De prijs van het coronabeleid wordt voor China te hoog: ‘De overheid had beter kunnen doen. Misschien is ze gewoon onbekwaam’

Het zeer strenge coronabeleid leidt in China tot uitzonderlijke protesten. Ook de kosten ervan zijn niet langer op te brengen. En het einde lijkt nog lang niet in zicht, ook al omdat veel mensen weigerachtig staan tegenover een vaccin.

Het is de prijs van één sigaret. Meneer Jie (76) steekt één vinger op. Hij vindt het niet zo’n probleem dat hij nu moet betalen voor een coronatest. Sinds begin november rekenen de inwoners van de zuidelijke stad Guiyang 2,6 yuan (zo’n 35 cent) af voor ze bij een van de kiosken langs de weg hun mond opendoen voor een test. “Eén test per drie dagen voor bijna vijf miljoen inwoners. Stel je voor, dat is miljoenen yuan per dag. Niet zo gek dat de overheid dat niet langer kan betalen.”

Op het Zhucheng Plein, ingeklemd tussen de Nanming-rivier en een snelweg die dwars door de oude stad loopt, kijkt meneer Jie hoe zijn vriend een vlieger in de lucht houdt. Het touw aan de katrol is 1.000 meter lang, beweert hij. Het verdwijnt een paar meter verderop in de mist, die net als de bergen en de reclames voor moutai (graanlikeur) bij de provincie Guizhou hoort.

Ook op veel plekken in de provincies Sichuan, Gansu en Guangdong zijn covidtesten niet meer gratis. De prijs varieert van 3,5 yuan tot 16 yuan (ongeveer 2 euro), afhankelijk van de vraag of er meerdere teststaafjes in één reageerbuisje gaan of dat het een individuele test is.

Maar liefst een miljard testen per dag kunnen er gedaan worden, zei epidemioloog Li Wannian in oktober. Hij is er trots op, maar de kosten lopen op tot 1,8 procent van het nationaal product. Dat kunnen veel lokale overheden niet meer betalen. Een vijfde van de Chinese economie ligt stil door coronamaatregelen. Guizhou gaf in de eerste drie kwartalen van dit jaar meer dan drie keer zoveel uit dan de overheid binnenkreeg.

Minder massatesten, minder lockdowns

Die financiële druk is waarschijnlijk de belangrijkste reden voor de ‘versoepelingen’ die de regering in Peking drie weken geleden afkondigde. De uitvoering van het zerocovidbeleid moest nauwkeuriger. Minder massatesten, minder lockdowns. Als het coronabeleid beter hanteerbaar wordt, kan de economie blijven draaien en krijgen lokale overheden zoals die in Guiyang wat lucht.

Maar de omikronvariant van het coronavirus doet niet aan precisieaanvallen. Het virus woekert sneller dan de gezondheidsautoriteiten het kunnen opsporen. En dus stijgt het aantal besmettingen tot recordhoogte. Per dag komen er zo’n dertigduizend gevallen bij, en anders dan eerder, toen de ene na de andere stad getroffen werd en in lockdown moest, is nu het hele land één grote brandhaard. En dan moet de winter nog beginnen.

Een zware lockdown zoals in september willen de meeste mensen niet meer. In sommige delen van Guiyang was er een tekort aan eten, het was koud en ellendig in de oudere, meer vervallen stadsdelen. Nu hebben de meeste mensen niet eens meer een mondkapje op. Testen hoeft maar eens per week, en voor veel mensen betaalt de werkgever. Het kan best, want in Guizhou komen er slechts zo’n honderd gevallen per dag bij. De uitbraken zijn nog te behappen.

De Chinese regering vertrouwt al sinds begin 2020 op haar zerocovidbeleid. Net als bijvoorbeeld Australië, Nieuw-Zeeland, Taiwan en Japan probeerde China het virus in toom te houden door de grenzen te sluiten en mensen te isoleren zodra ze besmet bleken. Maar inmiddels zijn er vaccins. De ziekenhuizen weten hoe ze coronabesmettingen moeten behandelen. En de nieuwe varianten van het virus lijken minder dodelijk. Dat gaf landen de ruimte om de zerocovidstrategie voorzichtig los te laten. Inmiddels is China het enige land dat hieraan nog krampachtig vasthoudt.

Dat kan niet anders, is de officiële lijn. De kwetsbare, oudere bevolking op het platteland is onvoldoende beschermd tegen het virus. Volgens recente cijfers is 65,7 procent van de 80-plussers volledig gevaccineerd. Slechts 40 procent kreeg ook een boostershot.

Een van de voornaamste redenen van die achterstand is dat China begon met vaccineren van de werkzame bevolking. De nadruk lag nooit op die oudere laag van de bevolking, en dat zorgt ook voor een gebrek aan gegevens over die leeftijdsgroep. Bovendien heerst er van oudsher een wantrouwen tegen vaccins.

Misschien is dat de reden dat de centrale regering de uitvoering vooral bij de lokale overheden legt. Guizhou is bovendien een van de armste provincies, met relatief veel analfabetisme (8 procent van de bevolking). Daardoor is er veel vertrouwen in de buurtcomités. Die partijafdelingen op straatniveau spelen een belangrijke rol in de uitvoering van het zerocovidbeleid.

