De pijn van het van huis zijn

Op de bus in Gent voelt Aysel Kaçar zich een echte Belg. Geen zin in opdringerige medereizigers, praatgrage buren wuift ze weg. "Hier word ik liefst met rust gelaten. In Turkije of op vakantie aan de Middellandse Zee kan ik echt genieten van die spontane gesprekjes. Een Turk zal steeds vragen: wie ben je? Wat doe je? Dat levert vaak juweeltjes van verhalen en levenswijsheden op. Belgen praten niet met elkaar."

Ze schikt haar roestkleurige hoofddoek terwijl ze haar woorden wikt. Soms pauzeert ze midden in een zin. Denk niet dat ik negatief over Belgen denk, zegt ze. "Migratie is altijd een dubbel verhaal. Het levert veel op, maar je verliest ook. Het is een synthese."

Die dubbelzinnigheid heeft ze in beeld gebracht in portretten van de eerste Turkse migranten, hun kinderen en kleinkinderen. De pioniers peinzen, de jongeren blikken blakend van zelfvertrouwen de lens in. "Als ik de vraag stelde hoe ze de migratie ervaarden, wat hen had gegeven en opgeleverd, werd het stil. Hun blikken bevroren, de glimlach was weg. Het bleef stil. Ik had geen contact meer. Op dat moment drukte ik af. Je kunt niet naast de tristesse kijken. Het is de vraag die elke migrant van de eerste generatie zich stelt: was het dit waard? De pijn, het gemis, het afscheid?"

Vijftig jaar later maken de ouderen zich zorgen over hun nakomelingen, stelt Aysel vast. "Zullen ze gelukkig zijn? Zullen ze hier als evenwaardige burgers kunnen leven? Zullen ze hun identiteit kunnen beleven? Hoe zal het hen op school vergaan? Zullen ze goed werk vinden?"

Aysel was 12 toen ze het huis van haar grootouders in Centraal-Anatolië verliet om bij haar ouders, gastarbeiders, in Lokeren te wonen. "Hun verblijf in België zou tijdelijk zijn. Dus bleven wij in Turkije naar school gaan." Zo dacht de eerste generatie: aan terugkeren. "Maar ze bleven. Elke migrant heeft een gebroken leven. Een heimwee die nooit vervuld geraakt."

Van een veelbelovende leerling werd ze een overgekwalificeerd meisje in het beroepsonderwijs. "Omwille van de taalbarrière. Bovendien had ik al mijn vriendinnetjes achtergelaten. Dat is vreselijk voor een puber. De eerste jaren in België was ik vooral boos op mijn ouders."

Ze ging aan de slag als jeugdwerker, studeerde orthopedagogie, trouwde en kreeg kinderen. Fotografie was een late roeping. "Terwijl ik mijn kinderen van vioolles naar balletklas bracht, vond ik dat het tijd werd om zelf weer artistiek aan de slag te gaan."

Terwijl ze in avondonderwijs leerde fotograferen, merkte ze dat leeftijdsgenoten van haar ouders stierven. "Ik wou hun generatie fotograferen en hun levensverhaal vastleggen, voor de laatste sterft."

Dan werd bij Aysel kanker in het schouderblad ontdekt. Kort nadat ze te horen krijgt dat de behandeling succesvol is afgerond, wordt bij haar 12-jarige dochter een zeldzame agressieve tumor gevonden. De dag van de eerste chemo van Nur zet ze haar hoofddoek definitief op. "Het was toen dertig jaar geleden dat ik die nog eens had gedragen. Ik ben wel steeds blijven bidden en dan zette ik mijn hoofddoek op. Ik vond dat ik niet langer hypocriet kon zijn. Ik heb mij geëngageerd voor de genezing van mijn dochter, ik vraag de hulp van God." De innerlijke strijd blijft. Wie als een goede moslim leeft, heeft toch geen hoofddoek nodig? Wat haar man, Jos, zou denken, haar kinderen; Belgische vrienden? De reacties waren positief. "Ik was bang om niet aanvaard te worden maar ze zeiden: je hoeft je niet te verantwoorden. Je mag trots zijn. Ze vroegen maar een ding: zorg dat je er mooi mee staat."

Ze krijgt complimenten over haar foto's. Er loopt een tentoonstelling, mogelijk volgt een boek. "Mijn dochter komt nu eerst. Maar ik heb zin om weer achter de camera te gaan staan."

De tentoonstelling Dakira & Miras met foto's van Aysel Kaçar loopt nog tot 18/04 in het Felix Pakhuis in Antwerpen. Daarna is de expo te zien in Bozar (Brussel), C-Mine (Genk), de Sint-Niklaaskerk (Gent) en Stedelijke Musea STeM (Sint-Niklaas)