ReconstructieRegeringsvorming
‘De wereld draait niet om jou!’: reconstructie van 4 knotsgekke politieke dagen
Aan de vorming van de tijdelijke volmachtenregering-Wilmès gingen vier doldwaze dagen vooraf. Een noodregering voor één jaar was zo goed als in kannen en kruiken, maar dat was buiten de intriges gerekend. Een reconstructie.
Donderdagavond 12 maart. Het hoofdkwartier van de PS op de Keizerslaan in Brussel ligt er verlaten bij. Op de hoogste verdieping brandt wel nog licht, in het bureau van partijvoorzitter Paul Magnette. Hij zit er samen met sp.a-voorzitter Conner Rousseau. Het socialistische topduo wacht op Joachim Coens. Ze hebben de nieuwe CD&V-voorzitter opgebeld met de boodschap: “Kom naar het Maison du PS, we willen praten.”
Sinds de verkiezingen hebben Magnette en Rousseau elkaar beloofd om eensgezind de belangen van de socialistische familie te verdedigen in de regeringsvorming. Dat is niet altijd gelukt, vooral omdat Magnette zich regelmatig eigenzinnig gedraagt. In februari bijvoorbeeld blaast hij de paars-gele onderhandelingen op zonder duidelijke verwittiging aan zijn collega. Maar ondanks de spanningen houdt hun entente stand.
Op donderdag overleggen Magnette en Rousseau urenlang. Ze beseffen allebei dat de opdracht van informateurs Patrick Dewael en Sabine Laruelle vastzit. Hun poging om een noodregering met de Vivaldi-partijen op de been te krijgen, is maandag afgeketst door CD&V. De koning heeft de informateurs daarop een week tijd gegeven om alsnog een doorbraak te forceren, maar de christendemocraten bewegen niet. Ze houden vast aan de N-VA.
Terwijl de regeringsvorming blokkeert, grijpt het nieuwe coronavirus steeds sneller om zich heen. Het ‘gewone griepje’ van een paar weken geleden blijkt een ongeziene gezondheidscrisis te ontketenen, met in zijn spoor een economische recessie. Voor Magnette en Rousseau is het duidelijk: er moet nu zo snel mogelijk een nieuwe regering komen. Gealarmeerd door het oplopende aantal besmettingen in zijn thuisregio Henegouwen laat Magnette, met behulp van wat massagewerk van Rousseau, zijn bezwaren tegen N-VA opnieuw varen.
Ze formuleren samen een eenvoudig plan. Het voorkeursscenario is een noodregering met PS, sp.a, CD&V, MR, Open Vld en N-VA met een beperkte levensduur van één jaar. Indien voorzitter Bart De Wever niet toehapt of onmogelijke eisen stelt aan de onderhandelingstafel, komen de partijen Groen en Ecolo in beeld als partners.
Magnette wil het plan eerst voorleggen aan zijn eigen partijtop. ’s Middags worden Elio Di Rupo, Rudy Demotte, Ahmed Laaouej, Laurette Onkelinx en Jean-Claude Marcourt in de Kamer gesommeerd. Zij vertegenwoordigen de machtige regionale federaties binnen de partij en geven na een stevige discussie hun fiat. De voorwaarde is evenwel dat Magnette zich kan opwerpen als ‘le sauveur du pays’, de redder des vaderlands.
De eerste stap is zo genomen. De tweede stap is Coens overtuigen. Hij moet akkoord gaan met de groene terugvaloptie. Anders dreigt Magnette zich belachelijk te maken als zijn toenaderingspoging tot N-VA afspringt. Tijdens een erg kort gesprek op de Keizerslaan gaat Coens ’s avonds voorlopig akkoord. Voordat hij definitief toezegt wil hij intern verder overleggen. Waarop Rousseau zijn smartphone neemt en De Wever opbelt. De sp.a-voorzitter polst diens gemoedstoestand en nodigt hem uit bij de PS. De N-VA-kopman hapt toe.
Ook De Wever heeft, als burgemeester van de stad Antwerpen, de afgelopen dagen met grote ogen gekeken naar de opmars van het coronavirus.
