De kans dat Trump vervolgd wordt, is nu veel groter: 6 lessen uit het onderzoek naar de Capitoolbestorming

De commissie die de Capitoolbestorming onderzoekt, komt maandag voor de laatste keer bijeen. Ze stemmen over hun belangrijkste beslissing: verwijzen ze hun bevindingen door naar Justitie? En wat betekent dat voor Trump?

Eén emotie zal maandag overheersen, wanneer de leden van de ‘Jan. 6 Committee’ voor de laatste keer samenkomen: trots. Hun werk zit erop. De groep van zeven Democraten en twee Trump-kritische Republikeinen is trots dat ze nieuwe feiten boven tafel kregen. Dat ze bedreiging en tegenwerking wisten te trotseren. Dat ze hun landgenoten bewezen dat geen Amerikaan boven de wet staat, ook niet de president, zelfs niet als hij Donald Trump heet.

De leden van de parlementaire commissie hebben honderden getuigen gehoord en duizenden documenten doorgespit. Tijdens acht zittingen reconstrueerden ze de gebeurtenissen op 6 januari 2021, de aanloop daarnaartoe en de rol van Donald Trump. Woensdag presenteren ze waarschijnlijk hun rapport. Maar vandaag stemmen ze over hun belangrijkste beslissing: adviseren ze Justitie om Trump te vervolgen?

De commissie heeft niet de macht om iemand te vervolgen. Wel kunnen ze een strafrechtelijke procedure adviseren, wat betreft Trump en andere hoofdrolspelers. Het lijkt erop dat ze dat gaan doen. Dit weekeinde berichtten media als Politico en CNN al over de intenties van de commissie, op basis van anonieme bronnen. Dan komen de schijnwerpers op het ministerie van Justitie te staan: durven zij een oud-president te vervolgen, die zich ook nog eens opnieuw heeft gekandideerd?

Dit is wat we van de commissie hebben geleerd.

1. Het gevaar was groter dan gedacht

Elke Amerikaan kent de beelden van de Capitoolbestorming. Relschoppers die door politieblokkades breken en met hockeysticks en krukken op agenten inslaan. Er vallen die dag vijf doden en honderden gewonden. De politie was helemaal niet voorbereid op de komst van gewapende milities.

Wie wel op agressieve meutes had gerekend: Donald Trump. Hij wilde dat beveiligingspoortjes voor zijn aanhang werden verwijderd. “Het kan me niet schelen dat ze wapens hebben”, zou hij hebben gezegd. “Ze zijn hier niet om mij pijn te doen.” Toen hij tijdens een speech op de ochtend van 6 januari zijn toehoorders richting het verderop gelegen Capitool dirigeerde en zei dat ze “moeten vechten” omdat “je anders straks geen land meer hebt”, wist hij dat hij sprak tegen een gewapende massa.

De president wilde die dag samen met zijn aanhang naar het Capitool marcheren, vertelde Cassidy Hutchinson, de belangrijkste adviseur van Trumps stafhoofd Mark Meadows. Trumps beveiligingsteam weigerde, het was niet veilig. “Ik ben de fucking president”, zou Trump toen hebben geroepen. “Breng me naar het Capitool!” In de auto, die wegreed van de campagnebijeenkomst, zou Trump het stuur hebben proberen over te nemen. Hij zou de chauffeur naar de keel hebben gegrepen.

Het narratief dat Trump niets wist van de gewelddadige intenties van zijn aanhangers, heeft de commissie voorgoed doorgeprikt. Ze noemt het “Donald Trumps laatste poging overeind te blijven”.

2. De Capitool-bestorming was een vooropgezet plan

“Trump heeft me maar twee dingen gevraagd: op hem stemmen en op 6 januari komen”, getuigde een lid van de extreemrechtse Proud Boys-militie. De Capitool-bestorming was geen toeval of samenloop van omstandigheden, maar in de weken voorafgaand aan 6 januari zorgvuldig door Trump en zijn team voorbereid. Het was, stelde de commissie, een georganiseerde poging om de verkiezingsuitslag ongedaan te maken.

