De Koningin Cho Lee-wedstrijd

Met 33 zijn ze. De Aziaten die vandaag aantreden in de Koningin Elisabethwedstrijd voor viool. Tel daar de randgevallen, dubbele-nationaliteiten en migratieachtergronden bij en het totaal komt op 44 van 69 kandidaten. Meer dan de helft.

Ze zijn geen rariteit op het concours. "Het grote aantal Aziatische kandidaten is een trend in alle belangrijke, internationale wedstrijden", zegt Michel-Etienne Van Neste, secretaris-generaal van de Elisabethwedstrijd. "Maar dat is niet meer dan een vaststelling. Voor ons maakt het niets uit vanwaar onze deelnemers afkomstig zijn."

Al in 1980 won Yuzuko Horigome als eerste Japanner een sessie viool van de Elisabethwedstrijd, later volgden nog een Japanner en Taiwanees. Tijdens de afgelopen twee zangwedstrijden gingen de Zuid-Koreanen met de eerste prijzen lopen. Maar toch zijn zij eerder uitzondering dan regel.

In de begindagen werden Aziatische deelnemers nog raar bekeken. "Blijkbaar is het moeilijk om te aanvaarden", zegt Mark Janssens, Klara-presentator en kenner van de wedstrijd. "Het publiek vindt het gek dat iemand uit Azië beter Mozart of Schubert kan spelen dan een Duitser, iemand die in die cultuur is opgegroeid. Zeker oudere generaties - die de jury nog altijd bevolken - weten nog altijd niet hoe ze daarmee moeten omgaan."

En dat in tegenstelling tot bijvoorbeeld Russen, die ook jarenlang het concours hebben beheerst. Janssens: "Ik heb Russen zien passeren die geen woord Engels spraken en hier de helft van de tijd dronken rondliepen. Maar om een of andere reden is dat nooit een probleem geweest. In de hoofden van westerse luisteraars staan Russen precies veel dichter bij ons."

Toch geraken ook Aziaten massaal door de eerste ronde. "Technisch zijn ze dan ook uitzonderlijk goed", zegt Janssens. "Hun hang naar perfectie is typerend en in de voorronde wordt er vooral naar dat technische kunnen geluisterd."

undefined

Werkethiek

Geen enkele studie kan bewijzen dat er in Azië meer mensen met een muzikaal talent worden geboren. Al zal veel te maken hebben met het Aziatische werkethos. Waar kinderen bij ons worden aangemoedigd om zo veel mogelijk verschillende hobby's uit te proberen, zet men daar eerder in op één vaardigheid. Liefst al op heel jonge leeftijd.

"In Europa denken we nogal snel dat talent alleen genoeg is", zegt een ex-deelnemer. "Maar in Azië staat werken op de eerste plaats. Ze oefenen duizenden uren meer, tot ze de perfecte techniek beheersen. Op alle vlakken hebben ze een andere werkethiek. Als wij ziek zijn, dan zeggen we een optreden af. Dat zal een Aziaat nooit doen. Voor hen is dat een soort van falen."

"Men gelooft er ook in de maakbaarheid van een persoon", zegt Ching Lin Pang, Belgische antropologe van Chinese afkomst aan de KU Leuven en UAntwerpen. "Bovendien is cultuur er ontzettend belangrijk. In landen als Japan of Zuid-Korea is westerse muziek al lange tijd niets exotisch meer. Zo kijkt Japan al lang naar het westen als ijkpunt voor hoge cultuur. Het is een deel van het patrimonium geworden." In Zuid-Korea kan de interesse in westerse muziek dan weer verklaard worden door de aanwezigheid van missionarissen, denkt Van Neste. "De helft van de jongeren gaat er naar katholieke scholen en komt er op jonge leeftijd in contact met muziek van Mozart en Bach."

Op dit moment is de opmars vanuit Zuid-Korea het grootst. Met zeventien violisten heeft het dit jaar de meeste kandidaten in de Elisabethwedstrijd. "Sinds eind jaren 90 is de Zuid-Koreaanse overheid zwaar gaan investeren in de creatieve industrie", zegt Pang. "Een muzikale opleiding wordt er als een vorm van cultureel kapitaal beschouwd. Onderwijs is dus een investering, in de positieve zin. En excelleren is een belangrijke drijfveer. Muzikanten in spe worden daarom perfect omkaderd: zowel professioneel als op het thuisfront, waar de moeder als een coach optreedt. Ze geven hun kinderen alles, het beste wat voorhanden is, de kansen die de ouders meestal zelf niet hebben gekregen."

De reden waarom we hen hier in wedstrijden zien opduiken, is omdat het vaak de enige manier is om zich kenbaar te maken. De grote droom is om een grote solist te worden. Maar ook die zijn niet dik gezaaid. "Als ik denk aan Aziatische topviolisten, kan ik er maar drie bedenken die er hun leven van hebben gemaakt", zegt Janssens. "Stuk voor stuk mensen die we niet meer als Aziaat beschouwen, omdat ze hun continent al lang vaarwel hebben gezegd. Maar de meeste laureaten keren gewoon terug, of eindigen hier als lid van orkesten."

