De treurige Belgische tankgeschiedenis: ‘Onze Leopard was nog een fantastische tank. Eén die lang niet was afgeschreven’

Je kan niet geven wat je niet hebt. En dus schenkt België geen tanks aan Oekraïne. Een pijnlijke geschiedenisles.

Veertig kilometer ten noorden van Hannover, midden in de beruchte Duitse laagvlakten, ligt het militaire oefenterrein Bergen-Hohne. Het is een van de grootste oefenterreinen in Europa. En het is de plek waar het Belgische leger in september 2014 plechtig afscheid neemt van zijn laatste Leopard-tank.

“Een emotioneel moment”, herinnert generaal op rust Hubert De Vos zich. Als toenmalig commandant van de landmacht krijgt hij in 2014 de eer om het allerlaatste schot te lossen. De lege obus belandt later op zijn bureau in Evere. “De Leopard was een trouwe vriend doorheen mijn militaire loopbaan. We zijn er in de jaren zeventig samen aan begonnen en we zijn er destijds samen mee gestopt. Voor mij was het misschien stilaan tijd, maar voor de Leopard niet. (lacht) Het was nog een fantastische tank. Eén die lang niet was afgeschreven.”

In 1967 maakt de Leopard (versie 1) zijn intrede in het Belgische leger. We zijn zes jaar na de bouw van de Berlijnse Muur, vijf jaar na de Cubacrisis en twee jaar na de start van Vietnam: de Koude Oorlog woedt volop. Het horrorscenario in de Europese hoofdsteden is dat de Sovjet-Unie op een dag voor de frontale aanval kiest op zijn kapitalistische aartsvijand. Op ons dus. Hoe? Via een letterlijk verpletterende tankcharge over de Duitse laagvlakten tot in het hart van het continent. En het beste antitankwapen van die tijd is… een tank.

Decennialang doet de Leopard zijn ding voor België: de Russen in hun kot houden en miliciens voorzien van straffe verhalen over hoe ze ooit tijdens een oefening zijn ‘overreden’ door het stalen monster (liggend in een greppel). Maar dan valt de Muur en implodeert de Sovjet-Unie. Het einde van de geschiedenis wordt afgekondigd en Europa begint het vredesdividend te innen. België op kop. De dienstplicht wordt opgeschort in 1992. Ook de hoeveelheid tanks - ooit ruim 330 - wordt afgebouwd. Meer dan de helft wordt verkocht. Onder meer een tachtigtal aan Brazilië.

Het breekpunt situeert zich rond de eeuwwisseling, wanneer de paarse regering van premier Guy Verhofstadt (Open Vld) voor een radicaal andere aanpak kiest. Een zwaar uitgerust leger is uit de mode, luidt het. ‘Zwaar’ betekent ‘duur’ en dus is het game over voor tanks, luchtafweer en zware artillerie. “Het budget zakte en we moesten een coherente keuze maken. Daarom kozen we, naar het voorbeeld van de Amerikaanse Stryker-brigades, voor een ‘mediaan’ en ‘licht’ uitgerust leger”, vertelt generaal Marc Thys, de huidige nummer 2 van de krijgsmacht en ook een ‘tankie’. “Tanks zijn de punt van de speer. Maar ze hebben geen zin als je niet eens geld hebt voor de schacht.”

Boor

Bedankt en tot ziens, zegt België tegen de Leopards. In hun plaats komen lichtere Piranha- en Dingo-voertuigen op wielen. Een fout, zo leert de oorlog in Oekraïne vandaag. In de woorden van de Nederlandse legerbaas: een leger zonder tanks, dat is zoals een tandarts zonder boor. Al mogen we misschien niet te streng zijn.

“In België én elders in Europa was de idee dat er nooit - of zeker niet meteen - nog een klassieke oorlog zou plaatsvinden op het eigen continent. Geen WOII, laat staan een WOI zoals nu in Oekraïne”, zegt Jo Coelmont, generaal op rust en senior onderzoeker bij het Egmont Instituut. Coelmont is een oud-luchtmachter, wat hem enige emotionele afstand oplevert. “Oorlog, dat was iets van het verre buitenland. In 2001 had je 9/11 en vervolgens Irak en Afghanistan. Daar een tank krijgen is lastig. Die past niet in een C-130, dat moet per schip.”