Voormalige medewerkers van zijn Witte Huis beschreven tijdens de hoorzittingen hoe een groep buitenstaanders na de verkiezingen in november 2020 toegang kreeg tot Trump. Zij bedachten strategieën om ondanks verlies aan de macht te blijven. Toen de vaste medewerkers van Trump daarachter kwamen, wilden ze er een stokje voor steken, verklaren ze voor de commissie.

Mark Meadows, voormalig stafchef, en Pat Cipollone, jurist, stonden tegenover veiligheidsadviseur Michael Flynn en Sydney Powell, een advocate die Trumps leugens over verkiezingsfraude deelt. “Waar is het bewijs?”, zou Cipollone voortdurend hebben gevraagd aan Flynn en Powell. Er ontstond een “verbaal gevecht” dat “bijna fysiek” werd.

De strategie van de oproerkraaiers in het gevolg van Trump: op 6 januari zou het Amerikaanse Congres bijeenkomen om de verkiezingswinst van Joe Biden te bekrachtigen, met een sleutelrol voor vicepresident Mike Pence. Als Pence onder druk weigerde, was het idee, zou Trump een kans hebben om aan te blijven als president. Daarom riep hij zijn achterban via Twitter op om op 6 januari naar Washington D.C. te trekken: ‘Be there, will be wild!’ Dat blijkt uit berichten en e-mails die de commissie in handen kreeg.

De gewelddadige bestorming moest lijken op een spontane mars – maar de oud-president zinspeelde in aanloop naar de bewuste januaridag op vuurwerk. Tienduizenden Amerikanen, uit alle vijftig staten, kwamen daarop naar Washington D.C.

3. Het Witte Huis van Trump wist dat hij had verloren

Toen Donald Trump de presidentsverkiezingen van november 2020 verloor, beweerde hij het tegenovergestelde. Sommigen dachten dat hij ‘gewoon’ niet tegen zijn verlies kon. Dat hij heus wel zou terugkomen op wat de ‘Big Lie’ is gaan heten. Twee jaar later is dat nog altijd niet gebeurd. Maar gelooft hij dat echt? Hoogstwaarschijnlijk niet.

Een van de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek is namelijk dat Trump al vroeg wist dat hij had verloren. Zo zei William Barr, minister van Justitie onder Trump, zijn baas dat diens beweringen “bullshit” waren. Zelfs Trumps dochter Ivanka onderschreef Barrs verklaring, zei ze in een video tegen de commissie. Maar Trump wilde het niet horen.

Nadat Barr in december 2020 tegen de pers verklaard had dat er geen bewijs voor grootschalige fraude was gevonden, gooide een woedende Trump zijn lunch tegen de muur, getuigde oud-adviseur Hutchinson. “Toen ik de kamer binnenliep, zag ik het porseleinen bord in stukken op de grond en ketchup aan de muur.”

De commissie maakte er werk van te benadrukken dat Trump niet echt gelooft in de fraude. Ook volgens politicoloog Lauren Bell is dit een van de belangrijkste bevindingen. “Hij heeft mensen voorgelogen terwijl hij beter wist”, zegt Bell, onderzoeker aan Randolph-Macon College in Virginia. “Het is des te erger omdat veel van zijn aanhangers die op de bestorming waren hem geloofden.” Honderden van hen zijn sindsdien vervolgd of veroordeeld.

4. Kritiek op Trump heeft zin

Veel mensen die ooit met hem te maken hadden, zijn bang voor Trump. Hij is onvoorspelbaar: de ene dag je vriend, de volgende je vijand. Voordat het parlementaire onderzoek aanving, waren kenners sceptisch. De vrees dat niemand hem zou durven af te vallen bleek onterecht.

