De rode draad bij QAnon? De media zijn slecht, Trump is goed

Met summiere berichten die veel weghebben van die van Griekse orakels heeft QAnon in drie jaar tijd miljoenen volgers gekregen. De rode draad? De media zijn slecht, Trump is goed. Hoe is de beweging ontstaan en is ze gevaarlijk?

De man had halflang haar en een keurig wit overhemd, en speelde op zijn gitaar een liedje over de gevangenis die de overheid met haar coronamaatregelen van het land had gemaakt, waarna hij vroeg of hij wat vragen mocht stellen. Hij had me met Trump-stemmers horen praten, op de stoep voor de arena in Tulsa waar president Donald Trump een toespraak zou gaan houden, en hij wilde mij interviewen over ‘alles wat er gaande is’.

“Je hoeft geen mondkapje voor te doen, hoor”, zei hij.

Ik zei dat ik uit New York kwam en hem niet per ­ongeluk ziek of dood wilde maken.

“Geloof je echt dat daar doden zijn gevallen?”

Ik zei dat ik verplegers had gesproken en lijkzakken had gezien, en mensen kende die waren gestorven.

Hij zei dat de verplegers acteurs waren, de lijkzakken leeg en dat de doden aan andere aandoeningen waren overleden. Wat niet wegnam dat hij de volgende vraag stelde: “Geloof je dat het virus door mensen is gemaakt?”

Ik zei dat ik dat onwaarschijnlijk achtte.

“Het is een manier om Donald Trump dwars te zitten”, zei hij. Hij vertelde over de saboteurs van de Deep State, met dokter Anthony Fauci als hun aanvoerder. “Wat vind je van de nanodeeltjes die Bill Gates in het vaccin wil stoppen, waarmee de overheid je kan volgen?”

Ik zei dat surveillance zorgelijk is, maar dat het beter is om de locatiegegevens op je telefoon uit te zetten.

Hij mompelde iets over het getal van het Beest.

Ik keek hem niet-begrijpend aan.

Hij keek mij niet-begrijpend aan. “Jij bent van de MSM (mainstreammedia, red.)”, zei hij. Hij keek zijn cameraman aan. Toen zei hij dat hij nog wel contact zou opnemen.

Dienstbaar

Er zijn weinig complottheorieën zo alomvattend als ­QAnon (kjoew-enon), het geloof dat sinds 2017 de ronde doet in de Verenigde Staten en ook daarbuiten steeds meer aanhangers vindt. Of het nou gaat over aliens, vaccins, het WTC of de dood van Jeffrey Epstein: bijna elke theorie past wel ergens in het denkraam. Alles kan, maar vooropstaat dat een elitaire kliek aan de knoppen zit.

“Het is een grote tent, er is ruimte voor bijna iedereen”, zegt Travis View, een Amerikaanse onderzoeker en journalist die de beweging sinds twee jaar nauwgezet volgt. “Het is best een tolerant geloof. Er zijn maar twee dingen waarvan je niet kunt afwijken. Eén: de media zijn slecht, want wat zij zeggen botst met wat QAnon beweert. Twee: Trump is onfeilbaar; wat hij ook doet, het past in het Plan.”

Juist daardoor is de complottheorie, hoezeer die ook voortborduurt op voorgangers van de afgelopen eeuwen, naar Amerikaanse begrippen tamelijk uniek: het is een theorie die dienstbaar is aan de macht.

Trump, al jaren complotdenker, weet dat. Met meer dan honderd retweets van QAnon-berichten, de openlijke steunbetuigingen van zoon Donald aan QAnon en zijn openlijke hang naar alternatieve werkelijkheden lijkt de president steeds meer te leunen op zijn volgelingen.

Maar wat willen ze? En is deze beweging gevaarlijk?

Nieuwe feiten

Het basisidee is simpel. QAnon-aanhangers denken dat een kliek uit de politiek en het bedrijfsleven de ­wereldheerschappij in handen wil krijgen, zodat ze ongestraft kinderen kan misbruiken om daarna hun bloed te consumeren om high te worden.

