De gebroken trots van Tigray: ‘Uitgemoord omdat we Tigreeërs zijn’

Dertig jaar had Tigray de macht in handen in Ethiopië, de regio beschouwt zich als de wieg van de Ethiopische cultuur en religie. Dat de centrale regering juist hier met bruut militair geweld is binnengevallen, leidt niet alleen tot miljoenen vluchtelingen, ook de eer van de Tigreeërs is vertrapt. Is verzoening nog mogelijk?

Als baas van de grootste tv-zender in de Ethiopische deelstaat Tigray beschikt Kahisay Biru (33) over een vorstelijke werkkamer. Vanachter zijn metersbrede bureau richt hij zijn afstandsbediening op de flatscreen aan de andere kant van de zaal, zodat hij in zijn leunstoel kan blijven zitten en geen seconde van zijn zender hoeft te missen. Biru heeft slechts één probleem: hij heeft nul zeggenschap meer over de programmering.

Tigray TV staat sinds kort onder de controle van de federale overheid in de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba, 500 kilometer verderop. Dat de centrale regering de regie wil, valt te begrijpen. Sinds de regering in november een militair offensief tegen Tigray begon, worden burgers het slachtoffer van beschietingen, plunderingen en verkrachtingen. In plaats van beelden van die gruwelijkheden, toont de regering liever propaganda.

Biru ziet toe hoe op de tv een legerwoordvoerder ‘de voortgang’ van de operatie bespreekt, waarna een satirisch programma over Tigray wordt ingestart. “Ik kan deze vernedering niet langer aan”, zegt Biru als hij wegzapt. “En de beeldkwaliteit is ook nog eens slecht.”

Extreem geweld

In 1991 verwierf het Tigrese Volksbevrijdingsfront (TPLF) de macht in Ethiopië door Mengistu Haile Mariam omver te werpen, een communistische kolonel met een bloeddorstig verleden. Drie jaar geleden verloor de TPLF die landelijke macht. Het was nu de beurt aan andere regio’s in het uitgestrekte, etnisch diverse Ethiopië om een stempel te drukken, en het was duidelijk dat Tigray aan invloed zou inboeten.

Maar het geweld waarmee Tigray van zijn sokkel wordt getrokken, is extreem: duizenden burgers zijn vermoedelijk om het leven gekomen en volgens de VN is eenderde van de ruim 6 miljoen Tigreeërs op de vlucht gedreven. Delen van de regio worden ingenomen door soldaten uit buurland Eritrea en milities uit de Ethiopische regio Amhara, oude rivalen van Tigray die in het kielzog van het Ethiopische leger opereren. De VS spreken van ‘etnische zuiveringen’. Washington kondigde deze week sancties aan tegen verschillende personen van alle partijen, inclusief het TPLF, dat eveneens van grof geweld is beticht.

Volgens de officiële lezing ondernam Ethiopië in november gericht actie tegen de bestuurders in Tigray omdat het TPLF een federale legerbasis zou hebben aangevallen. De verhoudingen waren toen al verziekt: de centrale regering verwijderde na 2018 TPLF-kopstukken van federale bestuursplekken, en het TPLF hield in september vorig jaar, ondanks een landelijk uitstel van verkiezingen, een regionale stembusgang.

In delen van Tigray vecht het TPLF nog door, al is de situatie lastig te peilen omdat de regio moeilijk bereikbaar is en internet er al maandenlang platligt. De belangrijkste stad, Mekelle, waar ook het kantoor van Tigray TV staat, is in handen van Ethiopische regeringstroepen. De half miljoen inwoners van Mekelle proberen door te gaan met hun leven, ze drommen samen op schapenmarkten en in koffiehuizen. Maar de militaire bezetting ervaren ze als een regelrechte kleinering. Soldaten in camouflagetenten bivakkeren op plaatsen die aan de voormalige macht van Tigray herinneren, zoals het metershoge gedenkteken voor de vroegere premier van Ethiopië, Meles Zenawi. De verafgode Zenawi was in de jaren zeventig een van de oprichters van het TPLF.

De Ark des Verbonds

“Onder het TPLF leefden Ethiopiërs in harmonie, als broeders en zusters”, zo vertolkt Milashu Tekle (50) een versie van het verleden die het in Tigray goed doet. Het hoofdstuk over de stevige repressie, waardoor in andere delen van Ethiopië behoorlijk wat wrok ontstond, slaat ze liever over.

