De vloek van 'J'aime la vie'

Et tant pis s'il pleut un peu,
beaucoup sur moi
whoaa whooa
La vie, oui,
tu eeeeeeeeeees lààààààààààààààààààààà!

Er zijn zo van die fragmenten die voor altijd bij zullen blijven. Omdat ze doen denken aan die eerste keer dat je veel te laat mocht opblijven, met dank aan je grootouders, aan wie je beloofde het zeker niet aan mama en papa te verklappen. Omdat je bij het horen van die noten instant wist: ik wil zangeres worden. Of gewoon omdat het, met het uitsterven van die laatste hoge noot beklonken was op die eerste zaterdag van mei, nu dertig jaar geleden: Sandra Kim pakte heel Europa in.

Veel weet ze er zelf niet meer van, zegt ze vandaag. "Alleen dat ik vreselijk zenuwachtig was om voor zoveel mensen op te treden." Dat herinnert muzikant en helft van haar componistenduo Jean-Paul Furnemont zich ook nog levendig. "We namen elkaars handen vast en spraken elkaar moed in, vlak voordat we op gingen. Daar staan, dat was toch al prachtig? We waren er helemaal klaar voor."

Van die onzekerheid is enkele tellen later als niets meer te zien. Met de présence van een ervaren artieste, spelend met de camera en met een glimlach die ongeveer even breed was als haar schoudervullingen, zingt ze overtuigend van "moi, j'ai quinze ans et je te dis, j'aime la vie". Vijftien was ze natuurlijk bijlange na niet, maar daarover later meer.

In de coulissen na het optreden, tussen al die volwassenen, valt wel op hoe klein en nerveus de Luikse tiener is. Hoe sneller de douze points in het rond vliegen, hoe meer Sandra Kim en haar entourage het noorden kwijt geraken. Nog voor alle landen hun stemmen hebben uitgedeeld, is het duidelijk: dit frêle Belgische meisje, dochter van Italiaanse migranten uit de Abbruzen, heeft alle grote landen naar huis gezongen. Backstage wordt er duchtig gesprongen en gejuicht, in het publiek applaudiseren haar fans met ingehouden enthousiasme.

De jaren tachtig mogen in onze herinnering dan bol staan van het fluo en de glitters - een beetje zoals Sandra Kims outfit die avond - Eurosong waant zichzelf nog steeds een gerespecteerde liedjeswedstrijd. Geen vuurwerk of uit elkaar spattende confettibommen dus, wel oerlelijke boeketten lelies en gerbera's in gigantische plastic verpakking waarachter je de winnares amper nog ziet staan.

Zo, volledig onder de indruk van de situatie, heeft ze iets weg van David die net tegen alle verwachting in een leger van Goliaths heeft geklopt. Maar een grote verrassing was de overwinning van Sandra Kim, née Calderone, niet. De internationale pers had al snel brood gezien in het verhaal van het piepjonge meisje en de dagen voor de wedstrijd werd ze druk gesolliciteerd. "Ze was een favoriete", weet gitarist Furnemont nog. "Dat gevoel had ik zelf ook al sinds we de preselectie bij de RTBf gewonnen hadden. Het is niet uit te leggen, maar we hadden een soort geloof... Ik wist gewoon dat we zouden winnen."

Luc Appermont, die het liedjesfestival tussen 1976 en 1990 becommentarieerde, was er dertig jaar geleden bij in Bergen. Ook hij viel niet uit de lucht toen België na dertig deelnames van wisselend succes plots de hoofdvogel afschoot. Meer nog: de uitslag was al ongeveer bekend, nog voordat de show begon, vertelde hij enkele jaren geleden in Blokken.

"Ik zat in de nok van de zaal in een onnoemelijk klein studiootje", zei Appermont, die gisteren niet bereikbaar was. "'s Namiddags, na de generale petitie, stond Frank Neffe opeens aan mijn hokje, de man die aan het hoofd stond van de EBU (de vereniging van Europese openbare omroepen, red.) en de puntentelling deed. Hij kwam naar me toe en zei: 'Luc, cette année ci, la Belgique a beaucoup chance de gagner'. Die middag mochten alle jury's al de liedjes horen, zonder beeld te zien. Toen was er al een soort volgorde bepaald." Met Sandra Kim bovenaan de ranking dus.

