steeds lager in de grafiek: er ligt minder ijs. Met als voorlopig dieptepunt het jaar 2012, toen het poolijs kromp tot haast 3 miljoen vierkante kilometer. Zo hard gaat het dit jaar niet. Het neemt niet weg dat het gebruikelijk is geworden dat de lijnen ónder het grijze vlak komen, het gemiddelde over de jaren 1980-2010.

8| De ontwakende reuzen

Zo’n 50, misschien 80 centimeter zeespiegelstijging eind deze eeuw: dat is waar de grafiek linksonder, uit het laatste IPCC-rapport, ongeveer op uitkomt. Valt best mee, zo lijkt. Totdat je in de kantlijn van het rapport ineens nóg een grafiek ziet: de stand van zaken in het jaar 2300. Want zijn de ijsmassa’s van Groenland en Antarctica eenmaal aan het smelten, dan is er misschien geen weg meer terug. Méters, tot zelfs tientallen meters zeespiegelstijging, zouden onze nakomelingen dan te verwerken kunnen krijgen.

9| De streepjescode uit Reading

Alle kans dat u het weleens bent tegengekomen, dit iconische streepjesvlak. We zien hier hoe de aarde opwarmde van 1850 tot en met 2020, aan de hand van kleuren: hoe warmer, hoe roder. Ideetje van atmosfeerwetenschapper Ed Hawkins van de Universiteit van Reading, die de weergave in 2018 bedacht. Zoals de lgbtq+-gemeenschap de regenboogvlag heeft, zo hebben mensen die begaan zijn met het klimaat deze ‘warming stripes’, zoals de streepjescode heet.