De wereldwijde demonstraties tegen het Iraanse regime zijn ook een Koerdische zaak

Wat hebben de Koerden met deze opstand te maken?

De vrouw waarmee de protesten zijn begonnen, is Koerdisch. Zij woonde in de stad Saqez, in het noordwesten van het land, en was op bezoek bij familie in Teheran toen ze door de zedenpolitie werd aangehouden. Volgens Koerdische mensenrechtenactivisten was haar dood niet alleen een voorbeeld van het geweld dat vrouwen in Iran wordt aangedaan, maar droeg haar identiteit ook bij aan de moord: ze zou zo hard zijn geslagen omdat zij Koerdisch was.

Haar naam is veelzeggend: in bijna alle berichtgeving wordt de vrouw Mahsa Amini genoemd, maar ‘Mahsa’ was haar Iraanse naam. Door haar familie werd ze echter Jina genoemd, een Koerdische naam die ze buiten de eigen gemeenschap niet gebruikte, zoals meerdere Iraanse Koerden in het maatschappelijke verkeer een andere naam voeren.

Maar haar dood beroerde toch direct een breed publiek in Iran?

De protesten braken in eerste instantie uit in het gebied waar vooral Koerden wonen: de dood van de 22-jarige Amini die zich niet had gehouden aan de dwingende zedenvoorschriften werd een krachtig symbool van verzet voor een minderheid die al veel langer nationalistische gevoelens koestert, en de Iraanse religieuze leiders verafschuwt.

Maar er gebeurde iets waardoor het geen Koerdische, maar een nationale opstand werd: Iraniërs uit het hele land deelden de verontwaardiging over Amini’s dood, en de onvrede over de strikte voorschriften. Daar komen de economische malaise en de corruptie waar de bevolking al jaren onder zucht nog eens bovenop.

Eerst klonken de woorden ‘vrouw, leven, vrijheid’ (een Koerdische leuze die vrouwelijke strijders die in Syrië en Irak tegen Islamitische Staat vochten ook al gebruikten) in grote steden als Teheran en Tabriz , en daarna verspreidden zij zich over het hele land. De protesten worden in de Koerdische gebieden echter nog harder neergeslagen dan in de rest van het land: er lijken meer troepen naartoe te worden gestuurd, meer slachtoffers te vallen en meer mensen te worden gearresteerd.

Hoe is de situatie voor Koerden eigenlijk in Iran?

Iran telt vele minderheden: Baloch, Ahwaz Arabieren, Azerbeidzjaanse Turken, Koerden en nog enkele kleinere groepen. De ongeveer 8 miljoen Koerden maken zo’n 10 procent van de bevolking uit en wonen voornamelijk in het noordwesten van het land, aan de grens met Iraaks Koerdistan. Alhoewel in de grondwet staat dat alle Iraniërs, ongeacht hun etniciteit, gelijke rechten verdienen, worden zij bijvoorbeeld ernstig beperkt in het gebruik van de eigen taal en uitingen van hun cultuur.

De Koerdische provincies behoren tot de armste van het land en een groot deel van de Iraanse politieke gevangenen is Koerdisch. De meeste Koerden zijn bovendien soennitisch, wat in het sjiitische Iran als een nadeel geldt. Zo moet je voor een overheidsbaan verklaren dat je gelooft dat de opperste leider de politieke voogdij heeft over de mensen, tot de verlosser verschijnt.

Teheran heeft de afgelopen weken ook Koerden in Irak gebombardeerd. Heeft dat hier iets mee te maken?

Zeker. Verschillende Iraans-Koerdische groeperingen opereren al jaren vanuit het semi-autonome Iraaks-Koerdistan. Teheran zegt hen nu aan te vallen omdat ze het vuurtje zouden oppoken en chaos creëren in Iraanse steden en dorpen. De Revolutionaire Garde, het Iraanse militaire elitekorps, zou zeker 70 ballistische raketten en tientallen drones op Irak hebben afgevuurd. Hierbij zijn minstens vijftig mensen om het leven gekomen, onder wie een vrouw en haar pasgeboren baby.

De Koerdische groeperingen in Irak, zoals de Koerdische Democratische Partij van Iran (KDP-I), Vrijheidspartij Koerdistan (PAK), of Komala Partij van Iraans Koerdistan (KSZK) zeggen zelf dat zij de protesten wel toejuichen, maar ze lijken niets te maken te hebben met de onrust. “De opstand komt niet van buiten, wat het regime graag wil doen voorkomen”, zegt de analist Hiwa Osman tegen de Washington Post. “Het is een opstand van Iraniërs, binnen Iran, tegen het Iraanse regime.”