De ‘Leeuwen van de Atlas’ maken furore op het WK, maar hoe zit het met de echte Atlasleeuw?

De ‘Leeuwen van de Atlas’, zo luidt de bijnaam van de Marokkaanse voetbalploeg die furore maakt in Qatar. Maar echte leeuwen zitten er niet meer in het Atlasgebergte. Allicht doordat geen enkel leeuwenras ooit zoveel mensen doodde als dat van Noord-Afrika. De Atlasleeuw valt nu alleen nog te bewonderen in de dierentuin.

Marcelin Flandrin was een Fransman die al sinds zijn 12de in Marokko woonde en daar ook zijn legerdienst verrichtte bij de Service Photographique des Armées. Maar het was niet met zijn beelden van de krijgsverrichtingen in het begin van de twintigste eeuw dat hij het bekendst geraakte. Dat gebeurde met de portretten van sekswerkers uit de Bousbir, de ommuurde hoerenbuurt van Casablanca.

Toch is er ook één ander beeld waarmee Flandrin geschiedenis schreef. Hij was ook een pionier in de luchtfotografie en tijdens een vlucht van Casablanca naar Dakar maakte hij in 1925 de laatste foto van een Atlasleeuw in het wild. Dat dier – ook Barbarijse leeuw of Berberleeuw genoemd – leefde ooit in heel het noorden van het Afrikaanse continent en is nauwer verwant aan Aziatische leeuwen dan aan die ten zuiden van de Sahara.

Het dodelijkste leeuwenras

Het valt moeilijk wetenschappelijk te bewijzen, maar waarschijnlijk heeft geen enkel ander leeuwenras ooit zoveel mensen gedood. Het waren Atlasleeuwen die de Romeinen naar Europa haalden om tegen gladiatoren te vechten of om een ‘damnatio ad bestias’ te voltrekken, het voor de leeuwen werpen van een crimineel. In de geschiedschrijving valt terug te vinden hoe generaal Pompeius in 55 voor Christus alleen al zeshonderd leeuwen uit Noord-Afrika naar Rome bracht.

Ook de Marokkaanse vorsten zouden hun leeuwen lang hebben gebruikt als een instrument voor de rechtspraak. Een van de beroemdste slachtoffers was Bou Hmara, een opstandeling die zichzelf tot sultan uitriep en in 1909 door de echte sultan Moulay Abd al-Hafid voor de leeuwen werd gegooid. Maar het is ook aan die sultans te danken dat er nog Atlasleeuwen bestaan. Zij hielden Marokko uit handen van de Ottomanen, die de leeuw in Libië, Algerije en Tunesië uitgeroeid hadden tegen het einde van de negentiende eeuw.

Diplomatieke doeleinden

Dat uitroeien gebeurde uiteindelijk ook in Marokko, waar de laatste officiële waarneming in het wild uit 1942 dateert. Dat dier werd doodgeschoten in het Atlasgebergte nabij Tizi n’Tichka, een bergpas op de weg van Marrakech naar Ouarzazate. Maar de sultans hielden er een uitgebreide leeuwencollectie in hun paleistuinen op na. Voor de rechtspraak, maar ook voor diplomatieke doeleinden. Zo kreeg de Amerikaanse president Martin Van Buren in 1839 al een leeuw cadeau van sultan Moulay Abd al-Rahman.

Die geschenken kwamen vaak in dierentuinen terecht, waardoor er een populatie van zo’n honderd Atlasleeuwen in gevangenschap bleef bestaan. Dat leidde in de jaren negentig tot plannen voor een herintroductie in het wild. Er was zelfs al een locatie gekozen: het gebied rondom het stadje Azilal, zo’n 100 kilometer van de plek waar de laatste wilde Atlasleeuw geschoten was. Maar het project liep spaak toen bleek hoe moeilijk het was om te bepalen welke leeuwen echte Atlasleeuwen waren en welke met andere gekruist waren.

Slechterik in de ‘The Lion King’

De vooruitgang van het DNA-onderzoek leerde immers dat er geen duidelijk genetisch onderscheid bestaat tussen verscheidene ondersoorten van leeuwen. Die verschillen wel qua uiterlijk en gedrag, maar dat zit niet noodzakelijk ingebakken in hun DNA. Zo hebben Atlasleeuwen dikkere en zwartere manen, die verder doorlopen op de rug en de buik dan bij leeuwen uit zuidelijk Afrika. Dat zou echter kunnen liggen aan het leven in een kouder klimaat, want in gevangenschap ontwikkelen die zuidelijke leeuwen dikwijls ook een imposantere kraag.

Dat Atlasleeuwen niet in grote groepen leefden, kan dan weer komen doordat voedsel schaarser was in hun gebied. Op basis van die kenmerken valt wel te zeggen dat de ‘goede’ leeuwen in de film The Lion King zuidelijk-Afrikaans zijn. Alleen Scar is met zijn zwarte manen en zijn solitaire gedrag duidelijk een Atlasleeuw. De slechterik dus, wat Marokkanen wel een goede reden geeft om een hekel te hebben aan Disney. Tenzij hun ‘Leeuwen van de Atlas’ op het WK voetbal bewijzen dat zij toch de besten zijn.