De dag dat het paaslam van ijsroom de kop wordt afgehakt

Parochie Sint-Martinus

•

(Aartsbisdom Mechelen-Vlaams Brabant)

Plechtige communie. Het is het huwelijk van Kate en William niet, maar in de parochie Sint-Martinus in Hombeek nemen ze geen risico’s. Staande in het kerkportaal schouwt hoofdcatechiste Sonja Verwerft de troepen, dertig communicanten sterk. Elf jaar. Bestaat er een leeftijd van grotere contrasten? Meisjes in vrouwenlichamen, jongens nauwelijks het babyvet ontgroeid. Er worden porren verkocht, voetbalresultaten besproken, gametips en roddels uitgewisseld. Sonja laat het graag gebeuren. Nog even stoom aflaten, dat kan de concentratie alleen maar bevorderen. Op het programma: een volledige doorloop van de anderhalf uur durende viering waarmee Hombeek zaterdag het seizoen van de plechtige communies op gang trapt.

Of ze er zin in hebben? De vraag naar de bekende weg sorteert het verwachte antwoord. “Neeje”, klinkt het als uit één mond. Sonja, die geen kans onbenut laat om de teamspirit aan te zwengelen, pikt er gretig op in. “Wat had meneer de journalist wel gedacht?”, richt ze zich tot de kinderen. “Natuurlijk zouden jullie op deze vrije woensdagmiddag liever buiten ravotten. Daarom moeten we straks ons best doen. Hoe eerder we klaar zijn, hoe eerder jullie kunnen gaan spelen.” De rangen worden gesloten. Van klein naar groot, jongen en meisjes goed gemengd, zo zullen ze zaterdag om 14 uur de Sint-Martinuskerk binnenschrijden. Niet in trainingspak van Club Brugge, zoals een van de aspiranten vandaag. “Wees gerust”, zegt Sonja. “De feestjurken en pakjes hangen gewassen en gestreken klaar in de kleerkast.”

Kan men het de reporter kwalijk nemen dat hij op zo’n moment een flashback ervaart? De grote dag, in vol ornaat. Een blauw kostuum, wit hemd met manchetknopen en een geassorteerde vlinderdas. Zaal het Patronaat afgeladen vol, ook nonkels en tantes die je anders uitsluitend op begrafenissen zag. De traiteur had zijn best gedaan. Was het nu ossentong in madeirasaus of kip à l’archiduc, we laten het in het midden. Feit is dat bij het serveren van het dessert alle ogen op de plechtige communicant waren gericht. Bij sommige natuurvolkeren voltrekken jongens hun overgang naar de volwassenheid met het doden van een gevaarlijke prooi. In Vlaanderen kreeg die rite de passage een geheel eigen invulling: de communicant werd verondersteld met een vervaarlijk ogend mes de kop van een uit ijsroom opgetrokken paaslam af te snijden. De super 8-beelden zijn wazig geworden, de herinneringen selectief. Wat hebben we onthouden van onze plechtige communie en de vele catechesesessies die eraan voorafgingen? Van de eucharistieviering bitter weinig, zoals uit bovenstaand verslag blijkt. Veel meer indruk maakte de cassettespeler die we in ontvangst mochten nemen, evenals de telescoop, het polshorloge en de stapel stripverhalen die in één klap alle hiaten in de Suske & Wiske-collectie vulde.

Rode kaart

Zijn de tijden veranderd? “Ook deze kinderen doen het voor de cadeaus”, zegt Sonja nuchter. “De verlanglijstjes liggen klaar in de speelgoedwinkel. Wat ze tegenwoordig al niet vragen. Een gsm of een Playstation, als het al geen laptop is. En zeggen dat ik destijds een bijbel als cadeau kreeg.” Traiteurs zullen als vanouds gouden zaken doen. Alle parochie- en feestzalen zijn dubbel geboekt, maar dat hoeft geen probleem te zijn. “Wij vieren zaterdag gewoon thuis”, zegt Tom. “’s Avonds gaan we karten, daar kijk ik nu al naar uit.” We mogen nuchterheid niet met berusting verwarren. Dat kinderen een materialistische invulling aan de plechtige communie geven, het doet niks af aan de bevlogenheid waarmee Sonja en haar medecatechisten Greet en Mady de zaak behartigen. Twaalf sessies per jaar plus nog een stuk of wat kindermissen, daar kruipt tijd in. Dachten we werkelijk dat ze al die moeite deden om enkele familiefeestjes te gangmaken? “Ik geef al twintig jaar catechese”, zegt Sonja. “Omdat de pastoor het mij komen vragen is, jazeker. Maar ook omdat ik er zelf achter sta. De plechtige communie of geloofsbelijdenis, zoals het correct heet, dat is het moment waarop kinderen de keuze bevestigen die hun ouders voor hen hebben gemaakt. Tenminste, zo luidt de theorie. In de praktijk is het vooral een moment waarop kinderen kennismaken met de kerk. Want het is niet omdat ze gedoopt zijn dat ze ook iets afweten van het geloof. Ieder jaar beginnen we de catechese met een startviering. Voor sommigen is het de eerste keer dat ze een kerk van de binnenkant zien.”

