De vrees voor het virus ebde langzaam weg, maar de tweede golf kan de angst opnieuw doen oplaaien

Waarom is angst zo’n sterke motor voor menselijk gedrag?

Van Overwalle: “Omdat angst een emotie is die aangeeft in welke mate mensen verwachten dat er iets negatief gaat gebeuren. In de lente was het virus compleet onbekend en erg bedreigend. We schatten de kans op negatieve gevolgen voor onszelf en onze omgeving zeer hoog in. Het kostte de overheid toen weinig moeite om ons te overtuigen in ‘ons kot’ te blijven.”

Van Hiel: “Maar zo’n effect ebt redelijk snel weg. De allereerste film van de gebroeders Lumière was L’entrée d’un train en gare de Ciotat. De mensen liepen de zaal uit omdat ze dachten dat de geprojecteerde trein echt op hen in zou rijden. Dat is natuurlijk niet blijven duren. Als je angstwekkende stimuli tien of honderd keer gezien of gehoord hebt, treedt er een soort gewenning op. ”

Omdat een leven gedomineerd door angst onleefbaar is? En we voor ons eigen zielenheil dus wel ‘coping-mechanismen’ moeten ontwikkelen?

Van Overwalle: “Mensen willen controle. Of minstens de indruk dat ze die hebben. Ze bouwen voor zichzelf redeneringen op: ‘We kennen het virus al een beetje, er is meer onderzoek over, er komen minder mensen op intensieve terecht’. Voor een stuk speelt ook het gevoel van ‘we zijn er als eens door geweest, ik ben niet besmet geraakt, ik weet beter wat ik moet doen en we hebben mondmaskers’. Dat zijn allemaal elementen waardoor de mensen de indruk krijgen dat ze greep op de situatie hebben. Dat vermindert angst.”

Van Hiel: “Doen alsof er geen probleem is, helpt inderdaad. Al wordt het traditioneel aanzien als een disfunctioneel coping-mechanisme. Die houding is deze zomer nochtans gevoed door een aantal experten die in opiniestukken schreven dat het allemaal zo erg niet was. Ze ondermijnden de idee dat we met een echt probleem te maken hadden. Dat heeft angstbufferend gewerkt.”

Vreemde houding, in een samenleving die op veel andere gebieden – 5G, klimaat, gezondheid – het voorzorgsprincipe zo hoog in het vaandel voert.

Van Overwalle: “Het voorzorgsprincipe speelde heel erg in de eerste golf. Nadien inderdaad veel minder. Ook omdat er onvoldoende duidelijk gemaakt is, dat het losjes omspringen met de regels er de oorzaak van kon zijn dat we opnieuw naar een lockdown zouden gaan. Iedereen die er de kantjes afliep, kwam daar veel te makkelijk mee weg. Nu pas voelen ze dat ze er voor gestraft worden. De strengste straf is namelijk dat iedereen opnieuw binnen moet blijven.”

Van Hiel: “Het voorzorgsprincipe is inderdaad zeer aanwezig in onze maatschappij. We leven al veel langer in een samenleving die strikt en zeer controlerend is. We leven in culture of fear. We weten ook wat er aankomt. Maar onze reacties komen altijd te laat. Dat is iets heel menselijks.”

Vermits angst als middel om menselijk gedrag te bepalen een beperkte houdbaarheidsdatum heeft, moeten we nu een alternatief vinden. Wat?

Van Overwalle: “Vergis u niet. De angst is niet meer zo groot als in maart en april. Maar de ongerustheid blijft. Ik zie plots mensen meer afstand nemen en voorzichtiger zijn, waar ze een paar weken nog losjes omsprongen met de regels. De alertheid is terug. Ik zie het in mijn eigen omgeving. Je hoort ook langs alle kanten de roep om verstrenging. En ik denk dat de meeste mensen het daarmee eens zijn.”

Van Hiel: “Vergeet niet dat twee weken geleden al 84 procent van de Vlamingen vond dat het strenger moest. Dus een significant deel moet vandaag al angstig zijn. Ik ben er zeker van, dat de angst er snel terug zal in zitten, wanneer mensen geconfronteerd worden met angstaanjagende beelden van zieken in de gangen of wanneer de ziekte toeslaat in hun eigen omgeving. We zijn er nog wel degelijk vatbaar voor. De realiteit is dat we tussen de twee golven door in slaap zijn gewiegd. Maar die tijd is nu voorbij.”