‘De hoekstenen van onze veiligheid zijn onder onze voeten weggezakt’: Zweden en Finland nemen de bocht richting NAVO

Finland en Zweden zullen mogelijk nog voor de zomer aansluiting zoeken – en vinden – bij de NAVO. Dat schrijft de Britse krant The Times op basis van Amerikaanse bronnen binnen de westerse alliantie. Rusland lijkt met zijn dreigementen en de invasie van Oekraïne zo exact het omgekeerde te krijgen van wat het beoogde.

“Finlands veiligheidssituatie is in de vroege uren van 24 februari fundamenteel veranderd toen Rusland zijn aanval lanceerde. De twee hoekstenen van onze veiligheid – een internationale orde gebaseerd op regels en een functionele relatie met Rusland – zijn onder onze voeten weggezakt.”

Met die quote maakte de Finse minister van Financiën en leider van de Centrumpartij Annika Saarikko zaterdag bekend dat haar partijraad de deur had opengezet voor NAVO-lidmaatschap van het Russische buurland. De Centrumpartij is de op één na grootste in de Finse regering na de sociaaldemocraten van premier Sanna Marin, en neemt het nieuwe standpunt in na tientallen jaren tegenstand tegen NAVO-lidmaatschap. Concreet kreeg Saarikko het mandaat om een Fins NAVO-lidmaatschap goed te keuren “als de regering de tijd daarvoor gekomen acht”.

Het nieuwe standpunt van de Centrumpartij is een weerspiegeling van de veranderende visie in de Finse samenleving. Peilingen tonen aan dat nu meer dan 60 procent van de Finnen vóór lidmaatschap van de NAVO is, en nog maar 20 procent tegen. Jarenlang was dat omgekeerd.

Bocht

Tegelijk met de Finnen namen in buurland Zweden ook de extreemrechtse Zweden-Democraten de bocht. Partijleider Jimmie Åkesson liet in een interview optekenen dat als Finland effectief om toetreding zou verzoeken, Zweden niet als enige niet-NAVO-land kan achterblijven. “Dan is het mijn ambitie om naar het partijbestuur te stappen met de vraag om ons standpunt te veranderen”, zegt Åkesson in het Svenska Dagbladet.

De Zweden-Democraten waren tot nu toe tegen NAVO-lidmaatschap voor het traditioneel neutrale Zweden, maar “wat er is veranderd is dat Finland nu zeer duidelijk op lidmaatschap afstevent, en dat het snel kan gaan. Dat, samen met de vaststelling dat Oekraïne er als niet-lid helemaal alleen voor staat, heeft mij op andere gedachten gebracht.” Vandaag komt de partijraad bijeen om het standpunt officieel vast te leggen.

Met het nieuwe standpunt van de Zweden-Democraten is er nu voor het eerst in het Zweedse parlement een meerderheid voor NAVO-lidmaatschap, al gaat het tot nu toe enkel om oppositiepartijen. De regerende sociaaldemocratische partij van premier Magdalena Andersson sprak zich in november nog uit tegen lidmaatschap.

Toch lijkt de bocht ook daar stilaan ingezet, onder druk van de gebeurtenissen en de parlementsverkiezingen van september. Deze week wil Anderssons partij een ‘politieke dialoog’ opstarten om te controleren of het standpunt over het buitenlandse veiligheidsbeleid moet worden bijgewerkt. De Russische invasie van Oekraïne “heeft gevolgen voor Zwedens defensiepolitiek, en voor het standpunt van de sociaaldemocraten daarover”, stelt de partij in een mededeling.

1.340 kilometer extra grens

Met de veranderde koers in Helsinki en Stockholm lijkt Rusland zo steeds meer het omgekeerde te krijgen van waar het al jaren op aandringt: dat de NAVO niet oostwaarts uitbreidt en zich zelfs terugtrekt uit de oostelijke landen die na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in de jaren 90 lid werden. De uitbreiding was net een van de redenen voor het land om buurland Oekraïne op 24 februari binnen te vallen. Meteen daarna bedreigde het Kremlin ook Finland en Zweden met “militaire en politieke gevolgen” als beide landen toenadering zouden zoeken tot de NAVO.