Het stadsdeel Huaxi vergeleek 60-plussers in de burgeradministratie met het vaccinatieregister. Ieder buurtcomité werd vervolgens opgeroepen om bij ouderen zonder vaccinatie langs te gaan.

Drie broers naast elkaar

Zo lieten ook de gezinnen van de Lao-broers zich vaccineren. De drie oudere mannen wonen naast elkaar in een dorpje ten noorden van de stad. “Ze kwamen aan de deur en adviseerden om ons te laten vaccineren. Het voelde als iets dat we moesten doen”, vertelt meneer Lao in de keuken van zijn zelfgebouwde huis. Hij warmt zijn voeten aan het kolenfornuis dat midden in de ruimte staat te loeien. Buiten, in de moestuin voor het huis, gaan zijn ganzen tekeer. “Iedereen is toen gevaccineerd, zelfs de 90-jarige die hier verderop woont. Het was gratis.” Mevrouw Lao geeft toe dat ze het eng vond. “Natuurlijk. Maar toen ik zag dat iedereen het kreeg, was ik niet meer bang.”

De actie stuwde de officiële vaccinatiecijfers in Guiyang op tot boven de vereiste 90 procent. Maar op straat valt niet te controleren of mensen écht gevaccineerd zijn. De sociale druk is groot. Wie écht niet gevaccineerd wil worden, voert meestal een bestaande ziekte aan. Meneer Li (74) zit op een stoepje naast een berg pomelo’s. “Toen de mensen van het buurtcomité aan de deur kwamen, zei ik dat ik het niet wilde”, vertelt hij. “Ik zag op televisie dat mensen met onderliggende ziektes niet gevaccineerd werden. Mijn hartruis stond niet op die lijst, maar ik woon alleen, dus ik denk dat ik best zonder die vaccinatie kan.”

Het is een veelgehoorde reden onder plattelandsbewoners, weet Huang Yanzhong. Hij is expert internationale gezondheidszorg bij de Amerikaanse Council for Foreign Relations. “Die mensen vinden het zerocovidbeleid best prima. Ze voelen zich goed beschermd door het beleid, maar ze hebben zelf geen last van lockdowns, want het weidse gebied waar zij wonen, is virusvrij.”

Het is een raadsel waarom Peking niet meer moeite doet om die ouderen te vaccineren. Er worden wel pogingen ondernomen, en zeker na de lockdown van Shanghai in april en mei van dit jaar, was er even wat meer aandacht voor vaccinaties. In de campagnes in Guiyang werd gratis groente en fruit uitgedeeld, wat mensen zoals meneer Jie overhaalde om toch de prik te nemen. “Waarom niet? Het is gratis. En de service is heel goed, ze geven je gratis eieren en noedels.”

Verder is er nauwelijks een stok achter de deur. In de steden moeten mensen als ze ergens binnengaan, wél laten zien dat ze recent getest zijn, maar naar een vaccinatiebewijs wordt nooit gevraagd. “Het is raadselachtig”, zegt Huang. “De overheid had het beter kunnen doen. Misschien is ze gewoon onbekwaam.”

China vaccineert alleen met vaccins van eigen bodem en die zijn niet zo effectief als het mRNA-vaccin dat in Europa wordt gebruikt, maar het voorkomt wel een fatale afloop van een besmetting. Door het zerocovidbeleid is het virus nauwelijks rondgegaan onder de bevolking. Dat betekent dat er weinig natuurlijke immuniteit is, maar ook dat mensen niet weten wat ze met het virus aan moeten. Wat als je het krijgt? Hoe ziek word je dan?

Peking bereidt de bevolking niet voor op die onzekerheid. Na drie jaar corona denken de meeste Chinezen nog steeds dat je met corona naar het ziekenhuis moet en een ‘behandeling’ nodig hebt. Net zomin als er een brede vaccinatiecampagne is, is er een campagne om dat beeld bij te stellen.

Intensive care

Op een persconferentie zei de gezondheidsraad twee weken geleden dat ziekenhuizen hun intensive-careafdeling moeten opschalen. Dat biedt hoop. Zou Peking het virus willen laten rondgaan en de schade beperken?

En dan is er nog de vraag of Peking mogelijke versoepelingen wil aanbrengen om de actuele onrust, zoals afgelopen weekend in Shanghai, te beteugelen.

Meer uitleg komt er voorlopig niet van overheidswege en het voornemen om de ziekenhuizen te laten opschalen is pas iets waard als het ook wordt uitgevoerd. Bijna zes miljoen mensen zouden een ic-bed nodig hebben, mocht Peking het zerocovidbeleid volledig laten varen, schat persbureau Bloomberg. Dat kan het zorgsysteem niet aan, met minder dan vier bedden per honderdduizend inwoners.

“Als het doel is om te mitigeren, dan zou de overheid medicatie moeten inslaan, en een vaccinatiecampagne moeten opschalen”, zegt Huang. Maar een probleem is vermoedelijk dat de regering eerst zelf een mRNA-vaccin wil ontwikkelen. Dat nationalisme weerhoudt China ervan om de efficiëntere buitenlandse vaccins te importeren. “Maar dan nog. Als je zegt dat je mensen, het leven voorop wilt stellen, dan zou dat de regering er niet van moeten weerhouden.”