Het was ons al opgevallen toen we de vraag in de groep gooiden. Wie gaat er nog geregeld ter kerke? Een oorverdovende stilte was het enige antwoord. “Het ligt aan de ouders”, zegt Sonja. “Ze schrijven hun kind in voor de communie, maar gaan zelf nooit naar de mis. Ik heb het daar moeilijk mee. Ook de ouders moeten zich engageren, een plechtige communie is tenslotte meer dan een feest.” De catechisten proberen de ouders op alle mogelijke manier bij de voorbereiding te betrekken, ook op slinkse manieren. “Bij de kruisjesviering voor Pasen moet de mama of de papa het kruisje aan de communicant uitreiken”, zegt Sonja. “Op die manier verplichten we hen te komen. Anders droppen ze hun kind voor de kerk en komen ze het na de mis weer ophalen.” Absenties nemen bij de wekelijkse misviering, een praktijk die in sommige parochies gangbaar is, dat gaat hen te ver. Maar de communicanten van Hombeek kennen het tarief voor een rode kaart: drie keer afwezig op de catechese zonder geldige reden betekent een jaar uitstel.

Afgehaakt

De kinderen houden het draaiboek in de hand. Wie neemt welke lezing voor zijn rekening? Wie draagt een steen naar het altaar om het opbouwen van de kerkgemeenschap te verzinnebeelden? Het scenario ligt vast, Sonja moet alleen nog de regieaanwijzingen geven. Rammel die schuldbelijdenis niet af, het is geen wedstrijd. Afstand houden bij aanschuiven voor de spreekstoel, anders wordt het zaterdag lastig portretten maken voor de fotograaf. De hostie niet uitspuwen, moffel ze discreet weg als je ze echt niet lust. Een dissonant uitgevoerde canon wordt na overleg met de schaarse toeschouwers van het programma afgevoerd. Kinderkoren kunnen hemels klinken, maar dat was hier echt niet het geval. Bij de repetitie van de schuldbelijdenis zien we onze kans schoon. Hoe is het eigenlijk om elfjarigen in het katholieke geloof te initiëren na de biecht van bisschop Vangheluwe? Komen er geen vragen over kindermisbruik in de kerk? Greet valt uit de lucht, de vraag komt haar absurd voor. “Kinderen van die leeftijd zijn daar niet mee bezig”, zegt ze, “Er zelf over beginnen? Ik denk er nog niet aan. Na dat interview hield ik wel mijn hart vast. Onbegrijpelijk, de hele zaak was bijna vergeten, en dan komt Vangheluwe het zelf oprakelen.” Na ruim twee uur wordt de repetitie afgeblazen. De overgangen kunnen nog wat vlotter en de stemmen vaster, maar het vertrouwen in de goede afloop is groot. Dertig communicanten stuiven de kerk uit, het hadden er nog meer kunnen zijn. “Drie ouderparen hebben na de inschrijving alsnog afgehaakt”, zegt Sonja. “Vanwege de pedofilieschandalen, inderdaad. Alle begrip, de zaak- Vangheluwe laat ons ook niet onverschillig. Na zijn bekentenissen vorig jaar hebben we het ons met zijn drieën hardop afgevraagd: waar zijn we hier in godsnaam mee bezig? Maar ja, een mens doet dan toch verder. Het draait in de kerk tenslotte niet om Roger Vangheluwe, maar om de boodschap van Jezus Christus.”

Parochie Sint-Laurentius

• (Bisdom Brugge)

Crisis in de kerk? Aan de catechisten van Zedelgem zal het niet liggen. Met acht zijn ze, twintigers, dertigers en veertigers met frisse ideeën. Vanavond zijn we getuige van een experiment: ouders en kinderen werden uitgenodigd voor een zogenaamde groeiwandeling. Coördinator Bart De Smidt legt het enthousiast uit. Ze zullen een wijde boog om de kerk beschrijven. Op gezette tijdstippen en sfeervolle locaties zal de stoet halt houden om naar een bezinningstekst te luisteren. Geboorte, doopsel, eerste communie, alle grote levensmomenten passeren de revue. Een twintigtal kinderen en evenveel ouders is komen opdagen. Strikt genomen mogen we niet van communicanten spreken. Deze kinderen bereiden zich voor op het vormsel, eind mei. Het onderscheid is voor de buitenwacht onbegrijpelijk, maar kerkjuristen tillen er zwaar aan. In tegenstelling tot de plechtige geloofsbelijdenis geldt het vormsel als een sacrament, net zoals het doopsel, het huwelijk en de ziekenzalving. In sommige bisdommen zijn de plechtige geloofsbelijdenis en het vormsel gescheiden vieringen, in het bisdom Brugge vallen ze samen. “Het vormsel is veel belangrijker”, zegt Bart. “De plechtige communie, dat is meer het feestje dat er bij hoort.”

