‘De overheid laat het aan ons over of we wel of niet besmet raken’: de gewaagde coronastrategie van Denemarken

Denemarken test momenteel een gewaagde – volgens sommigen zelfs riskante – strategie uit: dankzij de hoge vaccinatiegraad en het grote vertrouwen in de overheid zijn alle beperkende maatregelen opgeheven in het Scandinavische land.

Op de veerboot naar Aarhus, de op een na grootste stad van Denemarken, valt Allan Hjorth op in de massa. Hij is een van de weinige passagiers die een mondkapje dragen, terwijl honderden anderen hun gezicht onbedekt laten en ervan genieten dat de covidmaatregelen enkele dagen eerder zijn afgeschaft.

“Alleen al het dragen van een masker geeft mensen het gevoel dat er iets mis is”, vertelt Hjorth. Hij zet zijn eigen mondkapje even later af en voegt eraan toe: “En in Denemarken willen we graag geloven dat we nu naar het normale leven terugkeren.”

Na bijna twee jaar pandemie ziet het “normale leven” er zo uit in een van de meest welvarende landen ter wereld: 5,8 miljoen mensen leven er vrij van covidmaatregelen, ook al testte bijna 1 procent van de bevolking verleden week in één dag tijd positief. Het land heeft momenteel een van de hoogste besmettingscijfers ter wereld per hoofd van de bevolking en het aantal ziekenhuisopnames heeft een recordhoogte bereikt.

De regering verklaarde echter dat covid vanaf 1 februari niet langer als een “kritieke bedreiging voor de maatschappij” wordt beschouwd en schrapte alle maatregelen, met inbegrip van de mondmaskerplicht in gesloten ruimten en in het openbaar vervoer.

Gezien de huidige besmettingsgolf kan het contra-intuïtief lijken om de maatregelen op te heffen, maar de Deense autoriteiten zeggen dat het aantal sterfgevallen en ziekenhuisopnames veel langzamer stijgt dan het aantal gevallen van covid en dat het aantal patiënten op intensieve zorg zich op het laagste niveau sinds maanden bevindt.

De Deense minister van Volksgezondheid, Magnus Heunicke, stelt dat de pandemie nog niet voorbij is, maar dat dit een goed moment is om te profiteren van het feit dat omikron een milde variant lijkt te zijn en dat de vaccinatiegraad zo hoog is in het land: 81 procent van de gehele bevolking is volledig gevaccineerd en 62 procent heeft een boosterprik gekregen.

“We hebben de mensen beloofd dat we zo snel mogelijk zouden versoepelen”, zegt Heunicke in een interview. “Maar als er een nieuwe variant opduikt, of als we erachter komen dat de vaccins toch niet zo doeltreffend zijn, zullen we niet aarzelen om te doen wat nodig is. Dat is de overeenkomst.”

Terwijl veel Europese landen langzaam lockdowns en andere covidmaatregelen hebben losgelaten, gaat het in de Scandinavische landen over het algemeen sneller. Noorwegen heeft deze maand ook bijna alle maatregelen opgeheven, waaronder verplicht telewerk, beperkingen op het schenken van alcohol en een verbod op amateursporten. Zweden is deze week gevolgd.

“Iedereen weet dat we volgende herfst of winter een nieuwe besmettingsgolf kunnen verwachten”, vertelt Espen Nakstad, assistent-directeur van het Noorse Directoraat voor Gezondheid. “Maar het heeft geen zin om ons daar nu al zorgen over te maken.”

Het einde van de maatregelen in Denemarken wordt door de topexperts van het land toegejuicht en door de bevolking heel erg op prijs gesteld. Deze stap zou een toekomst kunnen inluiden waarin rijke landen het zich kunnen veroorloven om ‘met het virus te leven’, zolang ze maar beschikken over een hoge vaccinatiegraad, een enorme testcapaciteit en een goede infrastructuur voor gezondheidsgegevens.

Virologen zeggen dat er geen garantie is dat de volgende zorgwekkende variant even mild zal blijken als omikron, en waarschuwen dat de heropening van Denemarken snel verkeerd zou kunnen uitpakken.

Zaterdag trokken duizenden mensen in Kopenhagen naar de nachtclubs, die verleden week voor het eerst in bijna twee maanden weer opengingen. Tieners op weg naar een indoor motorrace-evenement met 7.000 toeschouwers in het midden van Denemarken zeiden dat ze weinig risico liepen omdat ze tijdens de kerstvakantie al besmet waren geweest.

Riskante strategie

Op de veerboot naar Aarhus vrijdag vertelde de 70-jarige Allan Hjorth dat hij niet van plan was een mondmasker te dragen op het feestje waar hij die avond heenging.