Immoreler wordt het niet, en vandaar ook dat varianten van deze complottheorie al eeuwenlang de ronde doen. In ­Romeinse tijden werden de christenen ervan beschuldigd, sinds de Middeleeuwen vooral de Joden. In de satanische decadentie schuilt de aantrekkingskracht: tegenover zulk kwaad is het goede overduidelijk.

Dat in de Amerikaanse maatschappelijke bovenlaag daadwerkelijk kindermisbruikers rondhangen, die dankzij hun connecties jarenlang hun gang kunnen gaan en zelfs de hand boven het hoofd wordt gehouden als ze worden gesnapt (Jeffrey Epstein) maakt zo’n complot alleen maar geloofwaardiger.

De verdenkingen vatten voor het eerst post in 2016 en kwamen voort uit de door de Russen gehackte e-mails van de Democratische Partij. John Podesta, de campagneleider van Hillary Clinton, maakte in enkele mailtjes afspraken om te gaan eten in Comet Ping Pong, een pizzeria in Washington waar in het weekend families met kinderen eten en spelen.

Hoe onschuldig de mailtjes ook ­waren, wie hard genoeg zoekt naar verdachte woorden zal die ook vinden. Zo werd een pizza met kaas geïnterpreteerd als kinderporno (cheese pizza, ‘cp’: child pornography), waarna ‘hotdogs’ jongetjes werden, ‘pasta’ meisjes en ‘sauzen’ orgieën.

Toen bleek dat in het logo van ­Comet Ping Pong sterren en manen stonden die ook op oude duivelse prenten voorkomen, was de conclusie: hier vond iets verschrikkelijks met jonge kinderen plaats.

Dus stapte Edgar Welch, een brave en diepgelovige huisvader, op zondag 4 december 2016 in North Carolina in zijn auto en reed 600 kilometer naar Washington, waar hij met zijn semi-automatische AR-15 Comet Ping Pong binnenstapte om de kinderen te ­bevrijden. Hij wist waar hij wezen moest: in de kelder. Hij eindigde voor een gesloten deur, schoot het slot ­kapot en deed hem open: een stoppenkast. Het gebouw had geen kelder. “De informatie was niet waterdicht”, zou Welch een paar dagen later tegen The New York Times zeggen.

Een wetenschapper zou dan ­concluderen: ik heb een aanname gedaan, de feiten laten iets anders zien, de aanname klopt niet, de hypothese is gefalsifieerd. Een complottheoreticus con­cludeert: ik geloof iets, de ­feiten laten iets anders zien, de hypothese klopt nog steeds, alleen moet ik er ­andere feiten bij zoeken.

Ook na de mislukte bevrijdingsactie en veroordeling van Welch zou Pizzagate dus niet verdwijnen. De afgelopen weken laaide het vuur weer hoog op. Sinds eerder dit jaar op YouTube een Pizzagate-vriendelijke documentaire is verschenen, Out of ­Shadows, heeft het complot een tweede leven gekregen, met nieuwe beroemdheden.

Op sociale media opperde iemand dat popster Justin Bieber was misbruikt in Comet Ping Pong, waarna een bezorgde fan in een reactie op een video vroeg of hij, als dat waar was, in een volgende video zijn mutsje wilde aanraken. Bieber, die de vraag waarschijnlijk nooit heeft gelezen, krabbelde in zijn volgende video even aan zijn hoofd, tot grote consternatie van fans en pizzagaters. Duidelijk. De eigenaar van de pizzeria wordt weer met de dood bedreigd.

Kruimels

Gelukkig is er nu Donald Trump, meent QAnon. Het kwaad is gebleven, maar daartegenover is het goede gezet in de persoon van Trump. In de heilige teksten van de beweging wordt hardop gesuggereerd dat hij juist vanwege zaken als Pizzagate president is geworden. “Misschien kon hij de gedachte niet meer aan dat er massamoorden werden gepleegd om de moloch te bevredigen? Misschien kon hij het niet aan te weten dat kinderen werden ontvoerd, verdoofd en verkracht, terwijl wereldleiders een oogje dichtknepen?”

