De geblokkeerde gevoelens van een meester en zijn leerling

Voor A Dangerous Method baseerde Cronenberg zich op een scenario van Christopher Hampton, die zich daarvoor liet inspireren door het boek A Most Dangerous Method van John Kerr en zijn eigen toneelstuk The Talking Cure.

De meningsverschillen tussen Carl Jung (rol van Michael Fassbender) en Sigmund Freud (rol van Viggo Mortensen) zijn zowel academisch als persoonlijk van aard. Jung voelt zich bijvoorbeeld gekrenkt omdat zijn leermeester laat merken dat hij niet zo hoog oploopt met sommige metafysische beschouwingen van zijn leerling. Van zijn kant heeft Freud het later vooral lastig met het feit dat Jung een verhouding is begonnen met een patiënte, de Russische Sabina Spielrein (rol van Keira Knightley). Ook zij speelde een belangrijke rol in de vroege ontwikkeling van de psychoanalyse, aangezien zij - los van hun persoonlijke verhouding, in de mate dat dit natuurlijk mogelijk was - evolueerde van patiënte van Jung tot één van zijn studenten en later collega-psychiater.

Masochistische hysterie

De film begint in 1904 met de aankomst van de achttienjarige zicht- en hoorbaar hysterische Sabina Spielrein in de kliniek van Carl Jung in Zürich. De psychiater besluit de nieuwe behandelingswijze van Freud, die hij op dat moment nog niet persoonlijk kent, toe te passen. Die zogenaamde talking cure blijkt te werken bij Sabina, van wie de masochistische hysterie blijkbaar getriggerd werd door een bestraffende vader. Het feit dat het jonge meisje daarbij seksuele lustgevoelens ervoer, heeft haar zo in verwarring gebracht dat zij die gevoelens alleen maar als vies en vuil kon catalogeren. Hoe dan ook, de praattherapie die Jung op haar toepast, werkt bevrijdend en maakt daardoor ook ruimte voor de verdere ontwikkeling van deze intelligente jonge vrouw, die uiteindelijk zelf als psychiater lid zou worden van Wiener Psychoanalytische Vereinigung.

Later verlegt de aandacht van de film zich naar de relatie tussen de twee psychiaters. Wanneer Jung in 1906 zijn idool Freud in Wenen gaat opzoeken, blijken beide mannen zo gepassioneerd door hun gemeenschappelijk werkveld van de nog prille psychoanalyse dat hun eerste ontmoeting uitmondt in een conversatie van meer dan tien uur. Maar de verstandhouding blijft niet duren, zeker niet nadat Jung bij zijn terugkeer een affaire begint met Sabina.

Je hoeft zelf geen (al dan niet Freudiaanse) psychiater te zijn om te begrijpen waarom net David Cronenberg zich tot deze historische kroniek over de beginperiode van de psychoanalyse aangetrokken voelde. Doorheen zijn oeuvre van intelligente, psychologische horrorfilms, zoals Dead Ringers, Crash en Spider om maar enkele titels te noemen, is zijn fascinatie voor on(der)bewuste verlangens, seksuele driften en unheimliche transformaties van fysieke en mentale aard steeds een rode draad gebleken.

Academische aanpak

Opmerkelijk is wel dat hij dit keer erg sober, ja zelfs bijna academisch is gebleven in zijn formele aanpak. Dat gebeurde wellicht om de aandacht niet af te leiden van de inhoudelijke en intellectueel stimulerende essentie, die via lange maar steeds heldere praatscènes uit de doeken wordt gedaan. Een saaie geschiedenisles is het zeker niet geworden, aangezien het bijzonder boeiend blijft om getuige te zijn van de zoekende en tastende manier waarop die toen en nu nog steeds omstreden psychoanalytische therapie tot stand is gekomen.

Regisseur Cronenberg weet zich daarbij, behalve door een uitstekend scenario, ook geholpen door de sterke vertolkingen van zijn protagonisten, waarbij zowel Michael Fassbender als Viggo Mortensen zo'n beetje against type gecast werden. Over Keira Knightley zullen de meningen meer verdeeld zijn, maar dat is nu eenmaal het risico als je, althans in het eerste deel van A Dangerous Method, een schreeuwerig en extravagant, want hysterisch personage moet neerzetten.