De homoscene in hartje Rusland: ‘Veel aanwezigen vinden hier een toevluchtsoord’

Wie aan hedonistische technofeesten voor lgbtq+’ers denkt, denkt daarbij vermoedelijk niet meteen aan Moskou. Toch organiseert Popoff Kitchen al vier jaar queer feesten in de Russische hoofdstad. Hoe kan dat?

Voor de poort van het negentiende-eeuwse gebouw staat een groepje mannen te roken. Ze hebben glitters en oogschaduw onder hun ogen en nagellak op hun handen. Achter de zware houten deur geeft een lage tunnel toegang tot een binnenplaats waar roestige brandtrappen boven vuilcontainers naar donkere ramen leiden. De muren van de doorloop zitten onder de graffiti en op de grond liggen half opgerookte peuken en mondkapjes in plassen water.

De enige verlichting komt van blauwe lampionnen aan het plafond die een zwak schijnsel strooien op de onderkanten van twee paspoppen die als levenloze ledematen boven de hoofden van de wachtenden in de rij bungelen. In het tunneltje staat iedereen dicht op elkaar om te schuilen voor de natte sneeuw die als horizontale ellende de doorloop in waait. Allemaal kijken ze smachtend naar het eind van de rij waar een metalen bord met de tekst ‘District 27’ hun einddoel aanduidt.

Vanaf daar is het nog één metalen deur die leidt naar de kelder van de club in hartje Moskou die vanavond het domein is van Popoff Kitchen, een underground-technofeest dat zich richt op de lgbtq+-gemeenschap in de Russische hoofdstad. Het maandelijkse evenement, dat ondanks corona nog altijd doorgaat, zag het licht in 2017, vertelt de geestelijk vader van het feest Nikita Egorov-Kirillov een paar uur voor aanvang in een restaurant vlak bij de club. “Ik miste destijds iets in het Moskouse nachtleven”, vertelt hij met twinkelende ogen boven een volle baard. “Een plek voor de lgbtq+-gemeenschap waar technomuziek en seksuele bevrijding hand in hand gaan.”

De inspiratie kwam uit Berlijn

De 38-jarige Egorov-Kirillov, die dertien jaar terug uit de kast kwam als homoseksueel, bezocht vaak genoeg plekken in Moskou die bekendstaan om hun homovriendelijke ambiance. “Maar op veel van die feesten draaien ze alleen maar popmuziek. Begrijp me niet verkeerd, ik vind het heerlijk om af en toe op Lady Gaga te dansen, maar een plek waar techno samenkomt met seksuele vrijheid voor queers was er nog niet. Daarom ben ik Popoff Kitchen begonnen.”

Inspiratie haalde Egorov-Kirillov uit Berlijn. “De ervaringen die ik daar opdeed in clubs als de Berghain waren levensveranderend. Daar hebben ze het uitgevonden: zelfexpressie door middel van techno- en housemuziek in combinatie met seksuele bevrijding. Dat wilde ik naar Moskou halen.” Veel van zijn vrienden verklaarden hem voor gek. “Ze zeiden dat er geen markt voor was en maakten zich zorgen over mijn veiligheid.”

Die bezorgdheid is gezien het politieke klimaat in Rusland niet verwonderlijk. In 2013 ondertekende president Poetin een wet die een ‘verbod op homopropaganda’ in het leven riep, waardoor regenboogvlaggen en pride-optochten in de ban gingen. Met die wet zette de Russische regering de deuren voor homohaat wagenwijd open en in de jaren erna nam het geweld tegen de lgbtq-gemeenschap een vlucht. “We werden vogelvrij verklaard”, licht Egorov-Kirillov toe. Met name de vage formulering van de wettekst maakt dat willekeur troef is bij het toepassen ervan.

In een jurk over de rode loper: 12.000 euro boete

Een goed voorbeeld van die willekeur was er vorige maand toen een rechtbank in Moskou muziekkanaal Muz-TV een boete oplegde vanwege ‘homopropaganda’. Aanleiding voor de sanctie was de jaarlijkse prijsuitreikingsceremonie van het tv-kanaal in juni. Tijdens het evenement struinde onder meer de bekende modeblogger Igor Sinjak in een jurk over de rode loper en ook TikTok-beroemdheid Danja Milochin trapte tegen heilige huisjes door in een half-jurk-half-pak op de ceremonie te verschijnen. Het leidde tot een justitieel onderzoek en een boete van 12.000 euro voor de organisatie.

