‘De meeste mensen hier zijn moslims, en extreemrechts houdt niet van moslims’: migrantenwijk Rijsel-Zuid vreest winst Le Pen

In aanloop naar de tweede ronde van de presidentsverkiezingen stijgt de nervositeit onder een deel van de bewoners van Rijsel-Zuid ten top. ‘Als Marine Le Pen wint, mag ik mijn hoofddoek niet meer dragen.’

‘Rijsel-Zuid is fantastisch’, staat in grote witte letters op de mairie geschreven, het lokale gemeentehuis van de wijk. Op een zonnige dag oogt de banlieue aan de zuidkant van de periferie van het Noord-Franse Rijsel vriendelijk. Roze bloesembomen sieren hier en daar de hoofdstraat waar onder meer een café, een kebabzaak, een kapper en een alimentation zijn gevestigd. In de omringende straatjes doen buurtbewoners hun boodschappen op de wekelijkse markt.

Overdag ziet het er hier inderdaad wel gezellig uit, zegt Isabelle Bachelet, die net inkopen heeft gedaan bij een van de groentekramen. “Maar deze wijk heeft geen goede reputatie, hoor”, zegt de apotheekmedewerkster. “Vooral ’s avonds zie je hier dure auto’s verschijnen en worden er veel drugs gedeald.” Dat de wijk door de regering is aangemerkt als een zogeheten zone de sécurité prioritaire, een regio waar de onveiligheid groter is dan gemiddeld, bevestigt Bachelets observatie. Toch is zij na haar studententijd in Rijsel-Zuid blijven hangen. “De kosmopolitische sfeer bevalt mij wel.”

Kiezen tussen ‘Mussolini’ en ‘gaypride’

Tussen de kramen met goedkope kleding, tomaten en verse munt door maakt Adrien Quatennens een praatje met voorbijgangers en deelt folders uit. ‘Bedankt, we gaan door!’, staat erop te lezen. Quatennens is parlementslid van La France Insoumise, de extreemlinkse partij van Jean-Luc Mélenchon die bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen op de bewoners van Rijsel-Zuid kon rekenen; ruim 60 procent stemde hier op hem. De afgelopen weken was Quatennens regelmatig in de buurt te vinden om naar de verhalen van bewoners te luisteren, vertelt hij. “Zoals in veel van dit soort wijken zijn er grote problemen rondom huisvesting en de werkloosheid ligt hier boven de 20 procent.”

Ook al heeft Mélenchon de tweede ronde niet gehaald, de buurt kan op hem rekenen, drukt Quatennens de bewoners op het hart. ‘Zondag 24 april mag geen enkele stem naar extreemrechts gaan’, staat er op zijn folder te lezen.

In café Le P’tit Pompier verderop in de hoofdstraat maakt barman Enzo – hij wil niet met zijn achternaam in de krant – zich vooralsnog geen zorgen over de uitslag. Tussen het tappen door legt hij op deze ochtend een kaartje met wat stamgasten. “We maken ons er niet druk over.” Wil hij vertellen op wie hij gaat stemmen? “Nee, het is mijn democratische plicht om te stemmen, maar ik heb het recht om geheim te houden op wie.” Veel smaken zijn er volgens hem niet. “We hebben de keus tussen Mussolini of de gaypride”, lacht hij.

Niet iedereen in Rijsel-Zuid reageert zo laconiek. Een groot deel van de ruim 20.000 bewoners heeft een migratieachtergrond. Op de vooravond van de verkiezingen neemt de nervositeit over de opkomst van extreemrechts toe. “De meeste mensen hier in de buurt zijn moslims, en extreemrechts houdt niet van moslims”, vat de Marokkaanse Nihad Senhaji het sentiment samen. Senhaji werkt bij de kinderopvang in een van de wijkcentra van Rijsel-Zuid. Ondanks de vakantieperiode is het druk in het centrum. Kinderen kunnen zich onder begeleiding voorbereiden op examens, er is een ruimte voor computerles en in verschillende lokalen worden spelletjes gespeeld en geknutseld.

Ook de ouders gaan goed met elkaar om

In de groep van Senhaji zitten vijftien kleuters op lage bankjes naast elkaar te luisteren terwijl een medewerkster een boek voorleest. “Deze kinderen hebben allemaal een andere achtergrond”, zegt Senhaji. “Tunesisch, Algerijns of Marokkaans, noem maar op. We leren hen samen te spelen en lief te zijn voor elkaar. Ook de ouders gaan goed met elkaar om.” Onder hen zijn de verkiezingen het gesprek van de dag, zegt Senhaji. “Deze verkiezingen raken ons allemaal. Ik heb het idee dat ik op straat nu al anders wordt aangekeken. Toen ik laatst met mijn moeder in een ander deel van Rijsel op straat liep en we onze hoofddoek droegen, schold een man ons uit voor ‘terroristen’. Als extreemrechts aan de macht komt, wordt dat alleen maar erger, vrees ik.”

Of Marine Le Pen zondag de verkiezingen wint of niet, extreemrechts heeft zich sowieso stevig in het politieke landschap genesteld. In de eerste ronde op 10 april stemde ruim 30 procent op een extreemrechtse partij. En waar bij de verkiezingen vijf jaar geleden andere partijen nog automatisch een front vormden tegen extreemrechts, was dat deze keer niet langer het geval. De kandidaat van de gevestigde rechtse partij les Republicains, Valerie Pécresse, nam zelfs de omstreden term Grand Remplacement in de mond, wat zoveel betekent als ‘omvolking’.