Een aandoenlijk interviewtje door de Noorse presentatrice Åse Kleveland na haar overwinning bewijst dat ook de zangeres zelf wel wist dat ze goede kaarten had. "Had je verwacht dat je zou winnen?", stuit eerst nog op een verlegen gestamelde "non". "Echt niet?" Kim giechelt: "Een beetje." Kleveland lacht om dan betuttelend eraan toe te voegen. "Nu heb je wel een groot ijsje verdiend, nietwaar?"

Een uitspraak waar Sandra Kim tot vandaag kwaad om is. "Ik had in de dagen voor de wedstrijd inderdaad veel ijsjes gegeten, ja. Maar niet omdat ik dat per se wou, laat staan omdat ik erom vroeg. Mensen kwamen me dat constant brengen." Durf dus niet te vragen of ze dat ijsje effectief gekregen heeft. Een duchtig feestje dan? "Ik veronderstel dat de anderen wel gevierd hebben, maar ik niet. Na de interviews ben ik recht in bed gekropen, ik was doodop."

Beter dan Streisand

De kleine Sandra, die opgroeide in Saint-Nicolas bij Luik, maakte in de vurige stede al heel vroeg furore met haar stem. Zo was ze vaste klant bij wedstrijden als La voix de l'avenir, een lokale talentenjacht die jaarlijks georganiseerd werd in de Capri. "Voor de inwoners is deze magische plaats met 500 plaatsen een echte Olympia", vergeleek het magazine Ciné Télé Revue in een lyrische reportage de lokale club vlak na haar zege met de mythische Parijse concertzaal.

Toen ze nauwelijks acht was, won Kim de wedstrijd. "Als van jongs af zong ze de liedjes van Barbra Streisand beter dan deze grote zangeres zelf", haalde Marguerite van de Capri herinneringen op in Ciné Télé Revue. "De zaal was tot in de nok gevuld. Wanneer ze 'New York, New York' zong, wisten we dat ze het ver zou schoppen. Zelfs de televisie is naar haar komen kijken!"

In 1985 komt de prille carrière van Sandra Calderone in een stroomversnelling na een deelname aan het Festival della Canzone Italiana in Belgio. "Ze won er alles: de publieksprijs, de prijs van RTL...", herinnert Jean-Paul Furnemont zich, die samen met Angelo Crisci haar nummer had geschreven. Crisci had Furnemont enkele maanden daarvoor gevraagd of hij een jong meisje wou begeleiden op gitaar. "Ik was onmiddellijk gepakt door haar stem."

Belangrijker dan de zege was wie in de jury van de wedstrijd zat: Rosario Marino-Atria. "Hij heeft na de wedstrijd de ouders van Sandra opgezocht en voorgesteld om haar manager te worden", zegt Fournemont. "Haar ouders hebben zijn voorstel aanvaard." Het begin van haar opmars naar de roem, maar ook van heel veel miserie.

Na een eerste mislukte poging om Sandra Kim te lanceren met de single 'Ami-ami' klopte even later de RTBF aan bij Marino-Atria, Fournemont en Crisci. Of zij geen artieste kenden die België zou kunnen vertegenwoordigen op het Eurovisiesongfestival in Noorwegen? Zonder zijn pupil in te lichten stuurde Marino-Atria haar dossier in, terwijl Fournemont en Crisci een nieuw liedje voor haar componeerden. "Het moest iets pétillant zijn, en opgewekt, zodat een jong meisje het kon zingen", weet Fournemont nog. "Met de eerste demo zijn we naar Marino-Atria geweest en die vond het direct goed. We hadden toen wel nog geen tekst. Alleen de 'whoaa whooa la vie' was er al."