Sowieso blijft de druk op organisaties die zich inzetten voor de lhbts+-rechten onverminderd hoog. Vorige maand werd bijvoorbeeld het Russian LGBTQ Network tot buitenlands agent verklaard. De groep die als belangrijkste verdediger van lgbtq+’ers in Rusland geldt, moet daardoor nu onder meer elke cent die binnenkomt verantwoorden, wat het werk vrijwel onmogelijk maakt. En dan is er nog de aangepaste grondwet die vorig jaar tijdens een omstreden referendum werd aangenomen en die expliciet stipuleert dat het huwelijk een verbinding is tussen een man en een vrouw.

Niet bepaald de ideale maatschappelijke context om een expliciet lgbtq+-feest in te organiseren. Toch was het homofobe klimaat voor Egorov-Kirillov eerder een motivatie om zijn droom te verwezenlijken dan een obstakel. “Voor mij persoonlijk onderstreepte het de noodzaak om onszelf te verenigen. Om een veilige plek te creëren waar queers zichzelf kunnen zijn en zich vrijelijk kunnen uiten door middel van dans, seksueel contact en verbinding met gelijkgestemden. Juist in een klimaat van toenemende homofobie is dat essentieel.” Al moesten ze daardoor wel ondergronds, om zoveel mogelijk uit het zicht van de massa’s en autoriteiten te blijven.

Vooroordelen en preutsheid mogen thuisblijven bij Popoff Kitchen

De regel bij Popoff Kitchen is dat alles mag en niets moet. Het enige wat de organisatie van haar bezoekers verwacht, is dat ze hun vooroordelen thuislaten. Net als hun preutsheid. In de praktijk leidt dat tot een onbeteugelde seksuele vrijheid die bij binnenkomst haast tastbaar is. Niet voor niets staat er op de bar een grote vissenkom met condooms die gedurende de avond steeds leger raakt. De lolly’s in penisvorm ernaast gaan aanmerkelijk minder hard.

Op de dansvloer vertaalt de seksuele bevrijding zich in een bonte verzameling van non-binaire personen, homo’s, lesbo’s, queers, transgenders en alles en iedereen die zich niet identificeert met de heteroseksuele maatschappelijke norm. Groepjes mannen met ontbloot bovenlijf en lederen tuigjes om hun torso lopen er tussen vrouwen in gerafelde panty’s die hun gezelschap aan een halsband door de zaal begeleiden. Verderop staat een man in een jurk met glimmende pailletten te dansen naast een vriend in een witte string die in zijn bewegingen de sierlijkheid van een ballerina combineert met de energie van een hakkende gabber.

Wie het ondergrondse labyrint van de club doorloopt, stuit daarnaast vanzelf op een grote witte pijl die de weg naar de darkroom wijst. Bij de ingang hangt een geur van vers zweet en alcohol. Het is er een komen en gaan van mensen. Een enkeling draagt een muilkorf voor het gezicht of een latex bivakmuts over het hoofd.

‘Als Russen iets goed kunnen, is het feesten’

Maar lang niet iedereen in de kelderclub is op zoek naar seksuele avonturen. Neem Alexandra Madison, volledig gehuld in het zwart, die in het rookhok een sigaret staat te roken. De dertiger is voor het eerst op Popoff Kitchen. “Ik ben hier voor de muziek”, legt ze uit. “Ik ben verzot op techno en als Russen iets goed kunnen, dan is het feesten. Dat geldt ook voor gays. Een gouden combinatie.” Maar, voegt ze er schelms aan toe “naar seksuele bevrijding ben ik niet per se op zoek”.

Toni, een twintiger met geblondeerd haar en sierlijke oorbellen, is hier wel om zijn seksualiteit te etaleren en wil om diezelfde reden niet met zijn achternaam in de krant. “Ik kom hier vaker”, vertelt hij. “Dit feest staat voor mij gelijk aan onvervalste vrijheid. Het is belangrijk om mezelf op deze manier uit te drukken en onder gelijkgestemden te zijn in een veilige omgeving.”

Met vier man sterk in elkaar geslagen

Het is een reden die meerdere bezoekers noemen voor hun aanwezigheid: in veiligheid bij elkaar zijn onder gelijkgezinden. Maar die veiligheid is allerminst vanzelfsprekend weet oprichter Egorov-Kirillov uit eigen ervaring. “Twee jaar terug wisten een paar homofobe hooligans binnen te komen”, vertelt hij. “Ze wilden geld en toen ik weigerde, sleepten ze me naar buiten. Daar hebben ze met vier man sterk in elkaar geslagen.”

Egorov-Kirillov hield er een gebroken arm en een hersenschudding aan over en toen hij naar de politie stapte, kreeg hij nul op het rekest. “Anderhalf jaar lang stuurden ze me van het kastje naar de muur, om uiteindelijk te concluderen dat er geen bewijs was.” Toch wilde hij ook na het incident van geen wijken weten. “Bijna al mijn homoseksuele vrienden in Rusland hebben wel eens te maken met fysiek geweld. Maar dat betekent nog niet dat je daardoor in je schulp moet kruipen. Integendeel, als ik dat zou doen, dan winnen dit soort idioten juist.”