Dat is nochtans exact wat er sindsdien gebeurde. De twee landen zijn officieel nog altijd neutraal en geen lid, maar werken al langer samen in een partnerschap met de NAVO. Die samenwerking is de afgelopen weken alleen maar versterkt; beide landen nemen behalve aan oefeningen ook geregeld deel aan vergaderingen en overlegmomenten van de alliantie. Met Finland erbij zou Rusland er in één klap 1.340 kilometer aan NAVO-grondgebied bij krijgen aan zijn grenzen: een ‘enorme strategische blunder’, zo noemt een Amerikaanse NAVO-bron het in The Times.

Echte toetreding vereist een unanieme goedkeuring van de huidige dertig NAVO-lidstaten, maar eens de vraag gesteld en goedgekeurd is, kan het snel gaan, zo liet secretaris-generaal Jens Stoltenberg eerder al weten. Bovendien zal de NAVO volgens Stoltenberg “een manier vinden om de bezorgdheid weg te nemen over de tussenperiode tussen de aanvraag en de laatste goedkeuring”, waarmee hij verwijst naar mogelijke Russische tegenmaatregelen vooraleer beide landen echt lid zijn.

Door de samenwerking die er nu al is en het feit dat Finland en Zweden zelf over een modern uitgerust defensie-apparaat beschikken dat op de NAVO is afgestemd, staat op technisch vlak toetreding alvast weinig in de weg. Het Franse persbureau AFP noemt Finland zelfs “een droomkandidaat, met een recordaantal reservisten, het gevolg van een steeds aanhoudende waakzaamheid tegenover de Russische buur”.

Beslissing in juni?

Fins premier Marin zei vrijdag dat het land de komende weken uitgebreid debatten en discussies zal houden om een standpunt te bepalen, “maar we kunnen niet meer tijd nemen dan nodig is”. Ook Marin zelf lijkt de bocht te hebben ingezet. Terwijl ze lidmaatschap in januari nog ‘zeer onwaarschijnlijk’ noemde, klonk het gisteren in een radio-interview dat “geen enkele veiligheidsoplossing evenaart wat een militaire alliantie kan bieden”. “Artikel 5 van de NAVO biedt omvattende veiligheid. De NAVO houdt ook gezamenlijke oefeningen en heeft een gezamenlijk verdedigingsbeleid.” Het artikel, de hoeksteen van de alliantie, bepaalt dat een aanval op een lidstaat wordt beschouwd als een aanval op alle lidstaten.

Marin verwacht een beslissing te kunnen nemen “voor eind juni”. Haar voorganger Alexander Stubb, premier van 2014 tot 2015, zei dit weekend in interviews te verwachten dat de Finse NAVO-aanvraag er al in mei zal komen, zodat op de volgende NAVO-top in juni in Madrid een beslissing kan worden genomen.

Idealisme versus realisme

Volgens Stubb heeft Finland lang op de balans geleefd tussen idealisme, zijnde samenwerken met grote buur Rusland, en realisme, namelijk een sterk leger aanhouden voor het geval Rusland ooit zou aanvallen. Maar dat idealisme blijkt vandaag steeds meer een vage droom, zegt Stubb. “Wij Finnen gaan ervan uit dat als Poetin zijn zusters, broers en neven in Oekraïne kan afslachten zoals hij vandaag doet, er niets is dat hem zal stoppen hetzelfde te doen in Finland. Wij willen gewoon niet meer alleen gelaten worden.” Na de Tweede Wereldoorlog werd Finland verplicht een neutrale politiek tussen oost en west aan te houden in ruil voor zijn soevereiniteit en onafhankelijkheid van Rusland.

Het Kremlin waarschuwde vandaag opnieuw dat NAVO-toetreding van Finland en Zweden een slechte beslissing zou zijn ‘voor de stabiliteit in Europa’. “We hebben al herhaaldelijk gezegd dat de alliantie gericht is op confrontatie. Verdere uitbreiding zal geen stabiliteit op het Europese continent brengen”, zegt woordvoerder Dmitry Peskov.