Toch is die laureatentitel in het thuisland vaak enorm belangrijk, zegt Michel-Etienne Van Neste van de Elisabethwedstrijd. "Er is een grote druk om succesvol te zijn. Dat merken we vooral bij Zuid-Koreaanse mannen. Wanneer zij een eerste prijs behalen op een groot concours, mogen ze hun legerdienst overslaan. Die duurt daar twee jaar, een erg lange periode in het leven van een jonge muzikant die carrière wil maken."

undefined

De straten van Wenen

Maar om het ver te kunnen schoppen in een concours als de Elisabethwedstrijd, moeten Aziatische deelnemers eerst dat torenhoge vooroordeel wegnemen. Dat ze onze Europese muziek niet zouden begrijpen.

"Eens in de wedstrijd moeten ze bijvoorbeeld een concerto van Mozart spelen", vertelt Mark Janssens van Klara. "Muziek waarvan men zegt dat je er de straten van Wenen in kunt horen. En die interpretatie zouden zij er niet kunnen inleggen. Ze kunnen de noten perfect spelen, maar weten er geen muziek mee te maken. Die kritiek was lange tijd terecht. Aziatische studenten hadden dan wel de beste leermeesters, maar waren nog nooit buiten hun continent geweest. Dat is stilaan gaan doordringen."

In de wandelgangen van de wedstrijd wordt de laatste jaren gezegd dat ze erg veranderd zijn, de Aziaten. Janssens: "Velen komen tegenwoordig in Europa studeren, voor ze aan een wedstrijd deelnemen. Ze zijn in Salzburg en Wenen geweest, ze weten waar Mozart vandaan komt. De kandidaten willen eerst even in die cultuur gaan staan. Om de kritiek te pareren, maar ook om de culturele context beter te begrijpen. Een enorme omslag, die nog altijd bezig is."

undefined

Apathie

Daarnaast strooit een gebrekkige communicatie soms roet in het eten. "Aziaten zijn allemaal uiterst vriendelijk", vertelt een ex-deelnemer. "Eigenlijk kwamen ze op mij helemaal niet zo competitief over. Maar het contact, dat was niet altijd even makkelijk."

Iets wat Michel-Etienne Van Neste van de Elisabethwedstrijd toch wil relativeren. "Culturele verschillen vragen soms tijd en geduld", vindt hij. "Dat hebben we al eerder meegemaakt met de komst van kandidaten uit de sovjetlanden. Vandaag zijn taalbarrières naar mijn gevoel steeds minder een probleem. Ik ken Duitse of Franse muzikanten die minder expressief zijn dan de doorsnee Aziatische kandidaat. Bovendien vind ik dat laureaten zich in de eerste plaats moeten uitdrukken via hun muziek."

Maar toch heeft persoonlijkheid veel invloed op de jury en het publiek, meent Mark Janssens. "Wie zich goed kan uitdrukken, wordt sympathieker bevonden", zegt hij. "Niet dat de Elisabethwedstrijd een songfestival voor klassieke instrumenten is. Maar sympathie - of omgekeerd, apathie - is een niet te onderschatten factor. Managers of impresario's komen ook naar wedstrijden kijken en zullen al eens aanschurken tegen iemand van de jury. Want wat moeten ze met iemand die op persconferenties onder de tafel kruipt? In onze beeldmaatschappij mag je nog zo veel groot talent hebben: als je het niet kunt verkopen, valt er weinig mee aan te vangen."

Toch scoren Aziaten niet per definitie slecht op een westers concours. Vooral in de wedstrijden voor zang durven vooral Zuid-Koreanen al eens hoog te eindigen. Al heeft dat eerder te maken met de stem zelf, denkt Janssens. "Het is een vocaal volk. Ze gaan op een erg bewuste manier met hun stem om. Zo lijken ze emoties makkelijk en geloofwaardig over te brengen. Ze zijn ook niet benadeeld in hun uitspraak. Een Fransman die in het Duits zingt, dat klinkt ook anders."

undefined

China

Aan het tempo waaraan de Elisabethwedstrijd evolueert, komt er weldra een tijd waarin ook Aziaten met de prijzen voor viool en piano gaan lopen. Dat we het verschil niet meer gaan horen met kandidaten uit Europa. Maar de nieuwe wedstrijd voor cello, die in 2017 voor het eerst wordt georganiseerd, is moeilijker te voorspellen. "Ik ben zeer benieuwd of er dan ook zo veel Aziatische deelnemers zullen zijn", zegt Janssens. "Op dit moment zie ik dat ze vooral inzetten op viool, piano of zang. Dat zijn ook bij ons jarenlang de grote disciplines geweest. Cello, dat is redelijk nieuw."

Tegelijk maken we ons op voor de komst van steeds meer laureaten uit China, de volgende groeipool. Dit jaar vaardigen ze al zes deelnemers af. Toch zien we in China een andere ontwikkeling, zegt antropologe Pang. "Waar andere landen zich richten op het westen, tracht China zijn eigen cultuur op te bouwen. Al is de interesse in westerse muziek er erg groot en is men aan een inhaalbeweging bezig op vlak van scholing in de klassieke muziek."

De Koningin Elisabethwedstrijd 2015 voor viool start vanavond in Flagey, Brussel. Op 30 mei kennen we de winnaar.