De propagandaoorlog woedt volop: ‘Screenshot van het nieuws vervalsen, om dan te beweren dat de media niet te vertrouwen zijn’

Ziet u in dit conflict iets nieuws?

“Het is vooral business as usual. De pogingen om te misleiden vallen grofweg in twee categorieën uiteen. Enerzijds zijn er berichten die de authenticiteit van echte beelden in twijfel trekken. Zo zou het iconische beeld van de gewonde dame met het verband rond het hoofd al in 2018 zijn gemaakt, na een gasexplosie. Daarnaast zijn er pogingen om foto’s en video’s die eerder of elders zijn gemaakt, aan dit conflict te linken. Zo circuleert een video van een formatie straaljagers boven Kiev, die in werkelijkheid een vliegshow in buurt van Moskou toont.”

“Sommige fakenieuwsberichten gaan zelfs al lang mee. Beelden van ‘mobiele crematoria’ – in werkelijkheid afkomstig uit reclame voor mobiele afvalverbrandingsovens – zouden erop wijzen dat de Russen stiekem hun gesneuvelde soldaten verbranden. Dat is propaganda die de Britten al in WO I over de Duitsers verspreidden.”

Vaak zijn de klassieke media kop van Jut.

“Ja, het is een beproefd recept om een screenshot van het nieuws te vervalsen, om dan te beweren dat de media niet te vertrouwen zijn. Zo zou de Nederlandse zender RTL zogezegd een beeld uit een film uit 2010 hebben gebruikt bij zijn verslaggeving.”

“Typisch voor een conflict zijn daarnaast de heldenverhalen. Het bekendste tot dusver is wellicht dat van de soldaten op Slangeneiland die de Russen ‘Go fuck yourself’ zouden hebben toegeroepen en dat met hun leven bekochten, maar in werkelijkheid zijn gevangengenomen. Ook het bericht over een vrouw uit Kiev die met een pot augurken een drone uit de lucht zou hebben gehaald, lijkt ongeloofwaardig.”

Wanneer moet ik als socialemediagebruiker nattigheid voelen?

“Wanneer totaal onbekende accounts met spectaculaire verhalen en onthullingen komen, zonder dat ze daar enige reputatie in hebben, is dat a priori al reden tot wantrouwen. Je kunt veel problemen vermijden door dat soort accounts niet als nieuwsbron te gebruiken.”

Hoe herken je valse propaganda-accounts?

“Je ziet steeds vaker dat die geen van het internet geplukte profielfoto gebruiken – waardoor ze te ontmaskeren zijn – maar een met artificiële intelligentie gecreëerde foto die nauwelijks van een echte te onderscheiden is. Maar wanneer een relatief recente of onbekende account plots erg succesvol wordt, is er meestal wat loos.”

Hoe kan je zelf de betrouwbaarheid van een bericht checken?

“Een van de eenvoudigste dingen die je kunt doen is gewoon even doorheen de reacties onder een bericht scrollen. Vaak wordt nepnieuws daar al ontkracht. Of je kan de specifieke gebeurtenis even googelen om te zien wat betrouwbare media er al over berichtten.”

“Wie nog een stapje verder wil gaan, kan zelf wat onderzoek doen. Zo kan je via Google Image Search achterhalen of beelden al eerder zijn gebruikt. Voor video’s kan dat met de gratis tool Invid.”

Waar kan de iets minder ondernemende nieuwsconsument terecht?

“Naast de vele factcheckrubrieken heeft het International Fact-Checking Network (IFCN) onlangs de site Ukrainefacts.org in het leven geroepen, zoals het dat eerder ook voor de coronacrisis deed. Daar komen factchecks over dit conflict van verschillende media en organisaties samen.”