Marino-Atria schreef er later de tekst bij, en toen Kim het in januari 1986 de RTBf-studio zong, was er weinig discussie. De negen andere kandidaten kregen een ticketje huiswaarts, Sandra Kim eentje naar Noorwegen. Daar imponeerde ze ook al snel al wie haar hoorde optreden. "We hadden het nummer herschreven voor een groot orkest", zegt Furnemont. Toen ik voor het eerst echte violen en trompetten 'J'aime la vie' hoorde spelen... Ik kreeg kippenvel. Het was une grosse émotion. Zelfs de muzikanten uit het orkest applaudisseerden nadien voor ons."

De enige noot van kritiek kwam er op haar leeftijd. Door haar nummer ging iedereen ervan uit dat Sandra Kim effectief vijftien was. In werkelijkheid was ze dertien jaar en zeven maanden. De Zwitsers, die op grote afstand tweede waren geëindigd, voelden zich bedrogen en dienden klacht in. Nochtans was er nooit sprake van kwaad opzet, verzekert Kim. "Het was niet de bedoeling om te liegen over hoe oud ik was. Maar 'j'ai treize ans et demi' bekt niet bepaald lekker en 'quatorze ans' was te lang. Dus werd het 'quinze'." De organisatie stuurde Zwitserland wandelen, want gelogen of niet, een regel was er niet overtreden. Enkele jaren later werd er toch eentje ingevoerd: kandidaten moeten nu minstens zestien zijn. Het maakt Sandra Kim voor eeuwig de jongste Songfestivalwinnaar.

Hoe mooi die 3de mei en het daaropvolgende succes van haar singel (de beste verkochte van 1986!, Meer dan 350.000 verkochte exemplaren in België en 1,4 miljoen wereldwijd!) ook waren, dezelfde avond was ook het begin van vele problemen. Voor de RTBf, die opeens voor de zware en dure taak stond om zelf een Eurovisiesongfestival te organiseren. Het plan was om de lusten en lasten samen met de VRT te delen, maar het communautaire spook stak daar al snel een stokje voor. Frans- en Nederlandstalig België bikkelden over wie mocht presenteren, waar het zou plaatsvinden - de VRT wilde Antwerpen -, en hoe de show er zou uitzien. Uiteindelijk bleef de RTBf als enige organisator over. Het Eurovisiesongfestival staat sindsdien te boek als het begin van alle financiële ellende bij de Franstalige openbare omroep.

Maar zeker ook voor Sandra Kim zou 3 mei geen hoogdag blijken. Ondanks het succes en alle gouden platen voor 'J'aime la vie', kwam haar carrière nooit echt van de grond. Ze scoorde nog wel enkele hitjes, maar rijk werd ze er nooit van. De reden: de 'samenwerking' die zij en haar ouders na het Italiaanse liedjesfestival met Rosario Marino-Atria aangingen. In een contract voor 'J'aime la vie' was Marino-Atria zo slim vast te leggen dat alle royalty's van het liedje de eerste twee jaar na de release alleen voor hem waren. "Hij zei ons: ofwel teken je, ofwel gaat Sandra niet naar het liedjesfestival", vertelde Sandra's moeder daar later over in een documentaire. Haar ouders verwijt Kim dan ook niets. "Zij hebben me nooit gepusht, ze waren gewoon heel fier op mij."

De relatie met haar manager verzuurde helemaal en uiteindelijk brak ze begin jaren negentig met hem. "Ik had helemaal niets te zeggen", getuigde ze over de periode vijf jaar geleden in Le Soir. "Hij dwong me een bepaald soort kleren te dragen. Hij dwong me ziekelijke teksten te zingen waar ik helemaal niet van hield. Ik was gedegouteerd." Vandaag heeft ze daar nauwelijks nog iets aan toe te voegen. "Ik probeer alles te vergeten", vat ze haar hele ervaring samen.