Terwijl hij op zaterdag 7 maart nog in disco-outfit met zijn gezin naar de première van de musical Mamma Mia! trekt in de Stadsschouwburg en via Instagram oproept om niet te veel wakker te liggen van het coronavirus, is De Wever nog geen week later helemaal van gedacht veranderd. Hij ziet een enorme ramp op het land afkomen en wil zelf deelnemen aan de macht om die af te wenden. Het idee om vier jaar op de oppositiebanken te zitten naast het Vlaams Belang wordt alleen maar onaantrekkelijker.
Magnette, De Wever en Rousseau komen donderdagavond laat samen. Ze sluiten een herenakkoord om te proberen een regering voor één jaar te vormen. De deadline wordt op maandagochtend gelegd.
Inhoudelijk zal de noodregering zich bezighouden met de bestrijding van het coronavirus. PS en N-VA moeten hun ideologische fetisjen opzijzetten in het belang van het land. Ethische thema’s worden niet behandeld, communautaire evenmin. Die verhuizen naar een parallel onderhandelingscircuit. Wel kunnen er deals gemaakt worden rond het openhouden van de kerncentrales en een strenger asielbeleid. In ruil kan de PS een reeks koopkrachtmaatregelen krijgen. De Wever zegt dat hij het wel ziet zitten met de socialisten “omdat er nu toch vooral geld moet uitgegeven worden”. Magnette grapt: “C’est pour ça que les socialistes aiment les crises.’
Bij het buitengaan vraagt De Wever nog gauw aan Magnette hoe hij de casting ziet. Rousseau staat al op de gang. Volgens De Wever moeten de absolute zwaargewichten zich engageren. Magnette past. De N-VA-voorzitter zelf zegt dat hij zijn verantwoordelijkheid wil nemen, “indien nodig als premier”. Er komt geen reactie.
Magnette, De Wever en Rousseau spreken af dat ze vrijdag elk hun eigen partijtop zullen raadplegen. Als die groen licht geven, kunnen Dewael en Laruelle hun opdracht inleveren op het paleis. ’s Avonds laat belt Magnette naar de informateurs, om hen in te lichten. Hij blijft behoedzaam en noemt De Wevers houding “arrogant”.
Vrijdag: blauwe inkt
Vrijdagavond 13 maart. Op de Guldenvlieslaan, waar de hoofdzetel van de MR gevestigd is, wordt geroepen en getierd.
MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez en Open Vld-voorzitter Gwendolyn Rutten zitten er samen met Magnette en Rousseau. Vanaf het begin van de vergadering loopt het fout. Bouchez, de jonge en zelfverzekerde kopman van de Franstalige liberalen, neemt Rousseau onder handen. Volgens Bouchez heeft Rousseau het plan om een paars-gele noodregering te vormen gelekt aan de pers, meer bepaald aan La Libre. “Ik ben er zeker van!”, schreeuwt Bouchez. Rousseau, die ook niet op zijn mond is gevallen, verdedigt zich: “De wereld draait niet om jou.”
De paarse voorzitters zijn vrijdagavond bij elkaar gekomen om de violen te stemmen. Hoe het straks ook afloopt - met een paars-gele of een paars-groene formule - PS, sp.a, MR en Open Vld zullen normaal deelnemen aan het bestuur. Ze kunnen dus maar beter op voorhand hun tactiek bepalen. Dat lukt allesbehalve.
De dag is nochtans goed begonnen. In de hal van het PS-hoofdkwartier heeft Magnette ’s ochtends zijn zogenaamde G20 bij elkaar geroepen. Ook de Brusselse en Waalse ministers tekenen present. (De hal is de enige plek waar iedereen op een meter afstand van elkaar inpast.) Magnette neemt het woord en benadrukt dat de socialisten hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Er is een “momentum” voor een coalitie met N-VA maar zonder hun communautaire eisen. De meeste toppers spreken hun steun uit. Er is geen noemenswaardig verzet.
Magnette voelt zich gesterkt. Net zoals Rousseau en De Wever: ook zij krijgen hun ‘kern’ achter zich. Tegen de middag laat Coens weten dat CD&V mee instapt. De christendemocraten zien, na overleg met het hoofdkwartier van N-VA, een gouden kans op de paars-gele federale regering die ze intussen al negen maanden vragen.
