De stille maar niet onbesproken superonderhandelaar
De grootste smet op Ahtisaari's blazoen: hij toonde zich een voorstander van de invasie van Irak
Nobelprijswinnaar voor de vredeMartti Ahtisaari
De Finse ex-president Martti Ahtisaari krijgt dit jaar de Nobelprijs voor de vrede. Hoe Ahtisaari een superdiplomaat en Nobelprijswinnar werd? Hij verpakte zijn intelligentie en zijn diplomatieke kunde in een stille en bescheiden persoonlijkheid. Dat verklaart waarom de Fin tot voor gisteren relatief onbekend was.
Door Koen Vidal
Ahtisaari werd geboren in 1937 in Viipuri, het huidige Russische Vyborg. Het Noorse Nobelcomité koos hem uit 197 kandidaten vanwege diens "belangrijke inspanningen, op diverse continenten en gedurende meer dan drie decennia om internationale conflicten op te lossen". Een opsomming van de probleemlanden waar Ahtisaari als vredesmaker een belangrijke rol speelde kan alleen maar tot de conclusie leiden dat we hier te maken hebben met een diplomaat die op topniveau meespeelde: Namibië, Indonesië, Irak, Kosovo, Noord-Ierland.
Ahtisaari begon zijn diplomatieke carrière in 1965 en verleef lange tijd in het buitenland. Van 1973 tot 1976 was hij ambassadeur in Tanzania. Vanaf 1977 speelt hij een belangrijke rol bij de voorbereiding van de onafhankelijkheid van Namibië: eerst als VN-commissaris en later als speciaal vertegenwoordiger van de VN-secretaris-generaal. Ahtisaari omschreef deze periode gisteren als de belangrijkste uit zijn carrière. "Mijn bijdrage aan de onafhankelijkheid van Namibië is natuurlijk het belangrijkste werk, omdat daar enorm veel tijd in gekropen is."
Ook op politiek vlak schopte Ahtisaari het ver. In 1994 werd hij de eerste rechtstreeks verkozen president van Finland. Ondanks tegenkantingen van de toenmalige Finse regering gebruikte Ahtisaari zijn presidentschap om een belangrijke rol te spelen als internationaal vredesonderhandelaar. In Helsinki regelde hij een unieke ontmoeting tussen toenmalig Amerikaans president Bill Clinton en diens Russische tegenhanger Boris Jeltsin. In 1999 overhaalt hij de Servische president Slobodan Milosevic om een einde te maken aan de geweldscampagne in Kosovo. Ahtisaari leidde zijn land in de Europese Unie, maar stelde zich geen kandidaat voor een tweede ambtstermijn.
Hoewel hij als diplomaat en politicus hoge toppen scheerde, is deze Fin ook een van de meest bescheiden Nobelprijswinnaars ooit. "Hij valt nooit op omdat hij zo bescheiden is", verklaarden enkele ex-collega's bij de Verenigde Naties in New York. Ook zijn bijnaam is veelzeggend: 'zwaargewicht incognito'. Ahtisaari heeft niet de extraverte welbespraaktheid van bijvoorbeeld Al Gore, de vorige winnaar van de vredesprijs. En hij beschikt ook niet over het natuurlijke en charismatische gezag van andere winnaars als Nelson Mandela, Desmond Tutu, de daila lama of Martin Luther King jr.
Als internationaal onderhandelaar voelde Ahtisaari zich het best achter gesloten deuren waar hij moeilijke onderhandelingen op kundige wijze kon ontmijnen en naar een eindresultaat leiden. Tijdens persconferenties achteraf werd Ahtisaari dan weer een onopvallend meneertje die er geen behoefte aan had om bij een diplomatiek succes de show te stelen. De stille Fin wordt dan ook vaak omschreven als de tegenpool van de voormalige Amerikaanse gezant voor ex-Joegoslavië Richard Holbrooke. Die maakte zich tijdens onderhandelingen regelmatig kwaad, zoog de aandacht van de televisiecamera's naar zich toe en kon er niet genoeg van krijgen om zich met wereldleiders te laten fotograferen. In die zin kan Ahtisaari's vredesprijs best omschreven worden als de prijs van de stille diplomatie waarbij transparantie en media-aandacht ondergeschikt zijn aan het uiteindelijke resultaat.
Ahtisaari werd gisteren in verschillende commentaren omschreven als een winnaar met een onbesproken verleden. Een vredesonderhandelaar die opviel omdat hij nooit iets fout deed en daardoor bij zijn mede-onderhandelaars weinig weerstand opriep.
Dat laatste moet genuanceerd worden. In een aantal belangrijke dossiers nam Ahtisaari controversiële beslissingen. Sommige van die beslissingen nam hij met tegenzin. Zo deed hij in de aanloop van de Namibische onafhankelijkheid een beroep op het Zuid-Afrikaanse apartheidsleger om de Swapo-onafhankelijksbeweging onder controle te krijgen. Bij de repressie die daarop volgde verloren zeker 375 Swapostrijders het leven. Ahtisaari kreeg toen veel kritiek: de tegenstanders van het apartheidsregime begrepen niet waarom hij een beroep deed op een racistisch regime, terwijl de Zuid-Afrikaanse regering oordeelde dat Ahtisaari te weinig vrijheid gaf aan het Zuid-Afrikaanse leger. In die tijd werd zelfs een Zuid-Afrikaanse knokploeg op Ahtisaari afgestuurd, die uiteindelijk zou mislukken in haar opdracht.
Nog veel meer kritiek kreeg Ahtisaari op de manier waarop hij de onafhankelijkheid van Kosovo onderhandelde. Door die onafhankelijkheid door te duwen, zou hij te veel de Amerikaanse kaart gespeeld hebben, beweren tegenstanders. Niet enkel Servië en Rusland maar ook internationale juristen hadden de grootste problemen met de eenzijdige afscheiding van Kosovo.
Maar het standpunt waarmee de nieuwe Nobelprijswinnaar waarschijnlijk het meest in de problemen kwam, was dat over de opportuniteit van de Amerikaanse invasie in Irak. Ahtisaari toonde zich een voorstander van die invasie en dat verklaart waarom nogal wat criticasters in Finland en de rest van Europa het gisteren hadden over 'een niet onverdienstelijk Nobelprijswinnaar met een smet op zijn blazoen'.