De beweging zag het licht op 28 oktober 2017, even over half 4, toen een anonieme gebruiker van het forum 4chan, berucht om zijn hatelijkheden en memes, aankondigde dat Hillary Clinton twee dagen later zou worden ­gearresteerd. Dat zou gepaard gaan met rellen, mensen die het land zouden ontvluchten en grootschalige inzet van mariniers en de nationale garde. “Bewijs: vraag maar aan een nationale gardist of hij is opgeroepen”, blufte de auteur, een van de anonieme waarzeggers met grootheidswaan op het forum. De meesten van hen blijven eeuwig roependen in de woestijn.

Deze figuur niet. Twee sitebeheerders wezen Tracy Diaz op het bericht, een Pizzagate-duider met een redelijke schare volgers, waarmee de verspreiding van het evangelie begon – waarvan Diaz ook de vruchten heeft geplukt.

Twee dagen later kwam die eerste voorspelling in de verste verte niet uit, maar dat weerhield de anonieme ­berichtenschrijver er niet van weer mysterieuze zinnetjes achter elkaar te zetten over Clinton, de president, Nationale Veiligheidsadviseur Mike Flynn en zakenman George Soros.

“Wat moet er gebeuren voor er rechtszaken plaatsvinden? Waarom is dit relevant? Weet de president waar de lijken begraven zijn? Heeft hij bewijzen tegen de slechteriken? Focus op Flynn. Achtergrond en mogelijke rol. Waarom heeft Soros het grootste deel van zijn ‘openbare’ fondsen naar een private stichting doorgesluisd?’

Veel zinnetjes eindigden met een vraagteken, waardoor de ‘voorspellingen’ op die van Griekse orakels begonnen te lijken. Weer een paar dagen later ondertekende de anonieme schrijver voor het eerst een bericht met ‘Q’. Dat was alles, hij bleef anoniem, en zo werd hij QAnon.

Hij (we weten niet zeker of Q een man is, maar voor de meeste volgelingen kan dat niet anders) liet in de eerste dagen doorschemeren dat hij een hoge militair of inlichtingenofficier was met zogeheten Q-autorisatie, een ­niveau dat op het ministerie van Energiezaken wordt ­gebruikt om aan te geven dat je ontwerpen van kern­wapens mag bekijken. Hij verwees naar Godfather III, Sneeuwwitje en Alice in Wonderland. En naar Het Grote Ontwaken, wat als het doel van de beweging kan worden gezien en verwijst naar eerdere religieuze op­levingen in de afgelopen eeuwen. Openbaringen, maar dan in de 21ste eeuw.

Q omschreef ze zo, in bericht nummer 76, op 5 november 2016: “Dit, deze kruimels, zullen ­mettertijd de grootste onthullingen van onze ­geschiedenis blijken. Onthoud: desinformatie is echt. God zegene u. Alice & Wonderland. Het Grote Ontwaken.”

Wat die onthullingen precies zijn is natuurlijk niet duidelijk – anders is de lol er snel af. Een apocalyptische strafexpeditie lijkt er in elk geval deel van te zijn. “2018 zal groots worden”, voorspelde Q bijvoorbeeld in augustus van dat jaar. “Naar mijn bescheiden mening is dat het al”, reageerde een volger. Q: “Wij houden het op ‘zal groots worden’, totdat de verantwoordelijken dood zijn of pijn lijden.”

Intussen is Q aanbeland bij kruimel 4.565. De aanwijzingen worden door een grote schare volgelingen woord voor woord uitgeplozen en geïnterpreteerd, een gezelschapsspel dat de afgelopen maanden dankzij corona honderdduizenden nieuwe deelnemers heeft getrokken. De hoofdboodschap is nog steeds dat Trump de grote leider is die de elite zal straffen, al duurt dat dus allemaal wat langer dan gepland.

