De obesitasepidemie valt wel degelijk te bestrijden: dit stellen experts voor

Geen enkel Europees land ligt op koers om de opmars van obesitas tegen 2025 te stoppen, wat de ambitie was. “Integendeel, het probleem neemt nog toe”, zegt Hans Kluge, de Belgische directeur van de Europese WHO-afdeling. “En het lijkt erop dat de covidpandemie dat nog heeft versterkt.”

Zo’n 60 procent van de Europese volwassenen en een op de drie kinderen en jongeren kampen met overgewicht (een BMI tussen 25 en 30) of obesitas (een BMI hoger dan 30). Dat leidt jaarlijks tot meer dan 1,2 miljoen voortijdige overlijdens, meldt de Europese afdeling van de WHO in een nieuw rapport. Daarin zet de WHO de oorzaken en gevolgen op een rij van wat ze een ‘obesitasepidemie’ noemt.

In België heeft volgens de WHO ongeveer 60 procent van de volwassen overgewicht, en kampt 22 procent met obesitas. Ongeveer een kwart van de kinderen en jongeren is te zwaar. “We zien overgewicht en obesitas op steeds jongere leeftijd”, zegt obesitasexpert Bart Van Der Schueren (UZ Leuven). “Dat is problematisch want wie als kind obees is, heeft 85 procent kans om dat als volwassene ook te zijn, met alle gevolgen van dien.”

Die gevolgen zijn niet min. Obesitas verhoogt het risico op aandoeningen zoals diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. Het is een van de mogelijke oorzaken van dertien verschillende kankers, waaronder borst-, darm- en leverkanker, en is in Europa zo verantwoordelijk voor 200.000 nieuwe kankergevallen per jaar, een cijfer dat naar alle verwachting nog zal toenemen. In sommige landen dreigt obesitas volgens de WHO in de komende decennia roken voorbij te steken als belangrijkste oorzaak van vermijdbare kankers. “Willen we iets aan de opmars van al die ziektes doen, dan moeten we de onderliggende obesitasepidemie aanpakken”, aldus Kluge.

Maar obesitas verhoogt niet alleen het risico op een rist ziektes, het is ook een ziekte op zich, met oorzaken die complexer zijn dan ‘elk pondje gaat door het mondje’. “Bij sommige mensen raakt de balans tussen honger en verzadiging verstoord, om redenen die we nog onvoldoende begrijpen”, zegt Van Der Schueren. Wel duidelijk is dat het, eens een bepaalde drempel is overschreden, erg moeilijk is om nog van overtollige kilo’s af te geraken. Ons lichaam is namelijk evolutionair geprogrammeerd om zich tegen gewichtsverlies te verzetten, door het verzadigingsgevoel te verminderen en het hongergevoel te verhogen. “Bescherming tegen afvallen was in het verleden belangrijker dan bescherming tegen overgewicht”, zegt Van Der Schueren. Dat verklaart waarom diëten vaak slechts kortstondig werken, en maakt preventie des te belangrijker.

Dikmakende omgeving

Om het probleem ten gronde aan te pakken, wijzen de WHO-experts op het belang van een gezonde voedselomgeving. De ‘obesogene voedselomgeving’, waar ongezonde voeding goedkoop en alomtegenwoordig is, is een belangrijke aanjager van de epidemie. De Nederlandse obesitasexpert Liesbeth van Rossum (Erasmus MC) noemt obesitas “een normale reactie op een abnormale omgeving”, en wijst er in haar boek Vet belangrijk op dat het verwonderlijk is dat in onze dikmakende voedselomgeving “slechts” de helft van de mensen overgewicht heeft.

Tot de effectiefste maatregelen behoren volgens de WHO een taks op frisdranken en suiker en het aan banden leggen van de promotie van ongezonde producten. “Een volledig verbod op reclame voor ongezonde voeding gericht op kinderen en verplichte gezondheidslabels op verpakkingen zouden nuttig zijn”, zegt Kluge.

Het idee dat overgewicht enkel een individuele verantwoordelijkheid is, staat volgens het rapport doortastend beleid in de weg. Daarnaast doet de voedingsindustrie er volgens de experts alles aan om het nut van overheidsinterventie in twijfel te trekken en zoveel mogelijk over te laten aan zelfregulering. Zo bepaalt de sector zelf welke voedingsmiddelen in aanmerking komen voor marketing gericht op kinderen, op basis van criteria die soepeler zijn dan wat de WHO voorstelt. “Zelfregulering werkt niet”, zegt Jolien Plaete (Vlaams Instituut Gezond Leven). “Terwijl in landen met sterk overheidsbeleid rond kindermarketing de verkoop van ongezonde producten wél daalt.”

Het rapport vestigt de aandacht op de impact van online marketing op kinderen en jongeren. Terecht, vindt marketingexpert Tim Smits (KU Leuven). “Kinderen en jongeren brengen steeds meer tijd online door, waar ze makkelijk getarget kunnen worden. Uit ons onderzoek blijkt dat tieners een dagelijkse stroom van reclame voor bedrijven zoals McDonalds, Coca-Cola of Pizza Hut te zien krijgen. Uit een andere studie blijkt dat hoe meer ongezonde voeding jongeren zien - ook via allerlei influencers - hoe normaler ze dat vinden.” De regels rond onlinemarketing mogen volgens Smits best wat aangescherpt worden. “Ze richten zich nu vooral op kinderen jonger dan 12, terwijl ook oudere kinderen kwetsbaar en beïnvloedbaar zijn.”

Ook de toegang tot behandelingen moet beter, vindt de WHO. “Er zijn steeds betere medicijnen beschikbaar, die ingrijpen op het honger- en verzadigingsgevoel en zo voor tot 20 procent gewichtsverlies kunnen zorgen, maar ze worden niet terugbetaald”, zegt Van Der Schueren. “Algemeen wachten artsen vaak te lang om tussen te komen. We behandelen nu vooral de complicaties van obesitas. Dat moet veranderen.”