In Denemarken is het coronavirus overal aanwezig en toch zijn de straten, cafés en winkels goed gevuld. Tienduizenden mensen moeten in isolatie omdat ze positief hebben getest, maar werknemers gaan weer naar kantoor, en bars en restaurants hoeven niet meer om 23 uur te sluiten of klanten om een vaccinatiebewijs te vragen.

Troels Lillebaek, de directeur van het in Kopenhagen gevestigde Statens Serum Instituut, zegt dat de heropening van de samenleving hoogstwaarschijnlijk medio februari tot een besmettingspiek zal leiden, maar dat de autoriteiten zich vooral op het aantal ziekenhuisopnames concentreren, niet op het aantal gevallen.

Sommigen vinden die strategie riskant. Stephen Griffin, hoogleraar virologie aan de universiteit van Leeds in Engeland, stelt dat het verband tussen besmettingen en ernstige gevolgen in Denemarken weliswaar is afgenomen, maar dat sterfgevallen en de capaciteit op intensieve zorg niet de enige factoren mogen zijn waarmee rekening moet worden gehouden.

“Moet je niet vooral proberen te voorkomen dat mensen ziek worden, ook al heb je genoeg bedden voor patiënten?”

Volgens dr. Jens Lundgren, hoogleraar infectieziekten aan de universiteit van Kopenhagen, had Denemarken om de huidige golf van besmettingen onder controle te krijgen erg strenge maatregelen moeten opleggen die niet in verhouding staan tot de bedreiging voor de gezondheid. “We hebben de omikronepidemie dus losgelaten.”

Denemarken was een van de eerste Europese landen die in 2020 een lockdown afkondigden, ook al was het niet een van de zwaarst getroffen lidstaten. Maatregelen werden verstrengd en weer versoepeld, en die flexibele aanpak werd erg gewaardeerd door de bevolking.

Hoewel er een paar controverses zijn geweest die de populariteit van de regering hebben aangetast, waaronder het afmaken van zeventien miljoen nertsen uit vrees voor een virusmutatie, is het vertrouwen in de overheid groot gebleven.

“We hoefden niet eens verplichte vaccinatie te overwegen”, zegt Magnus Heunicke. “We zitten in een heel goede situatie, dat besef ik maar al te goed.”

Afgelopen zaterdag in een stampvolle nachtclub met honderden feestvierders vertelt de twintigjarige Sara Vang dat veel jonge mensen hebben besloten om gewoon met het virus te leven. Ze zegt dat ze zelfs na drie doses van een vaccin hoge koorts kreeg en soms moeite had om te ademen toen ze eerder dit jaar besmet raakte. Maar ze voegt eraan toe: “Covid met zware symptomen krijgen lijkt nu jammer genoeg ook al heel normaal.”

Anderen, zoals Allan Hjorth op de veerboot, vinden dat de autoriteiten de mondmaskerplicht in het openbaar vervoer hadden moeten behouden, of dat een langzamere versoepeling geruststellender was geweest. “Ze laten het aan ons over of we wel of niet besmet raken”, zegt Ingrid Fensteen, een 82-jarige inwoonster van Kopenhagen.

Rorschachtest

Een recordaantal mensen is in de afgelopen weken in het ziekenhuis opgenomen, vorige maandag stond de teller op 1.294 opnames. Denemarken, dat nog steeds een van de laagste aantallen overlijdens aan corona in Europa heeft, registreert nu meer coviddoden dan in de eerste weken van de pandemie, en zit op hetzelfde niveau als de cijfers van februari vorig jaar.

Maar op de intensieve zorg liggen slechts 31 mensen, het laagste aantal sinds november. Troels Lillebaek merkt op dat patiënten die met het coronavirus in het ziekenhuis worden opgenomen, sneller worden ontslagen dan tijdens de vorige golven.

Michael Bang Petersen, professor politieke wetenschappen aan de universiteit van Aarhus, die een interdisciplinair onderzoek voert naar de manier waarop de bevolking de pandemie ervaart, zegt dat de Denen zich momenteel het minst bedreigd voelen sinds het begin van de pandemie.

“Omikron heeft van de epidemiologische situatie een rorschachtest gemaakt waarin je kunt zien wat je zelf wilt”, zegt hij.

Volgens Magnus Heunicke heeft een groot deel van de Deense bevolking nu enige immuniteit en het doel is om tegen volgende winter een nieuwe lockdown te voorkomen. Maar hij zegt ook dat de huidige aanpak wellicht niet houdbaar is, omdat deze gestoeld is op een dure teststrategie die zelfs Denemarken zich op lange termijn waarschijnlijk niet kan veroorloven.

Stephen Griffin, hoogleraar virologie in Leeds, stelt dat Denemarken zich in een betere positie dan Groot-Brittannië of de Verenigde Staten bevindt om de maatregelen te versoepelen. “Maar ik hoop dat de beslissing om de maatregelen niet nog een paar weken langer vol te houden hun niet duur te staan zal komen.”