Wel gaan Egorov-Kirillov en zijn organisatie sindsdien voorzichtiger te werk. “Die gasten kenden een van de beveiligers van de club, waardoor ze door de selectie aan de poort glipten. Daarom hebben we nu ons eigen beveiligingsteam.” Ook voeren ze een strenger deurbeleid. “We hebben nu een doorbitch bij de ingang die iedereen selecteert. Alleen mensen die weten waarvoor ze komen, mogen naar binnen.” Daarnaast is het niet mogelijk om vooraf online kaarten te kopen voor het feest. De deur van Popoff Kitchen staat slechts op een kier en dat moet ook wel. “Als we die wagenwijd openzetten, dan zijn de risico’s te groot.”

‘Moskou is in essentie niet homofoob’

Vooralsnog werken de voorzorgsmaatregelen, maar ook Egorov-Kirillov weet dat de risico’s nooit helemaal uit te bannen zijn. “Homohaters houden we op deze manier wel buiten de deur, maar van de politie weet je het nooit. Dit is Rusland. Als de autoriteiten ons te grazen willen nemen, dan kan dat altijd. Maar daar hoef je niet per se een lgbtq+-feest voor te organiseren. Ook als je over straat loopt, in de auto zit of op een regulier feest staat, kan de politie je pakken. De willekeur regeert en dat ontkennen is naïef. Het is nu eenmaal de Russische realiteit. Daar veranderen we niets aan.”

Dat de autoriteiten met de homopropagandawet een extra stok hebben om mee te slaan, mochten ze het ooit op Popoff Kitchen gemunt hebben, ontkent hij niet. Dat het in vier jaar tijd nog niet is gebeurd, komt volgens Egorov-Kirillov vooral doordat Moskou in essentie helemaal niet homofoob is. “Moskou is een kosmopolitische stad met een heleboel liberale en vrijdenkende mensen. Daardoor kunnen wij hier als gemeenschap redelijk onze gang gaan. Er zijn genoeg bars en clubs die openlijke gayavonden organiseren.”

Toch is het gedogen van afgeschermde evenementen iets anders dan werkelijke vrijheid, erkent ook Egorov-Kirillov. “Uiteraard is de Russische situatie verre van ideaal. In het publieke bestaan kunnen we niet openlijk uitkomen voor onze geaardheid. Daar moeten we op ons hoede zijn.” Maar eenmaal binnen bij Popoff Kitchen maakt die waakzaamheid plaats voor uitbundigheid. “Veel aanwezigen vinden hier een toevluchtsoord”, meent hij. “Een vorm van escapisme uit de dagelijkse realiteit waarin ze niet elkaars hand kunnen vasthouden en een schild op trekken om wie ze zijn. Dat schild mag hier af. Hier voelen ze zich onderdeel van een groter geheel.”

Eerst de muziek, daarna komt al het andere

Een groter geheel dat overigens niet alleen door de hedonistische, seksuele vrijheid bij elkaar wordt gehouden. Want daarin verschilt Popoff Kitchen wezenlijk van een paren- of seksclub: het draait eerst en bovenal om de muziek en daarna komt al het andere. Die gedeelde liefde voor muziek ontspringt bij het min of meer vaste team van dj’s dat bestaat uit queer artiesten uit binnen- en buitenland. De platen die ze draaien meanderen van house naar techno met hier en daar een vleugje disco die het donkere gedreun van de bastonen een zekere speelsheid geeft. Als een onzichtbaar elfje dat al huppelend sterrenstof de duisternis van de dansvloer in blaast.

Het komt allemaal samen wanneer een van de dj’s tegen een uur of vier een technoplaat mixt met de single ‘Sorry’ van Madonna. Op de dansvloer ontstaat een extatische collectieve verliefdheid die minutenlang als een hogedrukgebied boven de menigte hangt. Iedereen glimlacht en op meerdere armen staan de haren overeind. Voor de draaitafels fladdert iemand als een nachtvlinder op het ritme van de muziek over het podium. Op het hoofd een rode Franse baret waar zwart piekhaar onder vandaan komt en op de wangen glitters die fonkelen alsof de persoon in kwestie zojuist is ontwaakt uit een schoonheidsslaapje op een discobal. Pas als het nummer afloopt en de lichten iets feller schijnen, openen de ogen. Het luchtkusje voor de toeschouwers dat volgt, spreekt boekdelen.