De wraak van het Lam Gods

De diefstal van 'De Rechtvaardige Rechters' is straks 70 jaar oud. Rudy Pieters schreef een nieuw boek over de zaak, De wraak van het Lam Gods (Van Halewyck), dat straks in de boekhandel ligt. Tot dinsdag vertelt hij exclusief in De Morgen het verhaal vanuit een andere hoek bekeken.

Het ontbijt van de koster

Hector Van Volsem, koster van de Gentse Sint-Baafskathedraal, zat net te ontbijten toen zijn onderkosters hem ontstellend nieuws kwamen brengen: er zat een gat in het Lam Gods, twee panelen van het wereldberoemde retabel waren verdwenen.

Gent

Van onze medewerker

Rudy Pieters

Dinsdag 10 april 1934, 19 uur. De onderkosters Oscar Van Bouchaute en Alfons Hebberecht vergrendelen de deuren van de Sint-Baafskathedraal.

23.15 uur. Een geparkeerde auto vlak bij de kathedraal trekt de aandacht van drie vrouwen. Een van hen merkt ook een lichtschijnsel in de Vijdkapel op, de afgesloten ruimte in de kathedraal waar zich het Lam Gods bevindt. Woensdag 11 april 1934, na middernacht. Een inbreker die toevallig in de buurt aan het werk wil, ziet een man met een 'plank' uit de kathedraal komen. Hij stapt naar een auto, waar een tweede man hem opwacht. 2.05 uur. Een dagbladventer ziet een grijze geparkeerde auto op het plein voor de kerk. 3 uur. Een winkelier hoort een brutaal startende wagen op het plein.

Tweeënhalf uur later deed Oscar Van Bouchaute wat hij elke ochtend deed: de deuren van de Sint-Baafskathedraal ontgrendelen, licht maken voor de vroege kerkgangers en de klokken luiden. Bij een van de deuren wachtte hem een verrassing:

"Ik ben heden morgen om 5.30 uur in de kerk gekomen om de deuren te openen. De zijdeur langs den kant van den boekhandel Siffer stond tegenaan en was dus niet gesloten. Zulks scheen mij verdacht. Ik deed den toer in de kerk en stelde niets vast. De afsluiting der plaats waar de tableau Van Eyck staat, was toe en het zeil hing voor de tableau. Wat later ging ik met den sleutel binnen om het zeil af te nemen en stelde met verwondering vast dat een paneel gestolen was. Aanstonds heb ik M. de kaneun. Van den Gheyn verwittigd."

Van Bouchaute legde die verklaring enkele uren later aan de politie af. Bij een tweede verhoor die dag herinnerde hij zich nog een paar belangrijke details: "Toen heden morgen, 11 April, den diefstal vastgesteld werd, en ik naar de deur, die uitgeeft op de Sint-Baafsplaats (deur rechts van den hoofdingang) ging zien, werd die deur opengestoten door een oud vrouwtje; ik heb toen vastgesteld dat de tong van het slot uit het slot stak, zoals gij ze nu bevonden hebt. Die deur werd nochtans gister avond, zoals de anderen, behoorlijk gesloten."

Koster Hector Van Volsem herinnerde zich dat hij thuis was geweest, toen zijn onderkosters hem van de diefstal op de hoogte brachten: "Rond 7.30 uur, toen ik was gaan ontbijten, zijn Hebberecht en Van Bouchaute mij thuis komen verwittigen van de verdwijning van een paneel van 'Het Lam Gods'." De Aanbidding van het Lam Gods is een drieluik dat aanvankelijk uit twaalf eikenhouten panelen bestond: vier panelen per luik, in twee rijen boven elkaar gemonteerd. De Van Eycks beschilderden de acht zijpanelen aan beide kanten. Waar Van Bouchaute het gat zag, het meest linkse paneel van de onderste rij als het retabel helemaal was opengeslagen, zat het tafereel van 'De Rechtvaardige Rechters'. De achterkant van de paneel stelde Johannes de Doper (Sint-Jan) voor. Eind negentiende eeuw had een Duits museum het paneel in de dikte doormidden gezaagd om beide zijden gelijktijdig te kunnen tonen. De dieven hadden dus niet één maar twee panelen mee.

Om 8.35 uur gaf kanunnik Gabriël Van den Gheyn de diefstal bij de stadspolitie aan, die ogenblikkelijk het parket verwittigde. Commissaris Antoine Luysterborgh ging ter plaatse met vier inspecteurs en het hoofd van het laboratorium. Hoofdcommissaris Moors belde naar zijn collega in Brussel met het verzoek binnen- en buitenlandse politiediensten te verwittigen. Rond de middag hadden de Gentse speurders foto's van de gestolen panelen gekocht en verzonden ze die per expres naar Brussel, naar Scotland Yard in Londen en naar de officieren van justitie in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Middelburg, met het verzoek de havens in het oog te houden.

Ondertussen hadden de eerste nieuwsgierigen de weg gevonden naar de Vijdkapel, het begin van een stroom bezoekers die dagenlang zou aanhouden: "(...) van in den vroegen morgen reeds was het een begankenis naar de hoofdkerk. Iedereen wou zich rekenschap geven van de wijze waarop het dubbele paneel uit het veelluik werd genomen", schreef Het Laatste Nieuws.

Ongeveer 1.500 mensen kwamen zich de eerste dag aan het gat vergapen, schatte Le Bien Public. De journalist was om 11 uur gearriveerd en had er toen al een massa mensen aangetroffen, de zakken uitpuilend van de prentbriefkaarten en folders. Hij zag hoe de mensen over de lijst streken tot er poeder van het vingerafdrukkenonderzoek aan hun vingers kleefde. Om 15 uur kon Florent Louwage, hoofdcommissaris van de gerechtelijke politie Brussel, melden dat de diefstal nationaal en internationaal was geseind. De N.I.R. had 's middags een speciaal bericht uitgezonden. 'Oudheidkenners, handelaars in schilderijen, verkoopzalen en sjachelaars' kregen eveneens een opsporingsbericht in de bus. De toldiensten van Oostende, Zeebrugge en Antwerpen, de rijkswachtbrigades langs de grens, en de 'luchtvaartstations' werden per telegram verwittigd. "De voornaamste politieoverheden van Europa werden verwittigd door tussenkomst van den internationalen politieradiodienst."

Maar alle moeite was vergeefs. Niet één spoor had het gerecht. De dagen na 11 april klampte ze zich vast aan de tientallen tips die sinds de speciale radio-uitzending binnenliepen. Het onderzoek schoot alle kanten uit, zonder ook maar één aanknopingspunt op te leveren.

De wraak van het Lam Gods, door Rudy Pieters, wordt uitgegeven door Van Halewyck en ligt op 3 april in de boekhandel

'De afsluiting der plaats waar de tableau Van Eyck staat, was toe. Wat later ging ik met den sleutel binnen en stelde met verwondering vast dat een paneel gestolen was'