Democratie moeten we leren, niet ondertekenen

Sinds dit weekend zal Kristof Calvo (Groen) herinnerd worden als de politicus die een burgerschapsverklaring voor iedereen wilde invoeren. Niet alleen nieuwkomers zouden na hun inburgering die verklaring moeten ondertekenen, maar alle jongeren als sluitstuk van een vak levensbeschouwing en filosofie. De verklaring zou gebaseerd moeten zijn op een nieuw te schrijven preambule op de Belgische grondwet.

Als antwoord op de polarisering, wil Calvo op zoek gaan naar wat mensen verbindt en hoe ze zich in al hun diversiteit met onze samenleving kunnen identificeren. Dat siert hem. Identiteit en gemeenschapsgevoel zijn in Vlaanderen vaak onderwerpen waar ten onrechte alleen rechtse en nationalistische politici mee bezig zijn. Samenleven is echter niet alleen gebaseerd op vrijheid, gelijkheid en respect voor diversiteit. We moeten elkaar ook als medeburger erkennen en vertrouwen, en voor elkaar belastingen willen betalen. Vroeger deden religie, etnisch nationalisme, zuilen, gedeelde waarden en gewoontes een deel van het verbindende werk, maar dat is nu onmogelijk en onwenselijk.

Calvo hoopt dat gemeenschapsvorming nu ook deels tot stand kan komen door identificatie met gedeelde grondwettelijke principes die met name ook in onderwijs en integratielessen ter sprake moeten komen. Hij lijkt in te stemmen met wat Jürgen Habermas 'constitutioneel patriottisme' noemt. Alle burgers moeten in gelijke mate de mogelijkheid krijgen om zich met de politieke cultuur en geschiedenis van hun land te identificeren. N-VA zal er natuurlijk tegen zijn om dat op Belgisch niveau uit te werken, maar eerder dit jaar bepleitte Minister-President Geert Bourgeois (N-VA) wel dezelfde strategie op Vlaams niveau...

Het lijkt me een interessante piste om even op door te denken, maar dit is niet wat er dit weekend gebeurde. Enkel het concrete voorstel om iedereen een burgerschapsverklaring te laten ondertekenen werd druk becommentarieerd en in de grond geboord. Het idee is dan ook zowel vanuit juridisch, praktisch als inhoudelijk oogpunt problematisch. Mensen verplichten om met de juiste leer in te stemmen, doet mensen met afwijkende meningen natuurlijk niet echt van gedacht veranderen.

Het is bovendien onduidelijk wat er gebeurt met zij die niet tekenen - gezien ze steeds het grondwettelijke recht zullen blijven behouden om niet akkoord te gaan met die verklaring. Dat was ook al de kritiek van de Raad van State op de nieuwkomersverklaring die staatssecretaris Theo Francken (N-VA) met hulp van Etienne Vermeersch heeft opgesteld: mensen moeten de wetten, regels en principes waarop het samenleven gebaseerd is respecteren en naleven, maar ze kunnen nooit gedwongen worden om er ook volmondig mee in te stemmen.

Goed dat Calvo het opneemt voor een verbindend vak over levensbeschouwing en filosofie. Ik pleit al sinds 2009, lang voor er sprake was van radicalisering, Syrië-strijders en terreuraanslagen, voor de invoering van een LEF-vak, gebaseerd op eindtermen levensbeschouwelijke en democratische geletterdheid, ethiek en filosofie. Het is vandaag bon ton om zich op immigranten en moslims te richten, maar we vergeten dat de grootste groep nieuwkomers in onze samenleving onze eigen kinderen zijn.

Mensen worden niet als democraten geboren, de liberale democratie gebaseerd op grondrechten en wederkerigheid moet daarom aan alle burgers uitgelegd en voorgeleefd worden. Waar kan dat beter dan ook op school en in inburgeringstrajecten? Maar LEF is een vak als alle andere. Het wil informeren, vormen en evalueren. Het vak is gebaseerd op bindende eindtermen, maar het enige wat ondertekend moet worden is het rapport...