De biografie die ze twee weken geleden uitbracht zegt alles. Si j'avais su..., heet die, als ik het had geweten. Wat dan? "Dan was ik nooit beginnen zingen", zegt ze cru. "Ik zong graag, maar daarom wilde ik nog geen zangeres worden. De showbizz, daar droomde ik helemaal niet van, dat zei me niks. Ik zou airhostess worden, of weet ik veel. Maar geen zangeres."

Na het Songfestival lag haar leven vast. Of beter: had ze geen leven meer, vindt ze. "Alles werd voor mij beslist, zonder na te denken over de gevolgen voor mij. Naar school ging ik niet meer. Natuurlijk vond ik dat zelf op dat moment best leuk, maar nu heb ik er gigantisch spijt van. Daardoor heb ik niks: geen diploma, nooit een stiel geleerd. Het enige wat ik heb, is mijn stem. Dus zat er niets anders op dan te blijven zingen."

Waspoederspotje

Vooral in Vlaanderen boekte ze nog af en toe een succesje. Songfestivalkenner van de VRT André Vermeulen weet hoe dat komt. "Vlaanderen is zich altijd veel bewuster geweest van het bestaan van Sandra Kim, hoewel ze een Waalse was. Bij ons wordt er veel meer belang gehecht aan Eurosong dan aan de andere kant van de taalgrens."

Dus keelde in 1990 iedere bakvis luidkeels 'Bel me, schrijf me' mee, het duet dat ze opnam met Luc Steeno. Het nummer bleef tien weken hangen in de Top-50. 'Door veel van mij te houden', de samenwerking met Frank Galan enkele jaren later, kon op iets minder bijval rekenen.

Begin deze eeuw was de Luikse nog te zien in spotjes voor Dash en Mora, waar ze toonde met zichzelf te kunnen lachen, maar daarnaast bouwde ze haar muzikale loopbaan vooral onder de radar verder uit. In 2011 bracht ze nog een cd uit, naar aanleiding van de 25ste verjaardag van haar overwinning. De plaat werd als bijlage bij Ciné Tele Revue verdeeld in Wallonië en valt online nog te downloaden.

Pijnlijk, voor een gewezen Songfestivalwinnares. Of heeft dat meer te maken met de verwachtingen van de buitenwereld? Vermeulen gaat voor het laatste. "In 1986 was je al lang niet meer zeker van een grote carrière, wanneer je die wedstrijd won. De tijden van France Gall waren toen al voorbij. Bovendien, 'J'aime la vie' is nooit een grote klepper geweest in het buitenland. Ja, er was wel bijval in Nederland, Frankrijk, Scandinavië en Turkije. Maar een icoon als 'Poupée de cire, poupée de son' (waarmee France Gall in 1965 de eindoverwinning in de wacht sleepte, red) is het nooit geweest. Dat beeld leeft alleen bij ons."

Aan de telefoon maakt Sandra Kim zich boos. De insinuatie dat het sinds 1986 enkel bergaf gegaan is, komt hard aan. Dat journalisten maar één keer in het jaar aan de lijn hangen, steevast zo ergens rond deze tijd, en dan ook nog doorgaans om de kansen in te schatten van de nieuwste Belgische inzending, kan ze ook maar matig appreciëren.

"Wat verwachten jullie eigenlijk van mij? Ik ben Céline Dion niet, hé. Ik ben maar een meisje uit België dat er het beste van heeft proberen te maken." Het klinkt triest, en effectief, als er iemand de keerzijde van de medaille heeft gezien, dan wel die spring-in-'t-veld met haar roze strikje. Niet voor niets blijft ze herhalen dat mocht ze kiezen, ze had gewild dat haar hele carrière nooit was gebeurd. En toch gaat goed met haar, dankuwel. "Ondertussen ben ik 43 jaar en zit ik goed in mijn vel. Ben ik honderd procent gelukkig? Nee, maar wie is dat wel?"

Of om met andere woorden van haar te besluiten:

Il faut y croire, j'ai moi aussi
Des flashes d'espoir, des insomnies
Mais au total, à l'addition
J'aime l'horizon
J'aime, J'aime la vie