De hoop is inmiddels vooral gericht op het onderzoek dat Trumps ministerie van Justitie en de Republikeinen doen naar de motieven achter het onderzoek van Robert Mueller, die keek of Trump bij zijn verkiezing werd geholpen door het Kremlin.

Het komt erop neer dat de regering-Obama, met hulp van de Deep State (het ambtelijk apparaat, met zijn op kennis en ratio gebaseerde dynamiek, is volgens Trump en QAnon per definitie een tegenwerkende macht) een soort coup probeerde te plegen tegen zijn opvolger. De volledige omkering van verdachtmakingen is duizelingwekkend, maar past bij de orwelliaanse wijsheden van Q. “Onthoud: desinformatie is echt.”

“Wat bijzonder is aan QAnon,” zegt Travis View, de onderzoeker uit San Diego die met zijn podcast QAnon Anonymous dagelijks verslag doet van de ontwikkelingen, “is dat de theorieën naadloos aansluiten bij de ­officiële onderzoeken van de regering-Trump en de ­Republikeinen in de Senaat. Het is een vicieuze cirkel waarin Trump en QAnon elkaar voortdurend bevestigen en versterken.”

Sommige aanhangers denken daarom dat Trump zelf Q is. Anderen zien in Q een collectief van Trump-getrouwen. Buitenstaanders denken dat het gewoon een omhoog­gevallen grappenmaker is, die wilde kijken hoe goed­gelovig mensen zijn. En cynici denken dat zijn identiteit een paar keer is veranderd en dat Q nu Jim Watkins is, ­eigenaar van berichten­forum 8kun, voorheen 8chan, dat de kruimels plaatst en daar een aardige ­boterham mee ­verdient.

God en vaderland

Hoe komt het dat de Amerikaanse ­samenleving zo bevattelijk is voor complotdenken? Het land heeft de argwaan in zijn grondwet verankerd, of in elk ­geval in de interpretatie daarvan. Na de in 1776 gewonnen opstand tegen de ­Engelse koning kregen de kersverse Amerikaanse burgers het recht om ­wapens te dragen om het land te verdedigen – tegen een tirannieke overheid, zo denken Amerikanen. De run op ­wapens en munitie van de afgelopen maanden komt deels daaruit voort: veel conservatieven vinden dat de overheid te ver gaat om het virus te beteugelen en maken zich klaar voor de strijd.

De knappe paradox van het trumpisme is dat de president, de machtigste man van het land die zich zelfs als absoluut heerser beschouwt, zich tegelijkertijd weet te presenteren als een opper-­deplorable: hij is niet de baas van de overheid, maar een slachtoffer ervan. Dankzij de door hem gepropageerde Deep State, die geheime constellatie van snode ­tegenwerkers, weet Trump de Amerikaanse argwaan tegen de overheid in zijn voordeel te gebruiken. Woensdag tweette hij weer een QAnon-bericht, om de band van wantrouwen te versterken. Het ging om een foto van zichzelf met daarop de tekst: ‘Ze zitten niet ­achter mij aan, ze moeten jou hebben.’

Naast de politieke verankering onderscheidt QAnon zich van andere complottheorieën doordat er zo expliciet vooruitgekeken wordt. Andere hersen­spinsels bieden vooral een verklaring voor iets uit het verleden dat deels onverklaarbaar lijkt: de moord op JFK, ufo’s of het instorten van de Twin Towers. De openbaringen van QAnon bieden juist zicht op de toekomst, op betere tijden, op een nieuwe wereld, zonder elites die zich ongestraft tegoed doen aan kinderbloed.

Die heilsverwachting – en de ­messiaanse figuur die daarbij hoort – geeft QAnon trekjes van een religie, of op zijn minst een sekte, zo constateerde The Atlantic twee maanden geleden. Zie de kreten waarmee gelovigen zich wapenen op sociale media, op hun vlaggen en koffiemokken (de goedlopende kraampjes bij Trumprally’s liggen tegenwoordig vol met Q-merchandise): ‘Vertrouw het Plan’, ‘De stilte voor de storm’ of ‘Niets kan stoppen wat komen gaat’.

