De lucht is gezonder en er worden minder pesticiden gebruikt in de landbouw, maar Europa is nog steeds een ‘toxische’ omgeving

Europa wil in 2050 ‘vervuilingsvrij’ zijn. De lucht is alvast gezonder en het pesticide- en antibioticagebruik in de landbouw daalt. Maar afval, mest en verkeerslawaai raken (veel) minder goed weggewerkt.

1. Luchtvervuiling: steeds minder Europeanen sterven eraan

Ook Europa gaat de strijd aan met wat toxisch is. In de Zero Pollution Strategy mikt de EU daarom tegen 2050 op geen vervuiling meer “die schadelijk is voor mens en natuur”. Voor maar één van de zes tussentijdse doelen tegen 2030 zit de EU volledig op schema, ziet het Europees Milieuagentschap (EMA) in een nieuwe analyse.

Tegen 2030 moet het aantal Europeanen die vroegtijdig aan luchtvervuiling sterven 55 procent lager liggen dan in 2005. Dat lijkt te gaan lukken. Er vallen nu al driekwart minder doden dankzij beleid zoals de strengere uitstootnormen voor auto’s.

“Toch is er geen reden om achterover te leunen”, zegt EMA-onderzoeker Ian Marnane. Er overlijden nog altijd ongeveer 300.000 Europeanen per jaar te vroeg door blootstelling aan te veel fijnstof, stikstofdioxide en ozon.

Ook lijden tienduizenden mensen aan chronische longproblemen door fijnstof of aan diabetes door stikstofdioxide, en moeten er jaarlijks honderden in het ziekenhuis worden opgenomen omdat ze door blootstelling aan ozon niet goed meer kunnen ademen. In 2019 raakten zo 363.025 Europeanen in de problemen. Dat zijn vooral stedelingen, die allemaal (96 procent) lucht met te veel fijnstof inademden.

Ook betekent 55 procent minder doden in 2030 dat nog altijd bijna 200.000 mensen te vroeg zullen sterven door luchtvervuiling. Meer inspanningen zijn nodig, aldus het EMA.

2. Lawaai: minstens één op de vijf ondervindt schadelijke geluidsoverlast

Te veel lawaai tast de fysieke en mentale gezondheid aan. Dat gaat van chronische ergernis en slaapproblemen tot schade aan het hart- en vaatsysteem en het metabolisme.

Ruim één op de vijf Europeanen is langdurig blootgesteld aan te veel lawaai, en de bron is bijna altijd verkeer. Ongeveer 18 miljoen mensen zijn er zwaar door geïrriteerd en 5 miljoen ondervinden ernstige slaapproblemen. Jaarlijks sterven naar schatting 11.000 mensen vroegtijdig door lawaai, en te veel decibels veroorzaken ook 41.000 nieuwe gevallen van hartziekte per jaar.

De doelstelling luidt dat het aantal mensen die constant blootgesteld zijn aan verkeerslawaai in 2030 30 procent lager moet liggen dan in het referentiejaar 2017. Maar tussen 2012 en 2017 bleef hun aantal stabiel. “Zo halen we deze ambitie niet”, stelt het EMA.

3. Natuurschade door luchtvervuiling: stikstof versmoort biodiversiteit

Als ammoniakuitstoot uit vee in de natuur neerslaat als stikstof verstoort dat de biodiversiteit. Want alleen bepaalde planten gedijen goed met veel stikstof en zij gaan andere soorten overwoekeren. Vandaar ook de spanningen bij ons tussen politici en landbouwers over de stikstofnormen.

In 2005 was 85 procent van de Europese natuur bedreigd door dit fenomeen. Ondertussen is dat 12 procent minder, en tussen 2005 en nu daalde de ammoniakuitstoot in de EU met 8 procent. Dat is te traag, stelt het EMA, om er tegen 2030 voor te zorgen dat ‘nog maar’ 60 procent van de natuur deze averij oploopt.

4. Vervuiling uit landbouw: nog te veel mest, al minder pesticiden en antibiotica

Te veel mest, pesticiden en antibiotica voor vee en kweekvis kunnen mens en milieu schaden. Zo spoelt mest die te weinig is opgenomen door gewassen wanneer het regent in beken en rivieren. Daardoor raken die ecosystemen in het water uit balans.

Pesticiden worden wel al minder gebruikt in de land- en tuinbouw, met 14 procent minder gebruik van en risico’s door pesticiden en 26 procent minder gebruik van de meest gevaarlijke pesticiden. Het doel om tegen 2030 een reductie van 50 procent te realiseren is in zicht.

Dat geldt ook voor antibiotica die vee en ook kweekvis krijgen. Dat leidt, zoals bij de mens, tot resistentie, waardoor op den duur ziektes ontstaan waar de bestaande medicatie niets tegen vermag. Ook komen antibiotica die dieren niet goed opnemen in de omgeving terecht, wat ecosystemen aantast. Sinds 2018 is de verkoop met bijna een vijfde gedaald.

5. Plastic in zee: onduidelijke stand van zaken

Zowat 77 procent van alle afval op Europese stranden is plastic, en bijna alle (93 procent) onderzochte stormvogels in het noordoostelijke deel van de Atlantische Oceaan hebben plastic binnengekregen. Of het Europa lukt om in 2030 de hoeveelheid plastic op de stranden met 50 procent en de hoeveelheid microplastic in de omgeving met 30 procent te reduceren is een vraagteken. Er zijn eerste indicaties van een verbetering, “maar we hebben te weinig gegevens om die trend te bevestigen”, meldt het EMA.

6. Afval: Europa blijft te veel produceren

De hoeveelheid afval die Europeanen genereren neemt niet af. Tussen 2010 en 2018 was er een toename, tussen 2019 en nu een afname, die wellicht aan de pandemie is toe te schrijven.

En meer afval betekent vervuiling bij de productie van meer spullen en bij de afvalverwerking op stortplaatsen of in verbrandingsovens.

Dat de afvalproductie tegen 2030 zoals voorzien met 50 procent afneemt, ziet het EMA dan ook niet gebeuren. “We recycleren dan wel, maar we voorkomen vooral te weinig dat afval ontstaat”, zegt Marnane. “Alleen als we minder consumeren en nog meer en beter recycleren dan wat de EU al voorschrijft, reduceren we de afvalberg significant.”