De Kazachse revolte kent één winnaar: Vladimir Poetin

Met zijn verzoek aan Rusland om militaire assistentie heeft de Kazachse president Tokajev de onafhankelijkheid van zijn land danig ondermijnd. Nu is hij schatplichtig aan het Kremlin.

Vooral de Russische president Vladimir Poetin lijkt garen te spinnen bij de de revolte die in Kazachstan is uitgebroken tegen het autoritaire bewind van president Kasym-Zjomart Tokajev. Met het sturen van luchtlandingstroepen om het Kazachse bewind te helpen de opstand neer te slaan heeft Rusland zijn greep op het buurland aanzienlijk versterkt.

Het lijkt erop dat ook het Kremlin aanvankelijk volstrekt werd overvallen door de plotselinge uitbarsting van volkswoede in Kazachstan. Sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie bleef het nieuwe land een betrouwbare bondgenoot van Moskou onder het bewind van Noersoeltan Nazarbajev, een voormalige communistische partijleider die het land dertig jaar lang regeerde.

In het verleden hebben zich eerder protesten in Kazachstan voorgedaan, voornamelijk tegen de deplorabele omstandigheden in het olie- en gasrijke westen van het land, waar de bevolking nauwelijks meeprofiteert van de kolossale inkomsten uit die sector. Maar ditmaal kregen de protesten meteen het karakter van een opstand tegen het bewind van Tokajev en, misschien nog meer, zijn corrupte voorganger Nazarbajev, wiens familie enorme fortuinen vergaarde onder zijn bewind.

Nazarbajev bleef na zijn aftreden in 2019 nog aan de touwtjes trekken als een soort schaduwpresident in zijn functie als voorzitter van de machtige Nationale Veiligheidsraad. Maar die positie raakte hij woensdag kwijt, toen Tokajev zijn vroegere beschermheer aan de kant zette in een poging de volkswoede te temmen.

Offer

Toen ook dat offer niet hielp, belde de wanhopige Tokajev Poetin en de Wit-Russische president Loekasjenko, die anderhalf jaar geleden zelf met harde hand massale protesten tegen zijn bewind neersloeg, om hulp. Kennelijk durfde hij niet op zijn eigen troepen te vertrouwen. Poetin greep die smeekbede graag aan om militairen te sturen in het kader van een ‘vredesmacht’ van de Verdragsorganisatie voor collectieve veiligheid (CSTO), een tegenhanger van de NAVO, waarbij zes voormalige Sovjetrepublieken aangesloten zijn.

Volgens de Armeense premier Nikol Pasjinjan, momenteel voorzitter van de CSTO, hebben de ‘vredestroepen’ slechts de taak cruciale instellingen en objecten te beschermen, waaronder Bajkonoer, de lanceerbasis voor Russische ruimtevaartuigen. Hoe dan ook komt het erop neer dat Tokajev met zijn verzoek om militaire assistentie de nog maar dertig jaar oude onafhankelijkheid van zijn land danig heeft ondermijnd. Nu is hij schatplichtig aan het Kremlin.

Daarmee breekt hij met de koers van Nazarbajev, die ondanks de goede betrekkingen met Moskou altijd beducht bleef voor de invloed van de grote buurman, zeker tegenover Poetin. Deze heeft herhaaldelijk toespelingen gemaakt op Ruslands historische rechten op het noorden van Kazachstan, waar etnische Russen de meerderheid vormen. Dat was voor Nazarbajev zelfs aanleiding in het noorden een nieuwe hoofdstad uit de grond te stampen, die nu zijn voornaam draagt: Noer-Soeltan.

Het is voor het eerst dat het door Rusland gedomineerde militaire bondgenootschap ingrijpt in een van de lidstaten. Onder Dmitri Medvedev, die even president mocht spelen van Poetin, stond Rusland nog op het standpunt dat het onderdrukken van binnenlandse onlusten geen taak voor de CSTO was. Sindsdien heeft Poetin het militaire bondgenootschap uitgebouwd tot een machine die juist als doel lijkt te hebben ‘kleurenrevoluties’ te voorkomen die Rusland met het democratische virus zouden kunnen besmetten.

Noodkreet

Na eerdere volksopstanden, zoals in Georgië en in Oekraïne (2014), gebruikte Poetin Ruslands enorme militaire macht zonder dekking van het bondgenootschap. Beide landen raakten een deel van hun grondgebied kwijt na een Russische invasie die vooral als doel had te voorkomen dat ze ooit lid zullen worden van de NAVO.

Nu kan Poetin de noodkreet van Tokajev dat ‘terroristische bendes, aangestuurd door het buitenland’ achter de onlusten zitten, als legitimatie gebruiken. Het CSTO heeft juist als taak die buiten de deur te houden. Ook in eigen land past Poetin dat recept toe: alles wat maar ruikt naar politieke oppositie heeft hij verklaard tot ‘buitenlandse agent’, kortom een instrument van buitenlandse vijanden.

Naast Rusland hebben alle vier andere bondgenoten - Wit-Rusland, Armenië, Kirgizië en Tadzjikistan - besloten ook troepen naar Kazachstan te sturen. Armenië, dat geen autocratische traditie heeft, stuurt maar 70 man. Maar helemaal durft het land zich niet aan het collectieve optreden te onttrekken - het heeft Rusland nodig om een nieuwe oorlog met Azerbeidzjan te voorkomen.

Toch zullen de kleine CSTO-landen met enige zorg kijken naar de manier waarop Poetin het bondgenootschap gebruikt om Ruslands greep op de voormalige Sovjetrepublieken te versterken. Dat was ook de reden dat de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko geen beroep deed op het wederzijdse hulpmechanisme toen hij met massale demonstraties werd geconfronteerd na de frauduleus verlopen presidentsverkiezingen van augustus 2020. Loekasjenko was bang voor de reactie die de komst van een Russische ‘vredesmacht’ onder de bevolking zou uitlokken.

Vanuit het Westen klinken nu protesten tegen de Russische inmenging in Kazachstan. Maar het Kremlin weet dat de westerse landen geen hand zullen uitsteken om de Kazachse betogers hulp te bieden. Ook met het bewind van Nazarbajev hebben zij tientallen jaren naar tevredenheid zaken gedaan.