Overigens heeft de christelijke god nog steeds zijn plek in het universum van de bijbelvaste Q en zijn vaak diep­religieuze aanhangers. ‘God wint’, is een andere gevleugelde uitspraak.

Gezien die combinatie van God en ­vaderland is het dan ook niet gek dat ­QAnon-aanhangers zich ‘strijders’ en ‘patriotten’ noemen en de laatste dagen en masse online een eed afleggen die normaal gesproken door volksvertegenwoordigers wordt gezworen. Ze beloven daarin plechtig ‘de grondwet te ver­dedigen, tegen vijanden uit binnen- en ­buitenland (...), zo helpe mij God’.

Vervolgens voegen ze er een extra zinnetje aan toe: “Waar wij alleen heen gaan, daar gaan we met z’n allen heen.” Het is een citaat uit de film White Squall van Ridley Scott, waarin een groepje jongens op een zeilboot wordt getroffen door een rampzalige storm en moet zien te overleven. De Engelse afkorting, WWG1WGA, is een soort herkennings­teken op sociale media. Toen Donald Trump jr. dat vorige maand tweette, maakte hij voor het eerst expliciet duidelijk waarvoor hij stond.

Is QAnon een machtsfactor aan het worden? Volgens een schatting van The Guardian zou de beweging nu drie miljoen aanhangers hebben. De voor­verkiezingen in de afgelopen weken hebben drie Republikeinse kandidaten opgeleverd die in QAnon zeggen te ge­loven: twee voor het Huis van Afgevaardigden en één voor de Senaat, toevallig alle drie vrouwen. Volgens podcast­maker Travis View is dat nogal wat. “Een politieke ­beweging die in drie jaar van niets in Washington belandt, is een succes.”

Is QAnon behalve machtig ook gevaarlijk aan het worden? View ziet het nog niet al te somber in. Echte rechts-­extremisten zijn tot dusver gevaarlijker gebleken, zegt hij, met hun racistische en antisemitische aanslagen. “Q-aanhangers richten vooral schade aan in hun ­eigen leven”, zegt hij. “Ze wachten op een utopie, maar verwaarlozen het ­heden, zoals hun vrienden en familie.”

Maar als Trump de verkiezingen verliest? “Ik wil eigenlijk niet speculeren, maar ik denk dat de meerderheid vertrouwen zal houden in het Plan. Ik heb al zo veel goedpraterij gezien over niet-uitgekomen voorspellingen. Ze zullen denken dat Trump de Deep State zal blijven bevechten, maar dan van buitenaf, efficiënter dan ooit. De theorie klopt altijd, het is alleen wachten op de juiste feiten.”

Toch zal er ook een minderheid zijn die zich niet bij een eventueel verlies zal neerleggen, zegt View. De FBI schreef ­vorig jaar dat “complottheorieën heel waarschijnlijk binnenlandse terroristen zullen motiveren tot geweld over te gaan”. Een van de voorbeelden was een QAnon-gelovige die in 2018 met een gepantserde truck vol wapens en munitie een brug bij de Hooverdam tussen Arizona en Nevada blokkeerde, terwijl hij eiste dat een rapport over de Deep State openbaar werd gemaakt. Volgens het Global Network on Extremism and Technology is het groepsdenken van QAnon vooral gevaarlijk vanwege het met ­slogans en formules vastgelegde denken en de loyaliteit die met de eed wordt bevestigd; het maakt het steeds moeilijker daaraan te ontsnappen.

Woensdag postte Q een tirade over het morele verval van het land, het ­gebrek aan respect voor de vlag en de geschiedenis. “Hoeveel mannen en vrouwen in uniform dienen in de frontlinies in het buitenland, om vol afgrijzen te zien hoe hun vaderland in brand staat? Wat is voor jou de betekenis van ‘patriot’? Land of the free, home of the brave. Dit is niet het moment om zelf­genoegzaam te zijn. Beantwoord jij de oproep?”