De noodregering zit in de startblokken, maar ze raakt er vervolgens niet uit. Een eerste probleem is de dadendrang van Magnette. Hij zit in zijn hoofd met de taak om ‘le sauveur du pays’ te worden en vertaalt dit in: ik moet de formateur zijn van de noodregering. Magnette belt daarom donderdag - tussen de ontmoetingen met Coens en De Wever - al naar Vincent Houssiau, de kabinetschef van de koning. Hij toetst bij hem een aantal pistes af. Is een solomissie bespreekbaar? Of neemt hij beter Dewael, Coens of Alexander De Croo mee? Tegelijk begint Magnette te schrijven aan een formateursnota. Hij wil zelf de volledige controle behouden.
De demarche van Magnette valt slecht bij Bouchez. Het is op voorhand duidelijk dat de MR het meest te verliezen heeft bij een paars-gele noodregering. Uit een verkiezingsuitslag van slechts veertien zetels puren de Franstalige liberalen tot vandaag een premier, vijf ministers, de Europees president en een Eurocommissaris.
Bouchez is niet van plan om die premier en vijf ministers zomaar op te geven. Minstens moet Sophie Wilmès de eerste minister blijven. Zij heeft zich de laatste dagen opgeworpen als het gezicht van de strijd tegen het coronavirus. Bouchez wil dit zo houden, om MR te profileren als de staatsdragende partij in Franstalig België. Wanneer Magnette hem vrijdagochtend opbelt om het scenario van de noodregering voor te leggen, gaan zijn stekels al omhoog staan. Als Bouchez ook via via opvangt dat Magnette ook al bij het paleis solliciteert voor een rol als formateur en - wie weet? - kandidaat-premier, oordeelt hij dat Wilmès haar positie in acuut gevaar is.
De vergadering van vrijdag op het MR-hoofdkwartier wordt zo verstikt door wantrouwen. Nadat Bouchez en Rousseau zijn uitgeraasd, beginnen Bouchez en Magnette een rondje verbaal spierballenvertoon. Uren aan een stuk ruziën de Franstalige voorzitters over van alles en nog wat. Rousseau en Rutten proberen de boel te kalmeren, zonder veel succes. Magnette eist onder meer dat er een strategie wordt uitgedacht om de groenen er proper af te rijden. Hij denkt daarvoor aan een open uitnodiging voor deelname aan een noodregering, in het besef dat als de N-VA daarop toehapt, Ecolo sowieso zal afzeggen. Bouchez ziet hier het nut niet van in.
Magnette vraagt ook dat de andere paarse voorzitters zijn kandidatuur als formateur onderschrijven. Opnieuw wil Bouchez niet mee. Ook niet nadat het viertal overeenkomt om Wilmès op post te houden als premier. De MR-voorzitter vindt dat Wilmès dan logischerwijs als formateur moet worden benoemd. Als er een noodregering komt met een liberale premier, dan moet die een programma uitvoeren dat met blauwe inkt is geschreven.
Terwijl de klokwijzer zes, zeven en acht uur aantikt, wordt Magnette alsmaar nerveuzer. Vanuit zijn eigen G20 is gelekt naar Ecolo-covoorzitter Jean-Marc Nollet. Die is kwaad en zet zijn partner in de Waalse regering onder druk. Tegelijk krijgt Magnette steeds meer sms’en en mails van partijgenoten. Brussel roert zich en ook in Luik gaan de knipperlichten aan. Veel socialisten denken dat besturen met N-VA het begin van het einde is. Ze vrezen hetzelfde te ondergaan als de ooit zo fiere Parti Socialiste in Frankrijk, die is geïmplodeerd onder bestuursdruk. Een coalitie met de Vlaams-nationalisten is, zelfs in coronatijden, een te groot cadeau voor Ecolo en PTB. Het is onder meer deze angst die de regeringsvorming al negen maanden verlamt.
Uiteindelijk is Magnette het beu: hij beent weg uit het bureau van Bouchez. “Dan gebeurt er maar niks vanavond”, sneert hij. Waarop ook Bouchez, tot vier maal, aanstalten maakt om te vertrekken. Rousseau en Rutten houden hem fysiek tegen door op hun stoel te blijven zitten. “Jij gaat hier blijven”, herhaalt Rousseau keer op keer. Ook Rutten praat op Bouchez in. Om halfelf komen ze overeen om ’s anderendaags verder te overleggen.