Le Pen hield zich tot nu toe in de campagne opvallend stil over migratie, en liet dat onderwerp vooral aan haar rivaal Éric Zemmour over, die de strijd tegen de islam en immigratie als speerpunt van zijn campagne presenteerde. Het stelde Le Pen in de gelegenheid om naast de radicale Zemmour te werken aan een wat zachter imago in de hoop zo nieuwe groepen kiezers aan te trekken, die vooral afkomen op haar sociaal-economische beloften. Maar op papier zijn haar ideeën niet veel veranderd. Zo wil Le Pen onder meer dat ‘Fransen’ voorrang krijgen bij werk, sociale huisvesting en uitkeringen. Ook wil ze af van het recht op het Franse burgerschap voor kinderen die in Frankrijk worden geboren.

Volledig geassimileerd

“Marine Le Pen zegt dat je het moet verdienen om Frans te zijn”, zegt socioloog Dietmar Loch van de universiteit van Rijsel. “Daarmee bedoelt ze te zeggen, ‘je bent alleen Frans als je volledig geassimileerd bent en gelooft in alles wat wij geloven’. Maar de tweede en derde generaties immigranten zijn opgegroeid in Frankrijk en volledig geassimileerd. Zij zouden zich niet meer hoeven te bewijzen.”

Toch zit ook bij deze groep de schrik er in, zegt buurtbewoonster Touria, die niet met haar achternaam in de krant wil. In een zaaltje in Rijsel-Zuid geeft ze naailes aan een groepje vrouwen. “Hier binnen praten we eigenlijk niet over politiek”, zegt ze terwijl de naaimachines op de achtergrond ratelen. Liever vertelt ze over de vele feesten en activiteiten die in de wijk worden georganiseerd waarbij iedereen welkom is. “Dit is een buurt waar solidariteit en broederschap hoog in het vaandel staan.” Veel mensen om haar heen zijn bang voor de opkomst van extreemrechts, wil ze nog wel kwijt. “Ook families die al drie generaties hier wonen vrezen dat als Le Pen aan de macht komt ze het land uitgestuurd kunnen worden. En waar moeten ze dan heen? Ze hebben niet altijd familie of vrienden in het land waar hun voorouders vandaan komen.”

Dat voor veel van Le Pens ideeën de grondwet gewijzigd zou moeten worden, iets wat alleen met instemming van het parlement mogelijk is, maakt de angst voor extreemrechts er bij een deel van de bewoners er niet minder op. Zo vreest Nihad Senhaji dat zij als Le Pen wint geen hoofddoek meer mag dragen. Op het werk draagt zij die al niet omdat alle religieuze symbolen in Frankrijk verboden zijn in het onderwijs en bij ambtenaren. Dat heeft te maken met de strikte scheiding tussen religie en de staat in het land, ook wel laïcité genoemd. Geloof wordt daarbij gezien als privézaak.

Het Franse model van integratie

Le Pen verdedigt haar idee om de hoofddoek volledig uit de openbare ruimte te bannen op straffe van een boete met het argument dat het om ‘islamistische’ kleding zou gaan. Maar de afgelopen dagen probeert ze de aandacht van het voorstel af te leiden, uit angst bepaalde groepen kiezers zo vlak voor de stembusgang af te schrikken. Haar rivaal Emmanuel Macron gebruikt het concrete voorbeeld juist graag om te waarschuwen voor extreemrechts. Ook journalisten confronteren Le Pen met haar voorgenomen maatregel en willen weten of die ook gaat gelden voor het dragen van een kruisje en hoe ze denkt het verbod te kunnen naleven.

Bij het Franse model van integratie van immigranten ligt de nadruk op individuele gelijkheid, legt socioloog Loch uit. “Daarbij wordt, anders dan bijvoorbeeld in de Verenigde Staten of Engeland, niet naar culturele of etnische verschillen gekeken.” Religie of etnische afkomst van de bevolking wordt daarom in Frankrijk ook niet statistisch bijgehouden. “Het idee is dat racisme met dit model de kop wordt ingedrukt. Maar in de praktijk komen xenofobie en racisme hier net zo goed voor.”

Van racisme merkt de dertienjarige Imane die in Algerije is geboren niet zo veel, zegt ze. “Mijn vriendinnen op school komen ook allemaal uit Algerije of Marokko.” Wel kent ze de stereotypen die er over Arabes bestaan. ‘Dat ze stelen bijvoorbeeld.’ Imane werkte mee aan een fotoproject voor jongeren in de buurt waarbij de vooroordelen die over en weer bestaan, op de hak werden genomen. In groepjes bespraken ze de stereotypen en werkten die vervolgens met een knipoog fotografisch uit. ‘Fransen drinken veel’ was het stereotype waar Imane mee aan de slag ging. In de expositieruimte van cultureel centrum La Fabrique laat ze trots haar foto zien: een meisje ligt tussen een berg plastic waterflessen. “Fransen drinken veel... water”, lacht ze.

Macron is niet tegen moslims

Jonge kinderen in deze wijk krijgen nog niet zo veel met racisme te maken, zegt fotograaf Matthias Crépel, die het project begeleidde. “Ze gaan in de buurt vooral naar school met kinderen die ook uit immigrantengezinnen komen.” Maar de wat oudere vrijwilligers die aan het project deelnamen vertelden hem wel over de vooroordelen die ze in hun dagelijks leven tegenkomen. “Als ze in andere delen van de stad gaan werken of een opleiding volgen krijgen ze meer met racisme te maken.” Het nieuws rond de verkiezingen volgt Imane zijdelings. Ze ziet het liefst dat Macron president blijft. “Macron is niet tegen moslims.” Echt zorgen over Le Pen maakt ze zich vooralsnog niet. “Ze heeft nog niet gewonnen.”

De achternamen van Enzo en Touria zijn bij de redactie bekend.