De Russische bitcoin voor Puigdemont: hoe Poetin de Catalaanse separatisten steunde

“Poetins gezant arriveert om 5 uur”, stuurde Victor Terradellas op 26 oktober 2017 naar Carles Puigdemont, op dat moment president van de Catalaanse regering. De dag erna zou het Catalaanse parlement de onafhankelijkheid uitroepen, in navolging van een referendum. Wat daarop volgde, was chaos. Madrid zette Puigdemont af, hij vluchtte naar België.

Maar aan de vooravond van de onafhankelijkheid maakte Puigdemont dus nog tijd om de Russische delegatie te ontvangen in zijn officiële residentie. Journalisten van verschillende media, waaronder de gereputeerde onderzoekscollectieven OCCRP en Bellingcat, hebben nu samen de naam van ‘Poetins gezant’ achterhaald.

Uit vluchtgegevens blijkt dat een zekere Nikolaj Sadovnikov die dag om 15.44 uur in Barcelona aankwam, met Aeroflot-vlucht 2514 uit Moskou. Tijdens de meeting bood Sadovnikov de astronomische som van 500 miljard dollar aan, net als 10.000 Russische soldaten om te helpen bij de Catalaanse onafhankelijkheid. Dat heeft Terradellas, een nauw contact van Puigdemont, aan het onderzoekscollectief bevestigd.

In ruil zou Sadovnikov hebben gevraagd om van Catalonië een paradijs voor cryptomunten te maken. Na afloop noemde Terradellas hem ‘Nikolaj de mysterieuze’ in berichten aan collega’s. “Waar is het verschil tussen maffia en politieke macht?”, stuurde hij.

‘Absurd aanbod’

“Ik denk dat dit uiteindelijk van beide kanten niet heel serieus was, vanwege het absurde aanbod, maar ook omdat Moskou nooit de Catalaanse onafhankelijkheid heeft erkend”, zegt Eric Storm, docent Europese geschiedenis en nationalisme aan de Universiteit van Leiden, aan De Morgen. “Het toont wel dat men van Russische zijde graag stookte in Europese zaken en dat de Catalanen de avond voor de onafhankelijkheidsverklaring elke steun voor hun missie konden gebruiken.”

Volgens de onderzoeksjournalisten heeft Puigdemont gevraagd aan Terradellas om in contact te blijven met de Russen. Die beloofden meermaals veel geld, maar uiteindelijk leidde het enkel tot de overdracht van 1 bitcoin, destijds bijna 10.000 dollar waard.

“De Catalaanse regering zocht van 2015 tot 2017 intensief internationale steun voor het onafhankelijkheidsproject, dan lijkt het me logisch dat er ook contacten zijn geweest met Rusland”, zegt Bart Maddens, de politiek wetenschapper aan de KU Leuven die de Catalaanse zaak nauw opvolgt. “Maar dat was vooral ingegeven door een zoektocht naar internationale legitimiteit, niet zozeer naar financiële middelen.”

Vingerafdrukken

In Catalonië doet het nieuws nog maar weinig stof opwaaien. Puigdemont heeft net bekendgemaakt dat hij aftreedt als voorzitter van zijn partij Junts. Bovendien waren er al langer vermoedens van ontmoetingen met Russen. Die lekken uit een juridisch onderzoek werden telkens weggewimpeld als beschadigingsoperaties, al dan niet georkestreerd vanuit Madrid. Dit voorjaar was er vooral veel aandacht voor een heel ander spionageschandaal: Puigdemont is via Pegasus-software afgeluisterd, allicht door het centrale Spaanse gezag.

Met de oorlog in Oekraïne is het nochtans geen detail dat Rusland in 2017, drie jaar na de inval op de Krim, zich moeide in de Spaanse politiek. Nikolaj Sadovnikov heeft een lange voorgeschiedenis als diplomaat, eerst voor de Sovjet-Unie, later voor de Russische Federatie. Sinds 2012 zou hij alvast bij een westerse inlichtingendienst op de radar staan. Een rapport uit die tijd stelt dat hij directe banden met Poetin heeft en noemt het geloofwaardig dat hij een geheim agent is. Vijf jaar later bood hij zijn diensten aan in Catalonië.

“Dit is typisch hybride oorlogvoering, een klassieke operatie met overal de vingerafdrukken van de SVR, de Russische geheime dienst”, zegt Kenneth Lasoen, professor inlichtingenstudies aan UAntwerpen en verbonden aan het Clingendael Instituut. “Ze zoeken naar breuklijnen in westerse samenlevingen, om verdeeldheid te zaaien.”

Niet nieuw

Het is allesbehalve nieuw. Lasoen toont een analyse van de Belgische militaire inlichtingendienst ADIV uit 1962. Die lijstte organisaties op, zoals vredesbewegingen, jeugdbewegingen en internationale federaties, die de ADIV als ‘crypto-communistisch’ beschouwde. Het Kremlin gebruikte die organisaties toen al om verdeeldheid te zaaien, vaak zonder dat de personen in kwestie “zich er zelfs van bewust waren dat ze het spel van Moskou spelen”.

“In het geval van Puigdemont lijkt het me dat ze zich zeer bewust waren van waar de steun vandaan kwam, maar misschien vonden ze elkaar in het principe ‘mijn vijand is jouw vijand’,” zegt Lasoen.

Carles Puigdemont kon zich op dinsdag niet vrijmaken om te reageren, maar zijn entourage bevestigt de ontmoeting met Sadovnikov aan De Morgen, “al kloppen een aantal zaken niet”.

Na eerdere berichten over ontmoetingen met Russen kroop Puigdemont in de pen. In een opiniestuk in maart stelde hij dat “geen van deze bijeenkomsten en vergaderingen was met een ambtenaar, een ex-ambtenaar of een persoon die de Russische Federatie vertegenwoordigt”. Gezien de achtergrond van Nikolaj Sadovnikov lijkt dat alvast niet op te gaan voor de ontmoeting met ‘Poetins gezant’ aan de vooravond van de onafhankelijkheid.