De genderrevolutie is in volle gang

‘Wat zit er in je broek? U mag me tegenspreken, maar als u een transpersoon ziet of ontmoet, wat denkt u dan? Ik zal u even helpen. De vraag die op ieders lippen brandt, is: hoe zit dat dan tussen de benen? Waarna logischerwijs ‘hoe zou de seks dan zijn?’ volgt. Gelukkig zijn we fatsoenlijke mensen, toch? We stellen die vragen niet. Dacht u. Toen ik jaren geleden de Nederlandse filosoof Maxim Februari – voorheen Marjolijn – interviewde over zijn boek De maakbare man bleek dat mensen zich hoegenaamd niet generen om intieme vragen van die orde te stellen aan transpersonen. Februari had altijd een antwoord klaar: Wat heeft je moeder je geleerd? Stel dat iemand jou vraagt wat je in je broek hebt?

Gevat en to the point. Toch is het niet helemaal abnormaal dat die gedachten in u opkomen. Als mens leer je om de wereld in kaart te brengen en in te schatten wat je kunt verwachten. Of iemand een man dan wel een vrouw is, is daarbij een wegwijzer die ons gedrag bepaalt. Helaas zit er in die opdeling ook een heel wereldbeeld van stereotypes verscholen waar niet iedereen blij mee is.

Over gender bestaan veel misverstanden. Dat gender hetzelfde is als biologisch geslacht, bijvoorbeeld.

Opnieuw: een begrijpelijke denkfout. In het Engels slaat gender zowel op biologisch geslacht als op wat we cultureel met dat geslacht associëren. In het Nederlands houdt men die twee betekenissen uit elkaar. Geslacht staat voor de lichamelijke kenmerken, gender is alles wat we associëren met wat vrouwelijk en mannelijk is. Maar wat is mannelijk, wat is vrouwelijk?

Manwijf of sissy

Voor heel wat mensen is het antwoord eenvoudig. Een man is een man, een vrouw is een vrouw, en elk heeft specifieke kwaliteiten. Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus. Dat is wat we geloven en zelfs denken te zien. Maar de realiteit leert ons iets anders. Dat mannen vrouwelijke en vrouwen mannelijke kwaliteiten kunnen hebben: dat ligt al wat moeilijker. Hoe noemt men een vrouw die daadkrachtig en ad rem is? Hoe noemt men een man die graag juwelen en roze kledij draagt, en z’n lange lokken dagelijks wast? De ene noemt men een bitch of een manwijf, de ander verwijfd of een sissy. De negatieve lading van die woordkeuze suggereert een onderhuids onbehagen. Men heeft het vaak moeilijk als mensen buiten de traditionele verwachtingspatronen treden.

Als men al zo moeilijk kan aanvaarden dat een man thuisblijft om voor de kinderen te zorgen of dat een vrouw ervoor kiest om geen kinderen te krijgen, hoe reageert een samenleving dan op mensen die aangeven dat ze niet in die hokjes thuishoren? En als genderstereotypering al als een kooi aanvoelt voor sommige mannen en vrouwen, hoe ongemakkelijk moet de samenleving dan wel aanvoelen voor mensen die zich niet thuisvoelen in het mannen- of vrouwenvakje?

Ook het concept transgender heeft te lijden onder tal van vooroordelen. En hoewel de Eén-soap Thuis een pluim verdient omdat hij het thema bespreekbaar heeft gemaakt, installeerde men tegelijk de overtuiging dat een transpersoon iemand is die net als de geblokte stoere jongen Frankie in enkele maanden tijd verandert in de frêle zwaan Kaat, een vrouw met alles erop en eraan. Een van de grootste misvattingen over transpersonen is dat ze allemaal transseksueel zijn. Wat blijkt? De meeste transpersonen verhuizen niet van het ene hokje naar het andere. Steeds meer mensen geven aan dat ze bijvoorbeeld queer, non-binair of genderfluïde zijn. Ze voelen zich niet man, niet vrouw, soms zelfs niets tussenin, maar een derde ‘soort’, de zogenoemde x. Dat zijn relatief nieuwe termen die, toegegeven, niet gemakkelijk te vatten zijn.

Suïcidecijfer en wetgeving

Met deze bijlage proberen we een antwoord te formuleren op de vraag wat gender is, en hoe verschillende genderidentiteiten zich kunnen manifesteren. We zijn er geen dag te vroeg mee. Onbegrip en verwarring, en de angst voor wat men niet begrijpt, maakt dat transpersonen meer dan andere groepen lijden onder discriminatie en geweld. Ook het suïcidecijfer ligt bij hen alarmerend hoog. Bovendien staan transpersonen juridisch vaak in de kou: x, of het derde gender, wordt in België niet erkend. In Denemarken wel. De nieuwe transgenderwet die op tafel ligt, kan een stap in de goede richting zijn omdat ze een einde maakt aan de onmenselijke eisen voor transpersonen om juridisch in orde te zijn. Maar wie zich niet in de hokjes m/v thuisvoelt, valt uit de boot.

Tijdens het maken van deze bijlage voelden we al snel dat we met een revolutionair thema bezig waren. Zeker nu, zeker vandaag. Met de reactionaire tendensen in gedachten lijkt het gewaagd om te morrelen aan het idee dat de wereld is opgedeeld in mannen en vrouwen. Dat er veel meer varianten zijn van hoe mensen zich voelen, dat er zoiets bestaat als gender­fluïditeit en dat queer niet gay betekent, zal voor velen nieuw zijn. En wat nieuw of anders is, roept weerstand op.

Toch is het niet de bedoeling van mensen die transgender zijn, en bij uitbreiding iedereen die zich een weg uit vastgeroeste hokjes knokt, om te choqueren. Integendeel: zij zijn degenen die dag na dag schrikken van de reacties die ze soms krijgen. Toch ondergaan velen van hen de vreemde blikken en rare opmerkingen met een zekere mildheid. Zijn ze teleurgesteld? Ja. Doet het hen pijn? Zeer zeker. Maar liever dat dan te moeten blijven leven met een label dat niet het hunne is.

Non-binaire mensen houden ons een spiegel voor. Door zich niet man of vrouw te noemen, confronteren ze ons met de vraag wat mannelijkheid en vrouwelijkheid eigenlijk betekenen. Ze tonen ons de werkelijke aard van de mens, die van nature ambigu is. Niemand is 100 procent mannelijk of vrouwelijk. Elk individu is een unieke samenstelling van kwaliteiten die in de eerste plaats menselijk zijn. We zijn allemaal ‘anders’. Het mooie is dat je net door die verschillen te erkennen en te waarderen weer ziet dat er nog steeds meer is dat ons met elkaar verbindt dan van elkaar onderscheidt. We zijn sociale wezens. We hebben er allemaal behoefte aan om gezien te worden. We hunkeren naar liefde. In meerdere of mindere mate zijn we allemaal mannelijk, vrouwelijk, iets ertussenin of iets net erbuiten. Maar mensen zijn we allemaal.