De egyptologie beleeft hoogdagen, maar zullen de toeristen wel terugkomen?

Het was een frisse ochtend in november vorig jaar. De Egyptische minister van Toerisme en Oudheden bevond zich in een stampvolle tent in de uitgestrekte necropolis Saqqara net buiten Caïro om de belangrijkste archeologische vondst van het jaar te presenteren. Het ging onder meer om honderd houten sarcofagen – soms met mummies die 2.500 jaar eerder begraven werden – veertig standbeelden, amuletten, grafvazen en dodenmaskers. De minister, Khaled el-Enany, zei dat de jongste vondsten nog maar de voorbode waren van veel meer moois dat de archeologische site nog zou openbaren en bracht hulde aan de toewijding van het volledig Egyptische team dat de voorwerpen had opgegraven.

En hij gaf nog een reden waarom de archeologische vondsten zo belangrijk waren: ze waren een zegen voor het toerisme, dat door de covidpandemie verschrompeld was. “Deze unieke site geeft nog veel niet prijs”, zei El-Enany. “Hoe meer ontdekkingen we doen, hoe meer interesse we internationaal losweken voor deze plek en voor Egypte.”

De egyptologie beleeft hoogdagen. Archeologen meldden deze maand dat ze bij Luxor in het zuiden van het land een 3.400 jaar oude stad uit de faraonische tijd hadden blootgelegd. Die vondst kwam er een paar dagen nadat 22 koninklijke mummies redelijk spectaculair verplaatst waren naar een nieuw museum, een evenement dat wereldwijd werd uitgezonden.

De vondst van 59 goed geconserveerde sarcofagen in Saqqara is bovendien het onderwerp van een recente Netflix-documentaire. Ook in Saqqara werd een met juwelen getooid standbeeld van de god Nefertum gevonden. De 4.700 jaar oude trappenpiramide van Djoser werd vorig jaar heropend, na een restauratie die veertien jaar duurde en 5,5 miljoen euro kostte. En het imposante Grand Egyptian Museum schiet goed op en opent wellicht nog dit jaar de deuren.

11 miljard euro

Maar de pandemie trof de sector zwaar, en wat een topseizoen had moeten worden loopt af met een sisser. Het toerisme is bijzonder belangrijk voor de Egyptische economie – de inkomsten uit internationaal toerisme bedroegen zowat 11 miljard euro in 2019 – en het land wil wat graag weer bezoekers van zijn archeologische sites aantrekken.

Maar de toeristenstroom is alleen al in de eerste acht maanden van 2020 met 69 procent gekrompen, als gevolg van reisbeperkingen, sluitingen van grenzen en een kleinere capaciteit van de hotels. In dezelfde periode daalden de inkomsten met 67 procent, volgens cijfers van de World Tourism Organization, een agentschap van de Verenigde Naties. Het toerisme in Egypte wordt geconfronteerd met “ongeziene uitdagingen”, stelt Zurab Pololikashvili, de secretaris-generaal van de organisatie, in een e-mail.

Het Egyptische toerisme kreeg in de voorbije jaren zware klappen te verduren. Het begon met een periode van politieke instabiliteit na de revolutie in 2011 en het terrorisme dat ermee gepaard ging, met aanslagen op toeristen, bomontploffingen die belangrijke museums beschadigden en de crash van een lijnvliegtuig in 2015 waarbij honderden Russen het leven lieten.

Maar geleidelijk aan kroop de sector uit het dal. Toeristen vonden opnieuw de weg naar de archeologische sites en de zonovergoten vakantieoorden aan zee, van 5,3 miljoen in 2016 tot 13 miljoen in 2019. En toen sloeg de coronaviruspandemie toe. Hotels, resorts en cruises liepen opnieuw leeg. Populaire toeristische trekpleisters vielen zonder bezoekers, duizenden gidsen en andere mensen in de toeristische sector zagen hun inkomsten verdampen.

“Het Egyptische toerisme beleefde in 2019 een van zijn beste jaren, en toen kwam de pandemie, die een enorme impact had”, zegt Amr Karim, algemeen manager van Travco Travel, een van de grootste touroperators in Egypte, aan de telefoon. “Niemand wist wat er zou gebeuren, hoe we ermee zouden omgaan, hoe het ons zou treffen. Heel bizar.”

De pandemie, zegt hij, verstoorde de werking van de reisaanbieders, hoe ze hun prijzen bepaalden en hoe ze samenwerkten met hotels, die nieuwe hygiënische regels moesten respecteren. En ze legde de gebreken van de Egyptische gezondheidszorg bloot. Artsen klaagden over een tekort aan beschermend materiaal en testinstrumenten, patiënten overleden door een gebrek aan zuurstof. Egypte zat met meer dan 12.000 overlijdens ook bij de top van landen met de meeste sterfgevallen in de Arabische wereld.

