Deradicaliseringsexpert: “Er klopt níks van wat IS beweerde. Dat beginnen ze in te zien”

Hoopgevend nieuws uit onze gevangenissen. Volgens hoofd-islamconsulent Saïd Aberkan beginnen gedetineerden die jarenlang dweepten met een radicale vorm van islam tot inkeer te komen. “Ik merk een kentering”, zegt hij. “Ze beseffen stilaan dat er niks klopt van wat IS beweerde.” Zelfs binnen de zogenaamde Deradex-afdelingen, waar ons land de zwaarste gevallen opsluit en begeleidt, komen er barsten in het pantser van radicale moslims. “Ze zien in dat het discours van IS totaal verkeerd was en dat ze misleid zijn. Overal waar het jihadisme zogezegd voor oplossingen zou zorgen, is het tegendeel gebleken. Dat geldt voor Syrië, maar evengoed voor Tsjetsjenië of Afghanistan. Jihadisme leidde niet tot de utopische samenleving waarin ze geloofden. Ze beseffen dat het geen zin heeft om naar wapens te grijpen.”

Volledig afgezworen

Volgens Aberkan is de kentering ook het resultaat van de aanpak rond deradicalisering in gevangenissen. Daar zet ons land nu al een aantal jaar zwaar op in. Justitieminister Koen Geens (CD&V) maakte budget vrij om negen extra islamconsulenten aan te werven en hij past binnenkort ook het statuut van alle religieuze consulenten in de gevangenissen aan, zodat hogere profielen aangetrokken kunnen worden. “Daarnaast is er sinds kort een betere begeleiding voor ex-gedetineerden. Samen met de Gentse imam Khalid Benhaddou en met steun van de Vlaamse minister van Welzijn Jo Vandeurzen (CD&V) heb ik een systeem op poten gezet waarbij ex-gedetineerden opgevolgd worden door theologen of imams. We voeren binnen de gevangenissen al gesprekken, maar nadien blijven we die mensen intensief opvolgen. Op die manier willen we ervoor zorgen dat ze niet opnieuw radicaliseren.”

Saïd Aberkan zag onlangs nog een bewijs dat die aanpak werkt. “Een gedetineerde die jaren in de gevangenis heeft gezeten nadat hij naar het buitenland was vertrokken om te strijden voor IS, leidt vandaag opnieuw een normaal leven en heeft de radicale islam volledig afgezworen. Ik heb hem in de gevangenis vaak ontmoet en heb lange gesprekken met hem gevoerd. Sinds zijn vrijlating blijf ik hem opvolgen. De man heeft ondertussen een eigen zaak en doet het goed. Hij is een ander mens. Met dank aan zijn tijd in de gevangenis, want daar is hij tot inkeer gekomen.”

Naïviteit

Dat soort succesvolle cases sterkt Aberkan in het geloof dat we de Belgische IS-strijders die nu nog in Syrië vertoeven beter hier kunnen berechten en opsluiten. “We hebben ondertussen voldoende expertise opgebouwd om hen te begeleiden. Onze gevangenissen zijn beter voorbereid en de aanpak rond deradicalisering werkt. Dus waarom hen niet hier opsluiten? Die mensen hebben zeer zware fouten gemaakt. Ze zijn zelfs een tijd onmenselijk geweest. Maar dat wil niet zeggen dat wij als samenleving ook onmenselijk moeten zijn. In het Westen kunnen we nu tonen hoe verdraagzaam onze maatschappij is. We kunnen tonen dat niemand erin slaagt om onze waarden af te nemen. Zelfs IS niet.”

In politieke kringen ligt de discussie momenteel gevoelig. Sommige politici waarschuwen voor naïviteit en vrezen dat onze barmhartigheid misbruikt zal worden. Want hoe weet je zeker dat radicale moslims écht tot inkeer gekomen zijn? Aberkan begrijpt die bezorgdheid. “Maar daar zijn wij als islamconsulenten net voor opgeleid. Om te beginnen, kunnen we het onderscheid maken tussen legitiem geloof en extremisme. We zijn ook in staat om een vertrouwensband met die gedetineerden op te bouwen. Dat helpt om in te schatten of ze oprecht zijn of niet. Uit ervaring weet ik dat je na een aantal gesprekken al merkt of iemand echt tot inkeer wil komen. Zeker als je theologische discussies begint te voeren, wordt het snel duidelijk.”

Zwart-wit

“Het is vaak wel een intensief proces. Je moet beginnen met luisteren, zonder te oordelen. Ik zeg niet dat je mee moet gaan in hun discours, maar je kan die mannen ook niet vanuit de hoogte behandelen. Als je er meteen instapt met het idee dat je hen moet corrigeren en dat alles wat ze denken fout is, dan breek je niet door hun pantser. Je moet hen laten vertellen en hen eerst zelfs een beetje het gevoel geven dat ze een punt hebben. Om hen dan langzaam maar zeker te doen inzien dat hun punt compleet fout is. Op het einde van de rit beseffen ze dat ze vastzaten in een zwart-witdenken. Die aanpak werkt.”

Geens geeft islamconsulenten eindelijk opslag

De islamconsulenten krijgen al jaren een karig loon voor hun werk in de gevangenissen: zo'n 1.300 euro netto. Bovendien moeten ze hun eigen vervoerskosten betalen en hebben ze amper sociale rechten. Minister Koen Geens maakt nu werk van opslag.

Twee jaar geleden trok Saïd Aberkan in Het Laatste Nieuws aan de alarmbel: “Kandidaten haken al af nog voor ze begonnen zijn zodra ze horen hoe slecht het met ons statuut is gesteld.” Justitieminister Geens (CD&V) beloofde beterschap en houdt nu woord. Binnen de regering is een KB goedgekeurd dat het statuut van alle religieuze en morele consulenten in de gevangenissen merkelijk verbetert. Binnenkort krijgen ze een opslag van zo'n 200 euro netto. Hun loon zal vervolgens ieder jaar een beetje meer stijgen. Na acht jaar bereiken ze een plafond. Ze zullen ook een pensioen opbouwen én een kilometervergoeding en sociale rechten krijgen, zoals ouderschapsverlof.

“Een stap in de goede richting”, zegt Aberkan, die hoopt dat het nieuwe statuut ervoor zal zorgen dat de gevangenissen hen voortaan als volwaardige werknemers beschouwen. “Nu ziet men ons nog te vaak als een externe partij en betrekt men ons niet altijd bij het nemen van beslissingen over gedetineerden met wie wij intensief contact hebben. Hopelijk komt er nu een mentaliteitswijziging.” Aberkan benadrukt verder dat hij ondertussen over genoeg beschikt om de strijd tegen radicalisering aan te gaan. “Binnenkort rekruteren we er nog twee, waardoor we over elf voltijdse krachten zullen beschikken. Op dat vlak kan ik absoluut niet klagen.”