Zaterdag: kookpunt
Zaterdagmiddag 14 maart. De Wever voelt dat hij iets moet ondernemen. Al 24 uur heeft hij niets vernomen van Magnette of Rousseau. Op zijn sms’en en telefoons komt weinig of geen reactie. Het enige wat hij hoort, is dat er voorlopig geen nieuws is. De Wever ruikt onraad en wil zich in de onderhandelingen wurmen, door zelf een politiek feit te creëren: een interview in het middagjournaal van VTM Nieuws. Daarin blaast hij de geruchten over een noodregering verder aan. De Wever onderstreept dat die er snel moet komen. “We hebben geen luxe.”
Niet veel later begint de N-VA-top krantenredacties af te bellen om de druk nog te verhogen. Er wordt off the record verteld dat er een herenakkoord is over een paars-gele noodregering, maar dat Magnette het niet durft door te drukken in zijn partij. Er wordt ook ingefluisterd dat De Wever misschien premier wil worden.
Terwijl het N-VA-offensief losbarst, zitten de vier paarse voorzitters al drie uur op het hoofdkwartier van Open Vld in de Brusselse Melsensstraat. Daar proberen Magnette, Bouchez, Rousseau en Rutten voor een tweede keer een gezamenlijk standpunt te bepalen. Elke voorzitter heeft zijn sherpa meegenomen, die in een aparte kamer aan een regeerprogramma beginnen te schrijven. Ze leveren een startnota van vijf pagina’s af.
Maar andermaal schieten de gesprekken niet op. ‘s Ochtends heeft Rousseau zijn collega’s via een tweet in het Frans en het Nederlands opgeroepen om vaart te maken.
De rivaliteit tussen Magnette en Bouchez laat dit echter niet toe. Magnette wil zo snel mogelijk, ten laatste in de namiddag, tot formateur benoemd worden. De negatieve druk vanuit zijn achterban groeit stelselmatig. Zeker nu De Wever, de nemesis van rood Wallonië, zich kandidaat durft te stellen voor het premierschap. Bouchez blijft op de rem staan. Als Rutten hem voorstelt om Magnette en Wilmès samen uit te sturen, repliceert hij: “C’est du n’importe quoi.” Bouchez vertrekt.
Om 16 uur, een halfuur later, krijgt Magnette een sms van Bouchez: “Kom naar het MR-hoofdkwartier, maar alleen jij, zonder Rousseau en Rutten.” De twee Vlaamse voorzitters reageren verbaasd, maar Magnette vertrekt zonder veel extra uitleg. Op de Guldenvlieslaan overleggen Bouchez, Wilmès, Magnette en Di Rupo. Het resultaat is nihil. Voor Rutten en Rousseau zit er intussen niets anders op dan naar de Kamer te trekken, waar de informateurs Dewael en Laruelle in de namiddag verzamelen blazen. Ze carpoolen naar de Wetstraat 10.
Even later duiken Magnette en Bouchez daar ook op, met Wilmès. Opnieuw ontspint zich een debat over de vraag wie de formateur mag zijn en wie niet. Hoewel Wilmès zelf niet bepaald happig lijkt op een koninklijke missie – ze heeft momenteel vooral de coronacrisis aan haar hoofd – is Bouchez onvermurwbaar. Magnette nadert het kookpunt. Hij gooit zijn smartphone op tafel en vloekt dat “het momentum” weg is: “Mijn mensen roeren zich.” De socialist besluit dat hij het gerucht van ‘premier De Wever’ publiekelijk moet ontkrachten. Hij laat zijn partij tweeten dat “het onverantwoord is om midden in de storm van kapitein te wisselen”.
Omdat het moeilijk anders kan, worden De Wever en Coens zaterdagavond uitgenodigd door Dewael en Laruelle. In de grote zaal van de Kamer zitten de voorzitters van de noodregering voor het eerst allemaal samen. De sfeer is sereen: deze keer wordt er niet geroepen. De Wever maakt wel duidelijk dat hij Wilmès te zwak vindt om een noodregering te leiden. “Ik hoor vaak klachten vanuit de diensten over haar”, bemerkt hij.