Tekle en honderden andere ontheemden schuilen in een lagere school in Mekelle, met als hun voornaamste bezit een stel versleten matrassen. Het litteken op haar rechterarm komt volgens Tekle door een Eritrese granaat. Ze is niet de enige met verwondingen: een jongen laat zijn gehechte buik zien, een man toont een etterende enkel en een moeder vraagt aandacht voor haar zoon, wiens gezicht onder de rode uitslag zit. Een meisje van 5 is haar ouders verloren. Tekle barst in tranen uit: “We worden uitgemoord omdat we Tigreeërs zijn.”

De marginalisering komt extra hard aan bij Tigreeërs omdat ze ervan overtuigd zijn dat Tigray de geboorteplaats is van het ruim 100 miljoen inwoners tellende Ethiopië. In de Tigrese optiek liggen de wortels in het tweeduizend jaar geleden gestichte koninkrijk Axum, in wat nu Tigray is. De stad Axum geldt bovendien als de kraamkamer van de grootste godsdienst van het land, de Ethiopische orthodoxie. In de kathedraal van de Heilige Maria van Zion staat – zo wil althans het verhaal – de Ark des Verbonds, de houten draagkist met daarin de stenen tafelen met de Tien Geboden.

“Tigray is de wieg van Ethiopië, bij ons is de beschaving begonnen”, aldus Tekle. “Voor Axum ben ik bereid mijn leven te geven.” Voorlopig komt ze niet verder dan het uitdelen van Ethiopische deegrollen, injera, aan de ontheemden in de lagere school. Het voedsel komt van omwonenden die zich het lot van hun mede-Tigreeërs aantrekken.

Naar schatting 35.000 Tigreeërs hebben in Mekelle hun toevlucht genomen in schoolgebouwen. Zo’n honderdduizend andere ontheemden in Mekelle vonden onderdak bij familieleden of kennissen. Internationale hulpverlening is er amper, Ethiopië houdt hulp tegen, tot grote woede van de VN en particuliere organisaties.

In het streekziekenhuis

Zittend op haar bed van eucalyptusbladeren, in een van de scholen, zegt de voormalige rechtbanksecretaresse Haymanot Gebreamilak (39) dat zij wel weet waarom ontheemden van hulp verstoken blijven. “De Ethiopische regering wil heel Tigray straffen, niet enkel het TPLF zoals ze beweert.” Tientallen andere ontheemden hummen instemmend. Bij de overvolle school zijn bijvoorbeeld ook geen nieuwe latrines geplaatst, het gras rondom het gebouw ligt daardoor bezaaid met uitwerpselen.

Dat hulpverleners ook niet zomaar vanuit Mekelle naar de binnenlanden van Tigray mogen, blijkt bij een wegversperring net buiten de stad. Ethiopische soldaten houden wagens van Artsen zonder Grenzen en Save the Children tegen. De buitenlandse pers moet eveneens rechtsomkeert maken.

Volgens Kibrom Gebreselassie (43) wil de Ethiopische regering ‘systematische’ wreedheden versluieren, bedoeld om Tigray definitief de nek om te draaien. Als directeur van het streekziekenhuis in Mekelle heeft Gebreselassie wel een idee van wat er zich op het platteland allemaal afspeelt: na de gewonden door kogels en bommen, de verkrachte vrouwen en de kinderen die op landmijnen waren gestapt, ziet hij steeds vaker ondervoede baby’s binnenkomen.

“Eritrese soldaten verwoesten gewassen en verhinderen mensen om akkers te beplanten”, aldus Gebreselassie. Hij vreest voor een herhaling van de jaren 80, toen in Tigray naar schatting 400.000 mensen verhongerden door de wurggreep van kolonel Mengistu – een episode die in het Westen aanzet gaf tot het benefietconcert Live Aid en de inzamelingsactie van USA for Africa. Ook de VN en Artsen zonder Grenzen waarschuwen voor een nieuwe hongersnood.

In het ziekenhuis in Mekelle spreekt ook Gebru Weldeabirha (60) van voedseltekorten. “Mijn gezin heeft bijna niks meer te eten, Eritrese soldaten verbieden me om mijn grond te bewerken”, zo zegt hij bij het bed waarin zijn zoon Haftom (13) herstelt van een handamputatie. Weldeabirha: ‘De Eritreeërs schoten met tanks ons huis stuk.’