Geboorte en doopsel zijn al achter de rug. We hebben koeien uit afgedankte badkuipen zien drinken, en eendjes met kuikens over vijvers zien peddelen. Bij de derde statie, gelegen onder een fraaie boom, mag Jan Roose zijn beschouwingen over de eerste communie ten beste geven. Met zijn lange haar en baard zou men hem eerder als motard dan als catechist inschatten. Jan heeft voor een historisch exposé gekozen, we vernemen hoe het Vaticaan in de loop der tijden van mening veranderde over de ideale leeftijd waarop kinderen voor het eerst ter communie mochten gaan. Een tractor passeert, de vormelingen laten zich opvallend gretig afleiden. Vinden ze dit eigenlijk een leuke tijdsbesteding? Bof, klinkt het op weg naar het volgende groeimoment, ze overleven het wel. Om het geloof op de proef te stellen sleuren we er de Champions League bij. Zonde toch van die halve finale op televisie? “We zijn op tijd thuis voor de match”, pareert de twaalfjarige Robbe gevat. Hij telt de dagen af, al is het niet zeker of dat veel met sacramenten te maken heeft. “Na de mis is er een groot feest”, zegt hij. “Ik krijg een kraan van Lego Technics, en geld voor een koersfiets.”

Liegen

Martine Mylle, catechiste en mama van een van de vormelingen, tempert onze illusies. Sint-Laurentius is een bloeiende parochie met vele en jonge vrijwilligers. Maar daaruit concluderen dat de kerkpraktijk hier hoge toppen scheert? “De meeste ouders zie je nooit in de kerk”, zegt ze. “Dat ze hun kinderen inschrijven voor het vormsel, dat is louter traditie. Zelf geven ze er niet om, ze doen het vooral voor de grootouders, want die zijn nog van de oude stempel.” Als leken de toekomst van de kerk vormen, dan zal men niet aan Martine voorbij kunnen. Al vele jaren investeert ze fors in de parochie. Alleen al het samenstellen van het vormselboekje is een heel karwei, zeker als het ontwerp door de hiërarchie tot de drie keer toe naar de prullenmand wordt verwezen. De censor van dienst was niemand minder dan... Roger Vangheluwe. “De bisschop was ook vormheer in Sint-Laurentius”, zegt Martine. “Hij zakte ieder jaar naar Zedelgem af om de kinderen het vormsel toe te dienen. De laatste keer in 2009 is hij lang blijven plakken om met ons na te kaarten. Hij kwam heel joviaal over, en hij steunde ons voluit in een gevoelige kwestie. Wij waren van het principe dat kinderen die niet naar de catechese kwamen, geen vormsel verdienden. Daar was discussie over, maar de bisschop gaf ons groot gelijk. Pas op, ik heb wel eens op hem gesakkerd als hij mijn vormselboekje weer eens afkeurde. Het was altijd weer te progressief en te groen, voor Vangheluwe moest je vooral dicht bij de officiële catechismus blijven.”

Wat voelde ze zich bedrogen toen een jaar geleden de bom barstte, vlak voor het vormsel nota bene. De symptomen van shellshock namen vreemde vormen aan. Al vele jaren was ze twee handen op een buik met pastoor Joris, maar ineens ging ze de dorpsherder met andere ogen bekijken. “Mijn dochter is misdienaar”, zegt ze. “Ik kon de gedachte niet uit mijn hoofd zetten. Er zal toch niks gebeuren in de sacristie? Joris zal toch ook zo niet zijn? Want als in Vangheluwe een pedofiel schuilt, dan kan in iedereen een pedofiel schuilen. Ik heb het aan mijn dochter gevraagd. Mama toch, lachte ze me uit, er gebeurt helemaal niks in de sacristie. En daarbij, je weet toch dat Ines, de koster van onze parochie, er altijd bij is. Toen was ik gerustgesteld, maar ik heb het ook aan Joris zelf gevraagd. We kennen elkaar erg goed, goed genoeg om open kaart te spelen. Natuurlijk heeft hij het van de tafel geveegd. Maar hij reageerde niet boos, hij zei dat hij alle begrip had voor mijn twijfels.”

De groeiwandeling eindigt in het parochiecentrum. Er is zelfgemaakte ijsthee voor de kinderen, wijn en bier voor de ouders en de catechisten. Met een pijpje pils in de hand licht Jan Roose zijn aanwezigheid toe. Bij nader inzien is de stoere motard gewoon met de fiets gekomen, hij loopt trouwens in shorts en draagt patersandalen. “Dit is mijn vierde jaar”, zegt hij. “Zelf heb ik mijn communie gedaan in Esen, een gehucht van Diksmuide. De catechese werd door de pastoor gegeven, ik vond het verschrikkelijk saai. Daarom doe ik het, ik vind dat onze kinderen beter verdienen.” Hij wipt de kroonkurk van zijn tweede pintje. Of hij zelf de zondagsdienst in ere houdt? “Helemaal niet”, zegt Jan. “Ik ga zelden naar de kerk. Eigenlijk geloof ik er zelf ook niet veel van, zeker niet van toestanden zoals de onbevlekte ontvangenis en de verrijzenis. Het is erg om het te zeggen, maar soms sta ik daar in de catechese te liegen. Gelukkig kunnen we onze thema’s zelf kiezen, want liegen doe ik niet graag.”