Een ander punt waarover De Wever het wil hebben, is het tijdelijk karakter van de noodregering. Hij is bereid om zijn confederale plannen een jaar in de koelkast te houden, maar hij wil de zekerheid dat de regering stopt als de ideologische kloof met de PS daarna onoverbrugbaar blijkt. Daarom vraagt De Wever dat het artikel 195 van de Grondwet voor herziening vatbaar wordt verklaard na een jaar, waardoor de noodregering haar mandaat teruggeeft. “Onmogelijk”, reageren de paarse voorzitters unisono. Artikel 195 is de communautaire doos van Pandora omdat het elke staatshervorming – klein of groot – mogelijk maakt in de volgende regeerperiode.
De tussenoplossing die op tafel komt, is om een regering te maken met slechts tien ministers. De verdeling aan de Vlaamse kant zou dan twee N-VA’ers, een Open Vld’er, een CD&V’er en een sp.a’er zijn. Deze samenstelling zorgt ervoor dat in elke partij druk blijft bestaan om na een jaar over te stappen op een ‘echte’ regering. Want voor de noodregering zou bijvoorbeeld Open Vld moeten kiezen tussen De Croo en Maggie De Block.
Rond middernacht spreken de onderhandelaars af om zondagochtend hun sherpa’s aan het werk te zetten en zelf vanaf de middag door te gaan tot de finish. Zodra De Wever en Coens de zaal verlaten, wordt Magnette overmand door twijfel. In een nachtelijk overleg met het paarse kwartet vraagt de PS-voorzitter of hij de groenen moet inlichten, “om alle opties open te houden” als het zondag misloopt met N-VA. De rest stemt in. Magnette suggereert ook dat een noodregering vormen te omslachtig is. Misschien moet het anders.
Zondag: live inbreken
Zondagochtend 15 maart. Magnette trekt er een dikke streep door. Vanuit zijn hoofdkwartier breekt hij via Skype live in bij C’est pas tous les jours dimanche, het debatprogramma op RTL. Bij PS is net een digitaal partijbureau afgelopen. Magnette heeft er de vlucht vooruit gekozen door een noodregering met N-VA als onmogelijk te bestempelen. Hij kapittelt het plan dat hij zelf heeft opgezet en drie dagen heeft verdedigd.
Op RTL geeft hij vol gas, in zijn gekende retorische stijl. Magnette noemt het “cynisch” en “hallucinant” dat De Wever zich kandidaat stelt als premier. Hij begraaft het idee van een noodregering, maar tegelijk biedt hij een alternatief aan. Hij wil de regering-Wilmès gedogen vanuit de Kamer. Als de groenen dit ook doen, is er een oplossing, zegt Magnette. Bij de N-VA, waar de partijtop samenzit, is iedereen verbluft. Ondervoorzitter Lorin Parys pakt snel zijn iPad om het interview te volgen. Er wordt contact opgenomen met de sherpa. Die kan alleen zeggen dat de voorziene technische vergadering nog bezig is. De Wever bestempelt het moment als “ons Pearl Harbor”.
Want MR en Ecolo pikken in op Magnette. Bouchez, die zelf te gast is bij RTL, ziet zijn kans schoon. Ook hij valt N-VA aan. De liberaal doet de Vlaams-nationalisten af als staatsgevaarlijk en verwelkomt de steun van PS voor zijn premier. Iets later melden de groene partijen dat ze “altijd hun verantwoordelijkheid zullen nemen”. In een paar minuten tijd heeft zich een Vivaldi-meerderheid gevormd rond de ontslagnemende regering.
De Vlaamse partijen worden in snelheid gepakt, sp.a incluis. Als Rousseau ’s middags de Kamer binnenstapt voor de geplande onderhandeling tot de finish weet hij zelfs van niets. Hij heeft het nieuws niet gevolgd en gaat ervan uit dat het partijbureau van de PS een formaliteit is. Dat heeft Magnette hem verzekerd. Bovendien zou zijn Franstalige tegenvoeter hem waarschuwen als er iets verkeerd zou lopen. Geen nieuws is dus goed nieuws. Tot de journalisten hem bij het binnengaan vragen naar het optreden van Magnette. Rousseau is verbijsterd.