Opnieuw neemt het aantal besmettingen toe in het land. De gezondheidsautoriteiten waarschuwen dan ook voor een derde golf en verbieden grote bijeenkomsten en festivals. Ze dreigen ook met hoge boetes voor mensen en organisaties die zich niet aan de voorzorgsmaatregelen houden. Veel Egyptenaren lappen die aan hun laars.

Reizigers moeten 72 uur voor aankomst in Egypte een negatieve Covid-19-test hebben afgelegd, en hotels mogen maar de helft van hun personeel inzetten.

De crisis treft niet alleen grote maatschappijen zoals Travco, maar ook kleine bedrijven die inspeelden op de groeiende toeristische sector. Passainte Assem richtte in 2017 Why Not Egypt op, een gespecialiseerd reisbureau dat toeristen geïndividualiseerde pakketten aanbiedt. Toen de pandemie toesloeg, cancelden de meesten van haar klanten, uit Australië, Canada en de Verenigde Staten, hun reis, zegt ze, waardoor ze haar zaak moest sluiten.

Ze heeft daardoor het gevoel dat “het toerisme allesbehalve stabiel is”. “Het mag nooit je enige bron van inkomsten zijn. Ik moet een nevenactiviteit hebben.” Ze werkt daarom als manager voor een bedrijf dat traditionele Egyptische artisanale producten conserveert en promoot.

Averij beperken

De regering probeert de averij voor de toeristische sector enigszins te beperken. Zo krijgen bepaalde bedrijven die erg afhankelijk zijn van het toerisme, zoals vakantieverblijven en hotels, uitstel van betaling voor nutsvoorzieningen en mogen ze hun schulden herschikken. Werknemers in de toeristische sector krijgen financiële steun.

De overheid probeert toeristen ook aan te trekken door visa en entreetickets voor archeologische sites goedkoper te maken. En ze zet programma’s op om het binnenlandse toerisme aan te zwengelen. Zo bood een winterpromotie Egyptenaren kortingen op binnenlandse vliegreizen, hotels en museumtickets.

Niettemin zegt Ahmed Samir, CEO van Egypt Tours Portal, dat de rechtstreekse financiële steun voor mensen die in het toerisme werken minimaal is. Ondanks teruglopende boekingen kon hij het personeel van de afdelingen marketing en sociale media in dienst houden, maar ze moesten wel de helft van hun salaris inleveren. “We zochten naar een balans om de werknemers tegemoet te komen”, zegt hij. “Maar de meesten van mijn vrienden die in de sector actief zijn moesten hun bedrijf sluiten.”

Door de terugval van het toerisme is het nu rustig op plekken die vroeger overspoeld werden door toeristen. In het Egyptisch Museum in het centrum van Caïro zit gids Mahrous Abu Seif te wachten op klanten. Enkele kleine groepjes, onder meer uit Rusland en China, stappen langs de metaaldetector alvorens het museum binnen te gaan. Hij blijft hopen dat er snel meer komen. “Wat kan ik zeggen? We zitten hier maar te wachten”, jammert hij. “We weten niet wat de toekomst in petto heeft.”

Waterpijp en muntthee

Aan de andere kant van de stad, in het historische koffiehuis El Fishawy, zitten een paar lokale mensen waterpijp te roken en muntthee of Turkse koffie te drinken, terwijl uit een luidspreker melodieuze koranrecitatieven schallen. Het café is gelegen aan de eeuwenoude Khan el Khalili-markt, en heeft samen met de souvenir- en juwelenwinkels hier hard te lijden van de pandemie. “Vroeger nam ik mensen mee hiernaartoe en zat het stampvol, maar kijk nu”, zegt Mohamed Said Rehan, een gids voor een lokale firma. “De pandemie is een groot probleem.”

Rehan vertelt dat veel collega’s en vrienden van hem maandenlang thuiszaten zonder inkomen en soms zelfs helemaal uit de business gestapt zijn. Hij blijft hopen dat het toerisme snel weer aantrekt.

En er beginnen wel degelijk toeristen terug te komen. In februari bezocht Marcus Zimmermann, een 43-jarige architect uit Duitsland, voor het eerst Egypte. Hij ging naar Caïro en was van plan daarna door te reizen naar Luxor in het zuiden, om de iconische Vallei der Koningen te bezoeken. Een jaar eerder had hij al eens willen komen, samen met zijn moeder, voor haar 70ste verjaardag. Maar ze moesten hun reis afzeggen vanwege de pandemie. Dit jaar besloot hij alleen te reizen, maar hij beloofde haar dat ze nog eens samen zouden gaan als ze eenmaal gevaccineerd was.

Opnieuw aanknopen met de bezoekersaantallen van voor de pandemie is nog niet voor morgen. Toch hopen mensen zoals Karim die actief zijn in het toerisme dat de situatie tegen het einde van het jaar genormaliseerd is. Door alle nieuwe vondsten, de restauraties en de geplande opening van nieuwe sites en museums zullen de mensen wel opnieuw de weg naar Egypte vinden, zegt hij. “De mensen zullen weer in beweging komen. Ze zullen wel weer gaan reizen. Ik ben optimistisch.”