Achteraf heeft iedereen gelijk zegt Coelmont, maar begin deze eeuw krijgt de legertop wel voortdurend complimenten over het Belgische werk tijdens buitenlandse missies. Veelal vredesmissies zijn het. Lange tijd lijkt er geen vuiltje aan de lucht. “In Kosovo hadden we onze Leopards nog wel mee, maar dat was vooral als psychologische afschrikking. De financiële afbouw van de krijgsmacht - met het departement Defensie als de ultieme sluitpost voor de begroting - maakte van tanks geen prioriteit. En dat leek lang terecht. Tot nu.”

De Vos is scherper in zijn oordeel: “Na de val van de Muur streefde politiek België naar een snelle opname van het vredesdividend. De politiek opperde dat we alleen nog ‘goedkope en weinig gevaarlijke’ vredesmissies moesten doen. Wishful thinking. Meer zelfs: het is een blunder gebleken, waardoor we nu met onze billen bloot staan. Heel Europa, dat klopt. Ook hét tankland, Duitsland, is van meer dan 2.500 moderne tanks naar nog een paar honderd gezakt. Maar België heeft niets meer, zelfs geen trainingsreserve. Onze knowhow is weg. Die heropbouwen kost jaren.”

Niet overbodig

Even lijkt een heropleving in de maak. In 2011 vraagt Nederland aan België om samen een tankbataljon op te richten. Ook boven de Moerdijk slaat de besparingskoorts toe en komen de eigen Leopards (versie 2) in het vizier. De Nederlandse legertop hoopt ze te redden via een samenwerking met België. Toenmalige legerbaas Charles-Henri Delcour is voor en op militair niveau lijkt de deal rond, maar minister Pieter De Crem (cd&v) verzet zich. Ook over een annulering van een aantal Piranha’s wordt even gefilosofeerd. Het contract verbreken blijkt te duur.

In 2012 stapt Delcour gefrustreerd op. De Crem zet de generaal weg als een ijzervreter. “Er wordt in een ander contour gespeeld”, reageert hij destijds. “We hebben nieuwe behoeftes, en we moeten het met minder meer doen. Ik vrees niet dat onze noorder-, ooster - of zuiderburen ons meteen zullen aanvallen. We werken toch in een ander kader en daar zijn speciale kwaliteiten voor nodig.” Nederland zal al zijn Leopards in 2014 verkopen, om twee jaar later alsnog met een Duits-Nederlands tankbataljon te starten.

Thys benadrukt dat de legertop de tank nooit als overbodig heeft aanzien. Ook het Russische gevaar is nooit onderschat, zegt hij. “Ik heb thuis een boek liggen met als titel Cold War 2.0. Dat is geschreven in 2008. En ik raad iedereen aan om eens naar de speech van Margaret Thatcher over Vladimir Poetin te kijken op YouTube.” Een speech uit 2000 is dat, waarin ze zegt in hem “geen spoortje menselijkheid” terug te vinden. Thys: “Om maar te zeggen: heel wat experts wisten al lang dat Poetins imperialistische dromen gevaarlijk waren. In 2008 begon hij de oorlog in Georgië en in 2014 was er de invasie van de Krim.”

Bij het Belgische bedrijf OIP staat vandaag nog tientallen afgedankte Leopards van het Belgische leger. Ze zijn tien jaar geleden verkocht voor 37.000 euro per stuk (de cijfers geciteerd door minister Ludivine Dedonder (PS) in dit interview blijken niet te kloppen). De Leopards terugkopen zal wellicht een veelvoud kosten. En dan moet de hele geschutskoepel en het kanon nog aangepast worden om inzetbaar te zijn in Oekraïne. De factuur zou oplopen tot 3 à 4 miljoen euro - per stuk. Pijnlijk.

Bekijk: de toespraak van Margaret Thatcher over Vladimir Poetin in 2000