“Tijdens de zittingen deelden Trump-getrouwen als justitieminister Bill Barr openlijk hun kritiek”, zegt William Muck, die de afdeling politieke wetenschappen leidt aan North Central College in Illinois. “Sindsdien durven meer mensen naar voren te komen. Er is ruimte voor kritiek ontstaan.” Zelfs Trumps dochter Ivanka en schoonzoon Jared Kushner werkten mee met de commissie.

“Zo is Trumps positie binnen de partij verzwakt”, zegt Muck. Hij is niet meer onaantastbaar. “In plaats van dat men anderhalf jaar na dato zou vergeten wat er op 6 januari gebeurde, hebben de hoorzittingen Trumps rol die dag erin gehamerd.” En met consequenties: volgens Muck en andere experts zou dat van invloed zijn geweest op het verlies van door Trump gesteunde kandidaten bij de tussentijdse verkiezingen.

5. Feiten doen er nog steeds toe in de VS

Deze hoorzittingen hebben het Amerikaanse publiek met de neus op de feiten gedrukt. De verhoren waren geschiedschrijving. Volgende generaties zullen teruggrijpen op dit onderzoek om te weten wat zich op 6 januari 2020 afspeelde. Feiten doen er weer toe. “Onder Trump was de waarheid iets relatiefs geworden”, zegt politicoloog Muck. “De commissie heeft met haar uitgebreide onderzoek alle schijn hiervan weggenomen.”

Een voormalig mediabons van ABC News ging over de organisatie van de hoorzittingen en goot ze in strakke, relatief korte ‘afleveringen’ – als een Netflix-serie. Gekluisterd aan de televisie zagen kijkers Trump-loyalisten met bezwete voorhoofden de oud-president afvallen, ervaren politici die door emoties werden overmand, hoe er werd gehuild maar ook gelachen. Normaal zijn hoorzittingen saai en voor veel mensen moeilijk om te volgen. Deze waren gestileerd voor de 21ste eeuw.

Daarnaast bewezen de twee Republikeinse commissieleden, Liz Cheney en Adam Kinzinger, dat waarheid belangrijker is dan machtsbehoud. Zij accepteerden met hun deelname, door veel Trump-aanhangers gezien als verraad, dat ze niet konden worden herkozen. In januari keren beiden niet terug in het Huis van Afgevaardigden.

6. Kans op vervolging Trump nu veel groter

Sinds de eerste hoorzitting is de belangrijkste vraag: wat gaat er met de conclusies van de commissie gebeuren? Deze maandag zullen de negen leden daarover stemmen.

Met dit rapport van de commissie is vervolging van Trump aanzienlijk dichterbij gekomen. De documentatie is uitputtend. Talloze sms-berichten, telefoongesprekken, mailwisselingen en andere documenten zijn door de commissie opgespoord. Een mogelijke zaak tegen Trump staat er nu veel sterker voor.

De doorverwijzing zal op het bureau van speciaal aanklager Jack Smith komen te liggen, die vorige maand door justitieminister Merrick Garland is aangesteld om Trump te onderzoeken.

De oud-president zou mogelijk voor een of zelfs meerdere strafbare feiten kunnen worden vervolgd: van poging tot het verstoren van het democratisch proces tot zelfs staatsgreep of landverraad, waarop een minimale gevangenisstraf van vijf jaar staat. Het grote verschil met de commissie is dat Justitie Trump kan dwingen te getuigen. Als de rechter hem oproept, komt hij er niet zo gemakkelijk onderuit.

Het ministerie zal snel moeten handelen. Als de Democraten de presidentsverkiezingen van 2024 verliezen, zou een nieuwe, Republikeinse justitieminister zo’n strafrechtelijk onderzoek kunnen staken.

Trump wordt in 2024 het liefst zelf president. Dan kan hij zijn eigen minister van Justitie benoemen. Dat is volgens ingewijden een van zijn belangrijkste overwegingen om zich opnieuw te kandideren. De vraag is of kiezers na deze hoorzittingen nog op hem zitten te wachten.