Wat volgt is een memorabele vergadering. Rousseau scheldt Bouchez en vooral Magnette uit. Hij noemt hen “leugenaars” en “lafaards” omdat ze niet willen doorzetten met de paars-gele noodregering. Hij dreigt ermee “om het af te trappen en alles op straat te gooien”. De rest van de tafel zwijgt. Ook De Wever maakt zich kwaad, zij het ingehouden. Hij eist dat alle aanwezigen erkennen dat hij nooit het premierschap heeft geclaimd en nooit een staatshervorming heeft geëist. De Wever spreekt in het Nederlands en Frans, zodat er geen misverstand kan bestaan. De rest van de tafel zwijgt opnieuw. “Jullie handelen zonder code, eer of respect”, vindt De Wever.
Bouchez zweert dat er geen sprake is van opgezet spel. Hij legt uit dat RTL hem ’s ochtends heeft gevraagd om studiogast te zijn. Daar hoort hij dat ook Magnette zal tussenbeide komen. Meer is er niet, benadrukt Bouchez. Althans niet tussen hem, Magnette en Nollet. Voor de andere twee kan hij niet spreken, zegt de liberaal. Magnette zwijgt. Het enige wat de PS-voorzitter na een poos wil verklaren, is dat zijn partij “jamais” met N-VA zal besturen.
Toch lanceert De Wever nog een wanhoopspoging. Hij pikt in op een voorstel dat Bouchez zaterdagavond al heeft geopperd om de bestaande ontslagnemende regering aan te vullen. De Wever zegt dat hij dit wil. Zoals verwacht kan hij niet genoeg steun verzamelen. Rousseau overweegt het even, maar wordt onder vier ogen door Rutten op andere gedachten gebracht. PS, Groen, Ecolo en cdH willen er niets van weten. De voorzitters van die laatste partijen – Nollet, Meyrem Almaci en Maxime Prévot – zijn inmiddels mee aan de tafel gebracht. Ze vrezen onder meer dat N-VA Theo Francken zal afvaardigen als vicepremier. (De Wever nomineert Francken niet zelf aan tafel – in tegenstelling tot wat deze week in het magazine Le Vif stond.)
Zo blijft maar één optie over: de ontslagnemende regering gedogen vanuit de Kamer. Niemand vindt dit ideaal, behalve misschien Bouchez, maar er is te veel tijd verspild de afgelopen vier dagen. Nu moet er iets beslist worden, zodat de coronacrisis aangepakt kan worden. Concreet wordt er gedacht aan volmachten voor zes maanden. Als een regering die hanteert, moet ze niet voor elk besluit naar het parlement. Volgens Dewael impliceert dit juridisch gezien wel dat Wilmès hiervoor haar ontslagnemende ploeg moet omvormen tot een volwaardig minderheidskabinet. Daar is een regeerverklaring en een vertrouwensstemming voor nodig.
Het is laat, de verwarring is groot en niet iedereen is helemaal mee. Rousseau bijvoorbeeld beseft niet dat de regering-Wilmès op die manier perfect de rit kan uitdoen tot 2024. Johan Vande Lanotte, professor staatsrecht, zal hem dat ‘s anderendaags pas duidelijk maken. Ook Coens lijkt afgehaakt. Zijn droom op een paars-gele coalitie is voor zijn ogen uiteengespat. De Wever begrijpt wel wat er gebeurt. In een gesprek met Dewael maakt hij duidelijk dat hij wel een volmacht wil geven, maar niet het vertrouwen. Tegelijk beseft hij dat de paars-groene partijen dit zullen doordrukken. Voor hen lijkt deze formule een kans om straks, binnen zes maanden, een echte Vivaldi te lanceren. De Wever, veruit de machtigste politicus van het laatste decennium, staat volledig buitenspel.
Om halfelf zit het erop. Uiteindelijk geven tien partijen – ook Défi wordt telefonisch gecontacteerd – hun akkoord voor een upgrade van de regering-Wilmès. Dewael en Laruelle mogen het nieuws verkondigen op een persconferentie. In afwachting stelt Bouchez voor om een groepsfoto te maken. De Wever pakt zijn spullen en vertrekt. Ook Coens heeft geen zin. Bouchez neemt dan maar een selfie met Rutten. In de achtergrond zwaait Almaci.