Landverrader

De Eritrese aanwezigheid tergt Tigreeërs tot op het bot, want de president van Eritrea, Isaias Afewerki, geldt als erfvijand. Ruim twintig jaar geleden, toen de Tigreeërs het nog voor het zeggen hadden, vocht Ethiopië een grensoorlog met Eritrea uit. Wat Tigreeërs het allerergst vinden, is dat de deur voor de Eritreeërs nu is opengezet door de premier van Ethiopië, Abiy Ahmed.

Het aantreden van Abiy, in 2018, was reeds een bittere pil: het volgde op brede protesten tegen de politieke dominantie van de Tigreeërs. Een van Abiy’s eerste maatregelen was het vergroten van de speelruimte voor andere partijen. Internationaal trok Abiy de aandacht met zijn toenadering tot Eritrea, in 2019 kreeg hij zelfs de Nobelprijs voor de Vrede, maar volgens Tigreeërs legde Abiy met zijn avances de basis voor de oorlog op meerdere fronten tegen Tigray.

“Abiy is een landverrader”, zo spuwt Efur Kiros (60) haar gal. Als meisje was Kiros al lid van het in 1975 opgerichte TPLF. “Ik bakte injera voor de dappere strijders die voor onze regio opkwamen”, zegt ze, terwijl ze in haar leslokaal in Mekelle in een denkbeeldige pan roert. De helden van Kiros worden geëerd met het Tigrese Martelaren Monument, een meer dan 30 meter hoge pilaar die nu omringd wordt door federale troepen. Kiros blijft strijdvaardig: “Het volk van Tigray zal blijven vechten, dat is de enige optie. Als ik jonger was, zou ik zelf een wapen oppakken.”

Is verzoening nog mogelijk?

Voor Kinfe Hadush (28), docent openbaar bestuur aan de universiteit van Mekelle, is het TPLF beslist géén optie. Als een van de weinige Tigreeërs spreekt hij zich openlijk tegen de beweging uit. In een hotelbar, waar alle stoelen bezet zijn omdat er zowaar iets van wifi is, zegt Hadush met gedempte stem: “Onder het TPLF was er in Ethiopië geen democratie, het TPLF geeft ook helemaal niet om de bevolking van Tigray, de organisatie denkt puur aan zichzelf.”

Ondanks zijn kritiek noemt Hadush zich een ‘Tigrese nationalist’. Niets is in zijn ogen erger dan de centrale regering van premier Abiy. “Wat Abiy Tigray aandoet, is niet onder woorden te brengen. Hoe kan ik me nog Ethiopiër voelen als ons hele bestaan wordt bedreigd?” Dat zelfs een TPLF-tegenstander als Hadush ronduit partij kiest tegen de centrale staat, laat zien hoe moeilijk het wordt om Tigray en de rest van Ethiopië nog met elkaar te verzoenen.

Hadas Aschenaki (34), een openbaar aanklager in Mekelle, betreurt vooral dat ze door de bezetting geen gerechtigheid kan krijgen voor het meisje van 6, de non van 80 en de ruim vierhonderd andere verkrachte meisjes en vrouwen die ze in de afgelopen zes maanden voorbij heeft zien komen. “De Ethiopische en Eritrese soldaten die hier nu de dienst uitmaken, zijn ook degenen die ik wil vervolgen. Ik heb dus geen enkele kans”, zo verzucht ze in haar kantoor.

De Ethiopische overheid erkent dat er in Tigray vrouwen zijn verkracht, maar onderneemt niet veel actie tegen de daders. Op het federale niveau zijn welgeteld drie soldaten veroordeeld. Aschenaki vindt het onverteerbaar: “De verkrachtingen zijn een bewuste tactiek, bedoeld om de geest van Tigrese vrouwen te verwoesten”, zo zegt ze, met de toppen van haar wijsvingers tegen haar slapen gedrukt.

In Aschenaki’s kantoor zit een 21-jarige vrouw die zo hardhandig is verkracht dat ze haar verstand verloor. “Breng me drie witte sokken!”, roept de verwarde vrouw in de richting van een koelkast. Aschenaki ziet het lijdzaam aan. Zelf is ze door het conflict ook iets verloren: “Ik beschouw mezelf niet langer als Ethiopisch. Ik heb enkel nog mijn identiteit als Tigreeër. Voor wat het nog waard is.”